„Scandinavian Exceptionalism”? Kultura, prawo, przestępczość w Norwegii i norweskiej części Arktyki – wybrane problemy 3401-0SE-OG
Konwersatorium (KON) Semestr zimowy 2023/24

Publikacje:

Witkowska-Rozpara K., Gdy populacja niedźwiedzi polarnych przewyższa populację ludzi. Czyli o przestępczości w archipelagu Svalbard [w:] Granice prawa. Księga jubileuszowa Profesora Andrzeja Siemaszki, P. Ostaszewski, K. Buczkowski (red.), Warszawa 2020

Witkowska-Rozpara K., Wolność kontrolowana po norwesku. Uwagi na tle norweskich rozwiązań normatywnych dotyczących warunkowego zawieszenia wykonania kary i praktyki orzeczniczej sądów, [w:] Karanie, terapia, resocjalizacja. W poszukiwaniu najlepszych rozwiązań, M. Kowalczyk, D. Mackojć (red.), Toruń 2021

Witkowska-Rozpara K., „Svalbard fristed for voldsmenn?” („Svalbard azylem dla sprawców przemocy?”) Przemoc w bliskich związkach i problem ochrony ofiar przemocy w archipelagu arktycznym Svalbard [w:] O wolność i prawo. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Andrzejowi Rzeplińskiemu, B. Błońska, Ł. Chojniak, B. Gruszczyńska, A. Kosyło, K. Witkowska-Rozpara, D. Woźniakowska-Fajst (red.), Warszawa 2022

Ciesielski Z., Dzieje kultury skandynawskiej t. 1, Marpress, Gdańsk 2016

Małłek J., Historia Norwegii (do roku 1814), Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2019

Szelągowska G., Szelągowska K., Historia Norwegii XIX i XX wieku, PiW, Warszawa 2019

Pratt J., Scandinavian Exceptionalism in an Area of Penal Excess. Part. I, British Journal of Criminology 2008(a), vol. 48, issue 2

Pratt J., Scandinavian Exceptionalism in an Era of Penal Excess: Part II: Does Scandinavian Exceptionalism Have a Future? British Journal of Criminology 2008(b), vol. 48, issue. 3

Ravna O., Norwegian Courts and Sámi Law, Arctic Review on Laws and Politics, 2021, vol. 12,

Ravna O., The Duty to Consult the Sámi in Norwegian Law, Arctic Review on Laws and Politics, 2020, vol. 11

The Parliamentary Ombudsman’s Annual Report for 2019 as National Preventive Mechanism against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment Submitted to the Storting on 24 March 2020

Sivilombudsman, Special Report to the Storting on Solitary Confinement and Lack of Human Contact in Norwegian Prisons (2018-2019)

Akty prawne:

Kongeriket Norges Grunnlov z dnia 17 maja 1814 r., LOV-1814-05-17, https://lovdata.no/dokument/NL/lov/1814-05-17

Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy nr 169, https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO:12100:P12100_ILO_CODE:C169

Lov om Sametinget og andre samiske rettsforhold (Sameloven) z dnia 12 czerwca 1987 r, LOV-1987-06-12-56, https://lovdata.no/dokument/NL/lov/1987-06-12-56?q=sameloven

Lov om straff (straffeloven) z dnia 20 maja 2005 r., LOV-2005-05-20-28; https://lovdata.no/dokument/NL/lov/2005-05-20-28

United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples A/RES/61/295, http://www.un.org/development/desa/indigenouspeoples/wp-content/uploads/sites/19/2018/11/UNDRIP_E_web.pdf

Po zakończeniu zajęć student/ka

w sferze wiedzy:

- zna i rozumie kluczowe najważniejsze założenia kulturoznawstwa skandynawskiego, które wpłynęły na aksjologię prawa i model jego egzekwowania w Norwegii

- w zaawansowanym stopniu zna i rozumie najważniejsze założenia norweskiego podejścia do przestępczości i karania sprawców przestępstw

- w zaawansowanym stopniu zna i rozumie historyczne, polityczne i kulturowe uwarunkowania wpływające na skalę zjawiska przemocy wobec i wśród ludności rdzennej (Sámi People) oraz możliwości badania tego fenomenu

w sferze umiejętności:

- potrafi krytycznie analizować i oceniać wprowadzone przez władze norweskie zasady postępowania z osadzonymi należącymi do ludności rdzennej (Sámi People)

- potrafi analizować dane statystyczne ukazujące strukturę przestępczości i kar orzekanych w Norwegii i komentować wdrażane na poziomie krajowym rozwiązania mające ograniczyć zachowania przestępcze

- potrafi dostrzec, analizować i ocenić prawnokarne oraz kryminologiczne konsekwencje obecności i ekspansji człowieka w norweskiej części Arktyki

w sferze kompetencji społecznych:

- rozumie znaczenie i potrzebę wdrażania modelu świadomego i odpowiedzialnego życia oraz dążenia do zrównoważonego rozwoju, w tym troski o zasoby naturalne i losy przyszłych pokoleń

- jest gotowa/gotowy do uwzględnienia różnorodności społecznej i kulturowej w ocenie zjawisk społecznych i właściwego reagowania na zróżnicowane konteksty kulturowe

- jest gotowa/gotowy do stałego uczenia się i rozwoju umiejętności miękkich w stopniu umożliwiającym aktywne uczestnictwo w projektach zespołowych o charakterze interdyscyplinarnym

(1) Ocena ciągła uwzględniająca obecność i aktywność na zajęciach (Spełnienie kryterium jest warunkiem umożliwiającym podejście do egzaminu)

(2) Egzamin pisemny (test na platformie internetowej) - udział w ocenie końcowej: 100%

Kurs „Scandinavian Exceptionalism”? Kultura, prawo, przestępczość w Norwegii i norweskiej części Arktyki – wybrane problemy składa się z następujących obszarów problemowych, uporządkowanych tematycznie, realizowanych w określonej kolejności, umożliwiającej powiązanie treści oraz systemowe spojrzenie na omawianą problematykę.

Wykaz obszarów problemowych:

1. Na tropach skandynawskiej tożsamości – ze wstępu do kulturoznawstwa skandynawskiego

Celem zajęć jest odpowiedź na pytanie, co ukształtowało tożsamość Skandynawów - poprzez zarysowanie fenomenów kulturowo-społeczno-historycznych, które przez wieki odgrywały znaczącą rolę w procesie kształtowania się dzisiejszych społeczności państw skandynawskich. Na spotkaniu omówimy podstawy teoretyczne kulturoznawstwa skandynawskiego oraz genezę „mentalności norweskiej”. Zajęcia te stanowić będą podstawę do dalszych rozważań w zakresie aksjologii rozwiązań prawnych obowiązujących w Królestwie Norwegii oraz egzekwowania przepisów obowiązującego prawa w praktyce. Zajęcia z udziałem gościnnym mgr Pawła Kaźmierczaka z Katedry Historii Skandynawii i Europy Środkowo-Wschodniej – Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

2. Ultima thule – historyczne, geograficzne i prawnoustrojowe uwarunkowania Królestwa Norwegii

Na spotkaniu omówimy „kroki milowe” w historycznym rozwoju Królestwa Norwegii, przeanalizujemy także uwarunkowania geograficzne tego państwa, jak również podstawowe założenia ustrojowe, obowiązujące współcześnie w Norwegii. Zajęcia z udziałem gościnnym mgr Pawła Kaźmierczaka z Katedry Historii Skandynawii i Europy Środkowo-Wschodniej – Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

3. „Frihet, forbrytelse og straff (…)”³ („Wolność, przestępstwo i kara”) – czyli o tym dlaczego w podręczniku do prawa karnego pierwszym i najważniejszym słowem w tytule jest wolność?

Na zajęciach przeanalizujemy najważniejsze założenia norweskiego podejścia do przestępczości, kierując się zasadą, że „sposób traktowania przestępców jest wskaźnikiem poziomu kultury danego społeczeństwa” (Płatek 2007: 22). Porozmawiamy także o tym dlaczego skandynawskie – w tym także norweskie podejście do przestępczości i kształtowania systemu reakcji na nią, zdaje się hołdować regule, że „za pomocą środków karnych można wymierzyć karę, ale niekoniecznie rozwiązać problem” (Płatek 2007: 33-38). Omówimy najważniejsze prawa człowieka zdefiniowane w Konstytucji Norwegii (Kongeriket Norges Grunnlov) – w tym prawa związane z wymiarem sprawiedliwości oraz przeanalizujemy podstawowe założenia norweskiego kodeksu karnego (katalog kar i innych form reakcji na przestępstwa, w tym rozwiązanie zastosowane wobec sprawcy zamachu na wyspie Utøya - Andersa Breivika).

4. Jak wygląda przestępczość i karanie w Norwegii, czyli co nam mówią dane Statistisk sentralbyrå (SSB)?

Podczas zajęć przyjrzymy się strukturze przestępczości w Norwegii, z uwzględnieniem norweskich zasad rejestracji przestępstw. Sprawdzimy także jakie najczęściej przestępstwa popełniają w Norwegii Polacy (i czy różnimy się pod tym względem od Norwegów?). Przeanalizujemy także strukturę orzekanych w Norwegii kar. Zastanowimy się także wspólnie jak wysoka jest w Norwegii „cena” pozostania na wolności w przypadku skazania, w tym sprawdzimy, czy „legendy” o wysokości norweskich grzywien są prawdziwe.

5. „Normalitetsprinsippet” (zasada normalności) to podstawa! Norweski system penitencjarny i obraz populacji więziennej

Na spotkaniu omówimy najważniejsze założenia systemowe i organizacyjne norweskiego systemu penitencjarnego, w tym obowiązujące w tym obszarze – a nietypowe - zasady: tzw. zasadę normalności oraz regułę zakładającą rezygnację z noszenia broni przez personel więzienny. Porozmawiamy o obrazie populacji więziennej – w nawiązaniu do uwarunkowań demograficznych populacji Norwegii. I choć norweskie więzienia są często postrzegane jako idealne, wręcz modelowe – na koniec – odkryjemy także „ciemne strony” norweskich zakładów karnych i przyjrzymy się najważniejszym problemom, przed którymi staje współcześnie norweski system penitencjarny.

6. „Pasterze reniferów” - kim są Saamowie w Norwegii?

Na zajęciach zapoznamy się z historią, kulturą i nietypowym statusem prawnym Saamów (Sámi People) – a więc ludności rdzennej zamieszkałej na terenie Norwegii. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy faktycznie powinniśmy utożsamiać Saamów z „pasterzami reniferów”i dlaczego nazywanie Saamów Lapończykami jest obraźliwe. Porozmawiamy także o wierzeniach Saamów, modelu saamskiej rodziny oraz saamskim języku i rzemiośle. Przyjrzymy się temu jak przez lata zmieniały się relacje na linii Saamowie-Norwegia i jak wpłynęły one na obecny status prawny Saamów,w tym przyznane im prawa i to jak ludność ta jest współcześnie postrzegana i traktowana w Norwegii.

7. Mroczne tajemnice Arktyki – przemoc wobec Saamów (Sámi People) i wyzwania w obszarze jej diagnozowania

Na zajęciach zwrócimy uwagę na relacje istniejące na linii Samowie - Norwegia i ich konsekwencje dla rozwoju, szacowania i badania zjawiska przemocy (w tym przemocy seksualnej) wobec i wśród ludności rdzennej. Porozmawiamy o tym, czy przynależność do Sámi People zwiększa ryzyko stania się ofiarą przemocy i dlaczego przemoc stanowi tabu w saamskiej kulturze. Omówimy także najważniejsze przeszkody i wyzwania, przed którymi staje kryminolog chcący badać zjawisko przemocy wobec/wśród ludności rdzennej w norweskiej części Arktyki.

8. „Spowiedź” Ole Henrika Hætta’y - „podwójne karanie”, czyli codzienność osadzonych należących do mniejszości rdzennej w norweskich więzieniach

Na spotkaniu omówimy sytuację saamskich osadzonych przebywających w norweskich zakładach karnych w odniesieniu do ratyfikowania przez Norwegię Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ludności tubylczej i plemiennej w krajach niezależnych, Deklaracji Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczącej praw ludów rdzennych (United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples A/RES/61/295) oraz przyjęcia Sameloven - aktu prawnego przyznającego Saamom szczególne uprawnienia w obszarze wymiaru sprawiedliwości i więziennictwa. Porozmawiamy o tym, jakie faktyczne problemy w zakresie respektowania praw ludności rdzennej ujawniła „spowiedź” saamskiego więźnia - Ole Henrika Hætta’y i z jaką reakcją spotkało się to wydarzenie ze strony władz norweskich, a zwłaszcza służby więziennej. Pod dyskusję poddamy także społeczne i kulturowe konsekwencje prowadzonej współcześnie przez Norwegię polityki w zakresie poszanowania praw ludności rdzennej w obszarze oddziaływań penitencjarnych.

9. Przestępczość w okolicach Bieguna Północnego? Przypadek archipelagu arktycznego Svalbard

Na zajęciach spróbujemy odpowiedź na pytanie, czy na przysłowiowym „końcu świata” istnieje przestępczość, a jeśli tak, to jaka? ? Obszarem naszej analizy będzie archipelag arktyczny Svalbard, położony w odległości około 1200 km od Bieguna Północnego. Na spotkaniu zwrócimy uwagę na nietypowe uwarunkowania prawne, geograficzne i demograficzne Svalbardu, podejmując próbę oceny, czy mogą one wpływać na popełniane w archipelagu przestępstwa? W szczególny sposób zwrócimy uwagę na potencjalne zachowania godzące w przyrodę i środowisko oraz skandynawską koncepcję „nie karania za wszelką cenę”, która wyraża się w przyznawaniu priorytetu działaniom promujących zrównoważony rozwój oraz naprawienie szkód środowiskowych.

10. „Svalbard fristed for voldsmenn?” („Svalbard azylem dla sprawców przemocy?”) Przemoc w bliskich związkach i problem ochrony imigrantów jako ofiar przemocy w archipelagu arktycznym Svalbard

Podczas spotkania przeanalizujemy wybrane zagadnienia związane z problemem przemocy w bliskich związkach i ochrony ofiar przemocy mieszkających w archipelagu arktycznym Svalbard, które nie posiadają obywatelstwa norweskiego. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, jakie rozwiązania proponuje w tym obszarze Norwegia i na ile wpisują się one w politykę poszanowania praw migrantów i ich humanitarnego traktowania, która z założenia stanowić ma jeden z elementów kształtujących politykę zrównoważonego rozwoju.

11. Od łowców skór do zmian klimatu? O prawnych, kryminologicznych, kulturowych i środowiskowych konsekwencjach obecności człowieka w naturalnym środowisku występowania niedźwiedzi polarnych

Na spotkaniu skoncentrujemy się na omówieniu prawnych, kryminologicznych, kulturowych oraz środowiskowych następstw ekspansji człowieka w Arktyce – naturalnym środowisku występowania niedźwiedzi polarnych. Rozważania prowadzić będziemy przede wszystkim w odniesieniu do norweskiej części Arktyki – Svalbardu, będącego siedliskiem tych drapieżników. W szczególny sposób zwrócimy uwagę na kwestie środowiskowe i klimatyczne, w tym konsekwencje stosowania antropogenicznych źródeł żywności i podejmowane przez Norwegię działania na rzecz ochrony niedźwiedzi polarnych.

Metody skierowane na aktywizację słuchaczy:

dyskusja,

praca z tekstem,

studium przypadku (studium poglądowe/ilustracyjne),

koncepcja otwartego epizodu (zwłaszcza w odniesieniu do omawianych w trakcie kursu następstw obecności człowieka w Arktyce),

prezentacje multimedialne