Socjologia ogólna

obowiązkowe

Podstawowa orientacja w życiu społecznym wynikająca z codziennego w nim uczestnictwa.

w sali

Po ukończeniu kursu student zdobędzie podstawy usystematyzowanej wiedzy z zakresu socjologii. Będzie rozumiał procesy i zjawiska zachodzące we współczesnym społeczeństwie. Uczestnik zajęć pozna podstawowe pojęcia socjologiczne, nauczy się je adekwatnie definiować i rozumieć w odniesieniu do rzeczywistości społecznej i politycznej w Polsce i na świecie. Ważny cel dydaktyczny stanowi wyposażenie studenta w elementarną wiedzę o współczesnych i klasycznych koncepcjach socjologicznych. Student przyswoi także wiedzę o wybranych problemach społecznych, a zwłaszcza współczesnego społeczeństwa polskiego, będzie je rozumiał i zauważał ich przejawy.

Podstawowym celem kursu jest rozbudzenie i rozwój wyobraźni socjologicznej studenta. Składają się na nią wiedza, umiejętności i kompetencje. Student zostanie zaopatrzony w wiedzę o koncepcjach socjologicznych, definiowaniu i adekwatnym stosowaniu pojęć w opisie i analizie procesów i zjawisk społecznych w zakresie mikro- i makrosocjologii, statyki i dynamiki społecznej. Po ukończeniu kursu studenci powinni adekwatnie i wieloaspektowo identyfikować podstawowe problemy społeczne oraz dokonywać ich analizy w zakresie relacji: jednostka a społeczeństwo, relacji między małymi grupami społecznymi, relacji pomiędzy wielkimi elementami struktury społecznej – klasami i warstwami. Istotny element kształcenia stanowią zagadnienia związane z tożsamością jednostkową oraz tożsamościami zbiorowymi; student właściwie definiuje je i wskazuje ich determinanty oraz konsekwencje. Podczas zajęć student nabywa kompetencji w zakresie rozpoznawania podstawowych składowych elementów kultury (zwyczaj, obyczaj, kanon, wzór, symbol, kategoria kultury) oraz głównych jej koncepcji. Zajęcia uczą poszukiwania źródeł faktów dotyczących zjawisk i procesów społecznych oraz ich syntetyzowania. Student adekwatnie rozpoznaje główne, współczesne globalne i lokalne procesy społeczne.

I. Czym jest socjologia?

1. Presocjologiczna refleksja nad społeczeństwem i miejscem jednostki w społeczeństwie

2. Myślenie potoczne a myślenie naukowe

3. Geneza socjologii

4. Definicja i funkcje socjologii

5. Istota wyobraźni socjologicznej

6. Uwarunkowania życia społecznego (zagadnienia determinizmu)

II. Socjologia jako nauka empiryczna: metody badawcze w socjologii

1. Pojęcie metody badawczej

2. Metody ilościowe i metody jakościowe

3. Wybrane przykłady metod badawczych w socjologii

a. Standaryzowane wywiady kwestionariuszowe i badania ankietowe

b. Wywiady o charakterze eksploracyjnym

c. Metoda obserwacyjna i studium przypadku

d. Eksperyment

III. Biologiczne i ekologiczne podstawy życia społecznego

1. Dwa nurty ewolucji człowieka: biologiczny i społeczny /kulturowy/

2. Syndromy cech biologicznych człowieka – kulturowy, edukacyjny, ekonomiczny i ich wpływ na życie społeczne

3. Cechy wrodzone i nabyte

IV. Kultura

1. Potoczne i naukowe rozumienie pojęcia kultura

2. Relacje pojęć: natura-kultura, cywilizacja-kultura

3. Anatomia kultury:

a. Elementy i kategorie kultury

b. Subkultura i kontrkultura

4. Relatywizm kulturowy

5. Współczesne koncepcje rozwoju kultury: memetyka

6. Kultura masowa

a. Pojęcie i geneza kultury masowej

b. Zjawisko homogenizacji kultury (Antonina Kłoskowska)

7. Społeczeństwo konsumpcyjne

V. Wybrane teorie kultury i dynamika społeczna

1. Ewolucjonizm i neoewolucjonizm

2. Dyfuzjonizm

3. Funkcjonalizm

4. Ciągłość i zmiana w historii

5. Pojęcia: rozwój, postęp, zmiana społeczna

6. Teorie formacji społecznych

VI. Jednostka a społeczeństwo

1. Jaźń i tożsamość

a. Pojęcie jaźni i tożsamości indywidualnej

b. Społeczeństwo a charakter społeczny jednostki (David Riesman)

c. Ponowoczesny kryzys tożsamości

2. Rola społeczna i osobowość społeczna

a. Anatomia roli społecznej

b. Role społeczne a osobowość

c. Osobowość społeczna

3. Socjalizacja pierwotna i socjalizacja wtórna

VII. Zbiorowości społeczne

1. Pojęcia: zbiorowość społeczna, zbiór społeczny, kategoria społeczna, krąg społeczny

2. Anatomia grupy społecznej

a. Liczebność jako konstytutywny element grupy społecznej

b. Wartości (funkcje) grupy

c. Więź społeczna w grupie

d. Organizacja wewnętrzna grupy

e. Komunikacja w grupie

3. Typologie i klasyfikacje grup społecznych

VIII. Struktura i ruchliwość społeczna

1. Pojęcie struktury społecznej i stratyfikacji społecznej

2. Schematy struktury społecznej: dychotomiczny, funkcjonalny i gradacyjny (Jan Błuszkowski)

3. Płeć jako czynnik stratyfikacji społecznej

3. Ruchliwość jednostek i grup w strukturze społecznej

a. Pojęcie i rodzaje ruchliwości społecznej

b. Typy społeczeństw a ruchliwość społeczna

c. Czynniki ograniczające ruchliwość społeczną

4. Przestrzeń społeczna a przestrzeń fizyczna

IX. Klasy i warstwy społeczne

1. Klasa społeczna i warstwa społeczna, stan

2. Klasa średnia

2. Teza o śmierci klas

3. Pojęcie podklasy (underclass)

4. Marginalizacja i wykluczenie społeczne

X. Ład społeczny a zmiana społeczna

1. Pojęcie i typy ładu społecznego

2. Uzasadnienia trwania ładu społecznego

3. Problem sprawiedliwości społecznej

4. Przyczyny i skutki zaburzeń ładu społecznego: pojęcie anomii

5. Pojęcia: zmiana, rozwój, ewolucja, postęp

6. Teorie rozwoju społecznego i paradygmaty zmiany społecznej

7. Rewolucje jako szczytowy przejaw zmiany społecznej

XI. Naród i nacjonalizm

1. Naród

a. Pojęcie narodu, mniejszości narodowej i mniejszości etnicznej

b. Koncepcje genezy narodów europejskich

c. Stereotypy narodowe (Jan Błuszkowski)

d. Charakter narodowy

2. Nacjonalizm i konflikty etniczne

a. Pojęcie nacjonalizmu

b. Typologia nacjonalizmów

c. Państwo a mniejszości narodowe

d. Konflikty i problemy etniczne

XII. Świadomość społeczna

1. Problemy terminologiczne

2. Przedmiotowy i podmiotowy charakter świadomości społecznej

3. Formy świadomości społecznej

4. Opinia publiczna

Z. Piątek, Pawi ogon czyli o biologicznych uwarunkowaniach kultury, Kraków 2007, rozdział. Jakie racje wskazują na współzależność natury i kultury? s. 39-55

D. Morris, Naga małpa, Warszawa 2005, 90-112.

B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, Rozdział III. Kultura, s. 75-91.

S. Czarnowski, Kultura, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, rozdz. I, s. 5–15 lub [w:] S. Czarnowski, Dzieła, t. 1, Warszawa 1956, s. 13–23.

S. Ossowski, Dzieła, T. 2, Rozdział: Kulturowe dziedzictwo grupy społecznej i jego zewnętrzne korelaty, s. 64 – 69.

B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, podrozdział: Metody i narzędzia badawcze socjologii, s. 43-51.

B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003, podrozdział: Życie społeczne człowieka z perspektywy biologii ewolucyjnej, podrozdział: Rola społeczna, s. 66-71, 144-149.

F. Znaniecki. Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości, Warszawa 2001, część II, rozdz. 1 Osobowość społeczna, s. 89 – 124.

J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, wyd. 3, Warszawa 1972, rozdz. VII, tytuły: Definicje, Ogólna charakterystyka zbiorowości oraz definicja grupy społecznej na str. 136, Grupa, Struktura grupy, Rodzaje grup, Grupy celowe, Społeczeństwo globalne.

P.L. Berger, T. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1983, Rozdział III. Społeczeństwo jako rzeczywistość subiektywna (fragment), s. 202-226.

J. Szmatka, Małe struktury społeczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

J. Błuszkowski, Struktura społeczna, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 1996, Rozdział 1. Podstawowe założenia, twierdzenia i pojęcia teorii struktury społecznej, s. 6–29.

H. Domański, Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007, Rozdział 12. Ruchliwość społeczna, podrozdział: Podstawowe pojęcia, Rozdział 14. Wyniki badań nad ruchliwością, s. 194-198, 233-253.

H. Domański, Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007, Rozdział 3. Stratyfikacja, Rozdział 4. Klasy społeczne, Rozdział 6. Teza o śmierci klas, s. 38-52, 53-68, 81-103.

E.O. Wright, Klasy się liczą, [w:] Współczesne teorie socjologiczne, red.: A. Jasińska-Kania, L.M. Nijakowski, J. Szacki, M. Ziółkowski, tom II, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2006, s. 813-832.

P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2003, Rozdział 19. Zmiana społeczna, rozwój, postęp, s. 437-453.

R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 2002, rozdz. Struktura społeczna i anomia, s. 197 – 224.

L. Coser, Społeczne funkcje konfliktu, w: Elementy teorii socjologicznych, cyt. wyd. s. 199 – 203.

R. Dahrendorf, Teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym, w: Elementy teorii socjologicznych, cyt. wyd., s. 429 – 463.

J. Garlicki, A. Noga-Bogomilski. Kultura polityczna w społeczeństwie demokratycznym. Warszawa 2004. r. 1.3, 1.4, r. 2.1-2.5 UWAGA! - LEKTURA DO SAMODZIELNEGO ZNALEZIENIA

S. Ossowski, O strukturze społecznej, Warszawa 1982, rozdz. Władza polityczna i władza ekonomiczna, fragmenty: Władza ekonomiczna, Typy stosunku między władzą polityczną i klasą uprzywilejowaną i nast. do końca rozdziału, s. 42 – 45 i 60 – 74.

M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, Kraków 1998, rozdz. 1 Polityka jako zawód i powołanie, s. 55 – 110.

M. Weber, Trzy czyste typy prawomocnego panowania. w: Socjologia Polityki. Wybór tekstów pomocniczych do konwersatorium. Autorzy wyboru: B. Gołębiowski, J. Szczupaczyński. Instytut Nauk Politycznych. Warszawa 1993.

A. Aldridge, Konsumpcja, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2006, Rozdział 1. Konsumpcja jako pojęcie kluczowe, s. 9-39.

B. Barber, Skonsumowani, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2008, z części drugiej: Zmierzch obywateli, podrozdział 3. Infantylizacja konsumentów: pojawienie się dzieci-dorosłych, s. 129-180.

A. Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, Rozdział II. Ramy społeczne kultury masowej, podrozdział: Określenie kultury masowej, Rozdział III. Obraz kultury masowej, podrozdział: Homogenizacja kultury masowej a poziomy kultury, s. 94-107, 320-358.

J. Błuszkowski, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2003, Rozdział VIII. Polacy – naród otwarty czy zamknięty, s. 233-247.

W. Łukowski, Społeczne tworzenie ojczyzn, Warszawa 2002, fragment: O przydatności pojęcia ojczyzna do analizowania rzeczywistości społecznej oraz Ojczyzna ideologiczna a ojczyzna prywatna, s. 73-81.

Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996, rozdz. I, p. 1, s. 15 – 41.

W. Żelazny, Etniczność. Ład – konflikt – sprawiedliwość, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2006, Rozdział I. Między nowoczesnością a ponowoczesnością, podrozdziały 2.1. Geneza pojęcia etniczności, 2.2. Geneza koncepcji etnicznych, Rozdział III. Państwo a mniejszości, podrozdział 3. Grupa etniczna, s. 25-29, 80-85.

W. Anioł, Paradoksy globalizacji, Warszawa 2002, s. 256-313.

L. Gawor, Antyglobalizm, alterglobalizm i filozofia zrównoważonego rozwoju jako globalizacyjne alternatywy, "Problemy ekorozwoju", 2006 1 (1), s. 41-48. [Artykuł dostępny w: http://ekorozwoj.pol.lublin.pl/no1/f.pdf]

W. Wosińska, Oblicza globalizacji, Smak Słowa, Sopot 2008, podrozdział: Pojęcie i etapy globalizacji, s. 23-30.

Z. Bauman, Glokalizacja, czyli komu globalizacja, komu lokalizacja, „Studia Socjologiczne” 1997, nr 3, s. 53 – 68.

E. Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1981.

H. Domański, Struktura społeczna, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007, Rozdział 3. Stratyfikacja, Rozdział 4. Klasy społeczne, s. 38-52, 53-68.

E. Gellner, Narody i nacjonalizm, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991, Rozdział 1. Definicje, Rozdział 4. Przejście do epoki nacjonalizmu, Rozdział 7. Typologia nacjonalizmów, s. 9-16, 53-68, 109-133.

J. Błuszkowski, Paradoksy normalności i dewiacji, [w:] M. Karwat, Paradoksy polityki, Warszawa 2007, s. 94-107.

M.A. Nowak, R.M. May, K. Sigmund, Matematyka wzajemnej pomocy, „Świat Nauki. Scientific American”, 1995, 8 (48).

M. Ziółkowski, Wiedza, jednostka, społeczeństwo. Zarys koncepcji socjologii wiedzy, Warszawa 1989 – rozdz. 3, paragrafy: Świadomość społeczna, Społeczna świadomość wiedzy partnerów i Formy świadomości społecznej, s.141 – 168.

Dla szczególnie zainteresowanych:

P. Berger, Zaproszenie do socjologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, pozostałe rozdziały.

Ch.W. Mills, Wyobraźnia socjologiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, Rozdział: Obietnica, s. 49-77.

D. Morris, Ludzkie zoo, Warszawa 2005.

Film: Elaine Morgan twierdzi, że naszymi przodkami były wodne małpy, źródło: http://www.ted.com/talks/lang/pl/elaine_morgan_says_we_evolved_from_aquatic_apes.html

N. Klein, No logo, Izabelin 2004.

R.A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz - Olsztyn 2007.

Źródła multimedialne:

Cicha furia: Stanfordzki eksperyment więzienny, reż. K. Musen, scen. K. Musen, Ph. Zimbardo, Wydział Psychologii Uniwersytetu Stanfordzkiego, USA, 1988, 52 min., (film dokumentalny)

Stanfordzki Eksperyment Więzienny, w: http://www.prisonexp.org/polski/

Szczegółowe cele kształcenia obejmują następujący zakres wiedzy i umiejętności:

K_W01: fundamentalne pojęcia dla socjologii jako podobszaru nauk społecznych w powiązaniu z instrumentarium ich analizowania, rodzaje struktur i instytucji społecznych, relacje między jednostką, rodziną, społecznością lokalną, narodem, uwarunkowania kulturowe życia społecznego;

K_W02: rodzaje więzi społecznych (rodzinne, kulturowe, lokalne, regionalne, narodowe);

K_W03: rolę człowieka jako twórcy kultury i podmiotu konstytuującego strukturę społeczną

K_W04: normy i reguły rządzące strukturami społecznymi na poziomie mikro, mezzo i makro;

K_W05: konflikty i kryzysy występujące we współczesnych społeczeństwach i ich socjologiczna analiza.

K_W08: relacje między strukturami społecznymi a kulturowymi.

K_U01: dostrzegać wielość i różnorodność stanowisk i opinii oraz dyskutować o nich odnośnie społeczeństwa i jego funkcjonowania;

K_K02: budowania projektów aktywności obywatelskiej z pełnym zrozumieniem wieloaspektowości tej

działalności z uwzględnieniem wiedzy o funkcjonowaniu życia społecznego.

Podstawą zaliczenia jest obecność na wykładach. Kurs socjologii ogólnej kończy się pisemnym egzaminem w formie testowej. Warunkiem zaliczenia jest przekroczenie 50% prawidłowych odpowiedzi w teście egzaminacyjnym.