Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Seminarium specjalizacyjne (proseminarium) - teoria prawa

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 2200-1F061
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (brak danych)
Nazwa przedmiotu: Seminarium specjalizacyjne (proseminarium) - teoria prawa
Jednostka: Wydział Prawa i Administracji
Grupy: Seminaria specjalizacyjne dla studiów prawniczych (nowy program)
Punkty ECTS i inne: 5.00 Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

fakultatywne
proseminaria

Założenia (opisowo):

Proseminarium z teorii prawa planowane na rok akad. 2023/2024 jest kierowane do studentek i studentów, którzy w ciągu pierwszych trzech lat studiów prawniczych przekonali się, że wizja prawa jako hierarchicznie zorganizowanego zbioru norm lub przepisów, racjonalnie tworzonych i bezstronnie stosowanych, nie opisuje rzetelnie praktyki prawniczej w Polsce. Nie odpowiada ona również naszym ideałom i oczekiwaniom. Takiemu modelowi porządku prawnego spróbujemy przeciwstawić dorobek realistycznych nurtów w filozofii i teorii prawa, w szczególności Leona Petrażyckiego, amerykańskiego realizmu prawniczego z XX wieku, a pewnym stopniu także i inne pokrewne koncepcje prawa.

Tryb prowadzenia:

w sali

Skrócony opis:

Prowadzone w roku akad. 2022/2023 proseminarium z teorii prawa jest kierowane do studentek i studentów, którzy w ciągu pierwszych trzech lat studiów prawniczych przekonali się, że powszechnie głoszona wizja prawa jako hierarchicznie zorganizowanego zbioru norm lub przepisów, racjonalnie tworzonych i bezstronnie stosowanych, nie opisuje rzetelnie praktyki prawniczej, ani nie odpowiada naszym ideałom i oczekiwaniom. Tradycyjnemu modelowi porządku prawnego ściśle związanemu z pozytywizmem prawniczym, spróbujemy przeciwstawić dorobek realistycznych nurtów w filozofii i teorii prawa, w szczególności amerykańskiego realizmu prawniczego z pierwszej połowy XX wieku, a pewnym stopniu także myśl Leona Petrażyckiego i inne pokrewne koncepcje prawa

Pełny opis:

Temat proseminarium wybrany na rok akademicki 2023/2024 to: Między „prawem w książkach” a „prawem w działaniu”. Realistyczne koncepcje prawa jako odpowiedź na słabości pozytywizmu prawniczego.

Punktem wyjścia jest coraz silniej krytyczna ocena tez pozytywizmu prawnego (twardego, wyrafinowanego, miękkiego itp.) jako teorii prawa, która ma wyznaczać podstawy naszego myślenia o prawie i praktykowania prawa. Zwłaszcza ostatnie lata ujawniają wielowymiarową dysfunkcjonalność tradycyjnej pozytywistycznego sposobu myślenia o prawie, zarówno na uczelniach wyższych, jak i w praktyce prawniczej. Nie tylko zaburza działanie kluczowych instytucji porządku prawnego, ale niekiedy czyni prawników bezbronnymi wobec autokratycznych lub autorytarnych rządów.

Tymczasem w pracach przedstawicieli realistycznych nurtów w filozofii i teorii prawa znajdujemy szereg propozycji pozwalających nam inaczej rozumieć prawo i wykonywane przez nas role prawnicze.

W trakcie seminarium będziemy się koncentrować na nazwiskach przedstawicieli jurysprudencji, lecz na poruszanych przez nich problemach. Uwaga będzie sformułowana na następujących tezach:

1. Nauki prawne powinny zajmować się praktyką społeczną a nie abstrakcyjnymi strukturami normatywnymi. Nauki prawne, w tym teoria i filozofia prawa powinny być otwarte na socjologię i psychologię, ale też nauki ekonomiczne (np. Law and economics), a nawet literaturę (Law as literature);

2. Ustawy / teksty precedensów to tylko punkt wyjścia w praktyce orzeczniczej; prawo to w gruncie rzeczy badanie tego co zrobiły sądy oraz przewidywanie tego co sądy orzekną. Kluczowa jest rola sądów: najważniejsze są przypadki indywidualnego stosowania prawa, a nie architektura systemu prawa. Służy temu m.in. ciekawa, ale nie oczywista teoria precedensu sądowego;

3. O tym co jest prawem, a co nie, uczymy się dopiero w niezawisłych sądach. Dobrze wyraża to metafora „złego człowieka”: oskarżony przed sądem patrzy na to co zrobi sędzia, a nie na to co jest zapisane w ustawach; istotne jest „prawo w działaniu” (law in action), a nie „prawo w książkach” (law in books);

4. Podstawą dla rozumienia prawa powinna być teoria interesu indywidualnego i publicznego. Działalność prawników to swoista „społeczna inżynieria”. Z uwagi na przywiązanie do zasady wolności człowieka i zasady podziału władz oraz niezawisłości sądów i sędziów, nie dochodzi do skrajnej instrumentalizacji prawa, ani uczynienia prawa narzędziem utrzymywania władzy przez rządzących. Prawo zachowuje znaczną autonomię wobec ambicji rządzących oraz silnych ideologii;

5. Realistyczne kierunki filozofii prawa kładą nacisk na funkcje prawa, czyli założone lub faktycznie realizowane skutki (konsekwencje) działania prawa. Struktura systemu prawa lub sposoby formułowania reguł mają znaczenie wtórne;

6. Dopuszczalne są jednak pewne postacie idealizmu prawniczego: można określić dobre i akceptowalne społecznie cele prawa i je realizować, uzasadnienia dla naszych działań można szukać w utylitaryzmie lub pragmatyzmie;

7. Społeczeństwo okazuje się pozostawać w procesie ciągłych zmian (in flux), ale prawo powinno się odpowiednio zmieniać i odzwierciedlać rzeczywistość społeczną (reality of a society);

8. Pytania o podstawy lub przyczyny dla których powinniśmy zapewnić posłuch obowiązującemu prawu, nie są wyłącznie figurami retorycznymi, lecz przedmiotem rzeczywistych sporów. Problemy legitymizacji prawa i jego normatywności są ważnym elementem sporów o prawo (law) oraz prawa podmiotowe (rights).

9. Środki prawne są bardziej zróżnicowane niż myślą pozytywiści (reguły, zasady, doktryny, koncepcje, standardy itp.). Porządek prawny to jednak przede wszystkim instytucje organizowane przez sędziów, prawników, kongresmenów, urzędników itp.

10. Rekomendowana podstawą powinien być zasadniczy sceptycyzm wobec reguł – praktyka pokazuje, że sądy są i powinny być bardziej zorientowane na fakty konkretnych spraw, niż na teksty aktów prawnych (wpływ filozofii pragmatyzmu).

W ramach proponowanego seminarium nie będziemy dokonywać egzegezy wybranych teorii lub doktryn, ale badać problemy prawne, w tym również te dotyczący Polski AD 2023. Niektórzy podkreślają, że prawo to raczej technologia, a prawnik powinien być jak doświadczony inżynier dobrze znający swoje zawodowe zadania („law jobs”).

Planowane zajęcia nie są adresowane wyłącznie do tych, którzy odkryli już w sobie zainteresowania filozoficzne, teoretyczne lub metodologiczne, ale także – może nawet przede wszystkim – tych osób, które koncentrując się na zagadnieniach praktycznych, związanych z określoną dziedziną prawa (cywilnego, karnego, konstytucyjnego, administracyjnego itp.) dostrzegają, że brakuje im narzędzi niezbędnych dla zrozumienia, wyjaśnienia i rozwiązywania konkretnych problemów dogmatycznych, choćby takich jak przygotowanie się do egzaminów na aplikację itp.

Literatura:

1. Baldus Christian, Raff Thomas (2020), „Wielki postulat ekonomiczny”: Petrażycki a problemy metodyczne cywilistyki. Szkic na przykładzie zwrotu nakładów, w: Leon Petrażycki i współczesna nauka prawa, (red. Tomasz Giaro), Wolters, Warszawa,

2. Brożek, Bartosz (2015). Emocje jako fundament prawa. Uwagi o teorii Leona Petrażyckiego, w: Stelmach, J., Brożek, B., Kurek, Ł., Eliasz, K. (eds.) Naturalizm prawniczy. Stanowiska, Warszawa: Wolters Kluwer, s. 255–258;

3. Dworkin Ronald (2003), Biorąc prawa poważnie, Warszawa, PWN;

4. Dworkin Ronald (2022), Imperium prawa, Warszawa, Wolters Kluwer;

5. Dyrda Adam (2019), Realizm prawniczy [w:] J. Hołówka, B. Dziobkowski (red.), Filozofia prawa: normy i fakty, Warszawa, s. 514-534

6. Gorazda, Marcin (2015). U źródeł amerykańskiego realizmu prawnego, W: Stelmach, J., Brożek, B., Kurek, Ł., Eliasz, K. (red.) Naturalizm prawniczy. Stanowiska, Warszawa: Wolters Kluwer, str. 112–130;

7. Hart, Herbert L.A. (2001), Amerykańska teoria prawa widziana angielskimi oczami: Nocna mara i Szlachetny Sen, w: Tenże: Eseje z filozofii prawa, Warszawa, ABC;

8. Jakubowska-Branicka Iwona (2013), Teoria sprawiedliwości Leona Petrażyckiego. O równowadze uprawnień i obowiązków, w: O społeczeństwie prawie i obyczajach. Księga pamiątkowa ofiarowana prof. Jackowi Kurczewskiemu, Warszawa; ISNS UW;

9. Leiter Brian (2001), Legal Realism and Legal Positivism Reconsidered, ETHICS vol. 111, str. 278 ff,

10. Leiter Brian (2010), Legal Formalism and Legal Realism: What is the Issue?, University of Chicago Law School – Working Paper,

11. Petrażycki Leon (1985), Pisma wybrane (wybór i opracowanie Andrzej Kojder), Warszawa PWN,

12. Raburski Tomasz (2014), Amerykański język praw podmiotowych a demokracja, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, Tom III, Nr 1, s. 59-76

13. Romanowicz Marcin (2015), Sceptycyzm wobec prawa. Esej o (nie)możności jurydycznego wątpienia, w: Bokus B., Kosowska E., O wątpieniu (w:) Język. Poznanie. Komunikacja, Warszawa;

14. Stawecki Tomasz (2000), Instrumentalne traktowanie prawa – różne perspektywy, (w:) Prawo i ład społeczny. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, Wyd.: WPiA UW, Warszawa;

15. Stawecki Tomasz (2007), Oblicza realizmów - Piotra Winczorka teoria prawa, w: Państwo – prawo – polityka w przestrzeni konstytucyjnej, red. J. Majchrowski, Wyd. LIBER, Warszawa,

16. Stawecki Tomasz (2010), Precedens w polskim porządku prawnym. Pojęcie i wnioski de lege ferenda; w: A. Śledzińska-Simon i M. Wyrzykowski (red.): Precedens w polskim systemie prawa. Warszawa 2010,

17. Stępień Mateusz (2018), Frank, Wyd. Arche, Gdańsk,

18. Tamanaha Brian Z. (2017), A Realistic Theory of Law, Cambridge University Press.

Efekty uczenia się:

Prowadzący zakłada, że po rocznej, a najlepiej dwuletniej pracy w ramach seminarium, student powinien:

a) posiadać zdecydowanie szerszą wiedzę o procesie stosowania prawa, w szczególności stosowania prawa przez sądy, zarówno o zakładanych wzorcach praktyki stosowania prawa, jak i o rzeczywistym przebiegu procesów decyzyjnych, z ich efektami i wadami dysfunkcjami, w tym o rozumowaniach prawniczych wykorzystywanych przez sędziów; o praktyce uzasadniania wyroków itp.;

b) posiadać zdecydowanie większe umiejętności praktyczne, w zakresie analizy przepisów oraz faktycznych zasad przesądzających o kształcie aktów stosowania prawa, a także umiejętności analizy treści decyzji administracyjnych i orzeczeń sądowych oraz ich uzasadnień, umiejętności pisania glos do wyroków sądowych; prowadzenia argumentacji przed sądami (państwowymi i niepaństwowymi) itp.;

c) móc rozwinąć kompetencje społeczne, w szczególności świadomość jaką rolę we współczesnych społeczeństwach pełnią organy władzy publicznej, w tym sądy, na czym polega proces stosowania prawa, jakie wymagania są stawiane przed tymi, którzy pełnią role prawnicze (np. sędziami, adwokatami), założenia filozoficzne i etyczne przyjmują prawnicy wykonujący te zawody prawnicze, jakich wartości bronią i za co są odpowiedzialni.

Metody i kryteria oceniania:

Zajęcia będą prowadzone w formie konwersatorium. Będę polegać na wspólnej analizie materiałów przedstawionych przez prowadzącego i dyskusji nad argumentami prezentowanymi w konkretnych sporach. Podstawą zaliczenia będzie obecność na zajęciach i udział w kolejnych pracach.

Prowadzący seminarium liczy, że w roku akademickim 2022/2023 będzie można wrócić do dwóch wcześniejszych doświadczeń , tj. (1) obecności seminarzystów na rozprawach w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Warszawie, a także w Sądzie Okręgowym dla Warszawy-Śródmieścia (wydział cywilny), a także (2) wspólnego wyjazdu studyjnego poświęcony analizie uzasadnień orzeczeń sądowych, w tym z wykorzystaniem metody content analysis, interpretacji wywiadów pogłębionych itp.

Wymagania (lista przedmiotów)

Seminarium przeznaczone jest dla studentów IV roku. Nie przewiduje się szczególnych wymagań formalnych, choć mile widziane są zainteresowania ogólna refleksja nad prawem, konstytucjonalizmem i prawem porównawczym itp. Przydatna może okazać się znajomość języków obcych (głównie języka angielskiego).

Założenia (opisowo)

Zakłada się że student posiada wiedzę prawniczą odpowiednią do roku studiów, na który jest zapisany. Idealną cechą uczestnika seminarium jest gotowość studenta do wyjścia poza krąg aktów prawa stanowionego oraz odwaga w zadawaniu trudnych pytań i chęć udzielania odpowiedzi na nie.

Praktyki zawodowe:

Nie przewidziane w ramach seminarium

Zajęcia w cyklu "Rok akademicki 2023/24" (w trakcie)

Okres: 2023-10-01 - 2024-06-16
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Seminarium specjalizacyjne, 60 godzin więcej informacji
Koordynatorzy: Tomasz Stawecki
Prowadzący grup: Tomasz Stawecki
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Zaliczenie na ocenę
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych.
ul. Długa 44/50
00-241 Warszawa
tel: +48 22 55 49 126 https://www.wne.uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0 (2024-03-22)