Sankcje administracyjne i penalne w prawie antymonopolowym oraz Prawo pomocy publicznej

fakultatywne

Sankcje administracyjne i penalne z tytułu naruszeń prawa ochrony konkurencji oraz Prawo pomocy publicznej

Wykład 30 godz.

(w tym 22 godz. - M. Król-Bogomilska oraz 8 godz. - C. Banasiński)

W części prowadzonej przez M. Król-Bogomilską - zajęcia obejmują problematykę stosowania sankcji administracyjnych i penalnych z tytułu naruszeń prawa antymonopolowego z uwzględnieniem różnych rodzajów naruszeń, materialnoprawnych (praktyk ograniczających konkurencję, np. karteli), proceduralnych, jak również naruszeń polegających na niewykonaniu orzeczeń. Przedmiotem zajęć są źródła i zasady obowiązującego krajowego i unijnego prawa konkurencji oraz krajowe i unijne orzecznictwo antymonopolowe. Zajęcia poświęcone są spornym problemom dotyczącym stosowania sankcji administracyjnych i penalnych. Omawiane są także zagadnienia związane z kryminalizacją najcięższych naruszeń w różnych państwach, w tym także należących do Unii Europejskiej. Zajęcia dotyczą także zasad karania na podstawie prawa antymonopolowego oraz problematyki wybranych standardów praw, które w tej sferze powinny mieć zastosowanie.

W części prowadzonej przez C. Banasińskiego - zajęcia obejmują problematykę prawa pomocy publicznej, będącego integralnym elementem prawa ochrony konkurencji w wymiarze wspólnego rynku. Problematyka pomocy publicznej zostanie przedstawiona z dwóch punktów widzenia – jako instrumentu polityki strukturalnej oraz przede wszystkim jako czynnika zakłócającego konkurencję na rynku.

W części pierwszej - celem zajęć jest poszerzenie wiedzy studenta o podstawach prawa antymonopolowego, w tym w szczególności w zakresie podstaw i zasad sankcji administracyjnych i penalnych z tytułu naruszeń prawa konkurencji.

Część druga obejmuje prawo pomocy publicznej. Pomoc publiczna jest we współczesnej gospodarce traktowana jako jeden ze środków interwencji państwa w gospodarkę, stosowany w celu wspierania gospodarki przez władze publiczne. Pomoc ta realizowana w ramach polityki strukturalnej ma przynajmniej 2 negatywne skutki. Po pierwsze – jest odstępstwem od alokacji rynkowej wpływając negatywnie na rynek w drodze ograniczenia jego efektywności, po drugie - pomoc publiczna jako instrument nierynkowy może prowadzić do zniekształcenia konkurencji. Stąd też wykład koncentruje się przede wszystkim na analizie - głównie w oparciu o orzecznictwo - regulacji prawnej łagodzącej skutki udzielania pomocy publicznej w celu ochrony konkurencji przed negatywnym oddziaływaniem państwa.

I. Sankcje administracyjne i penalne z tytułu naruszeń prawa konkurencji (ta

część wykładu obejmuje 22 godz.)

1) Źródła prawne - podstawy sankcji administracyjnych i penalnych w polskim

i unijnym prawie konkurencji. Wdrożenie Dyrektywy Parlamentu

Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 z dnia 11 grudnia 2018 r. ECN+

2) Sporne problemy dotyczące podstaw stosowania sankcji

a) Otwarty katalog praktyk ograniczających konkurencję

b) Pomocnictwo jako forma współdziałania w naruszeniu kartelowym

(„facilitator liability”)

c) Odpowiedzialność biernego uczestnika uzgodnień kartelowych

d) Odpowiedzialność za naruszenia w ramach grupy kapitałowej

(„parenthal liability”)

e) Odpowiedzialność następcy prawnego („successor liability”)

3) Sankcje administracyjne stosowane wobec przedsiębiorców

a) Rodzaje sankcji

b) Sporne problemy w świetle praktyki

4) Sankcje penalne stosowane wobec przedsiębiorców

a) Rodzaje sankcji

b) Sporne problemy w świetle praktyki

5) Penalizacja naruszeń osób fizycznych w trybie administracyjnym

6) Polityka łagodzenia kar (leniency) w prawie antymonopolowym

7) Charakter sankcji penalnych w sprawach kartelowych - w świetle

orzecznictwa strasburskiego i unijnego

a) Kierunki w orzecznictwie strasburskim:

- „Trzy kryteria w sprawie Engel”

- Pojęcie hard-core’owego prawa karnego w sprawie Jussila

- Wyrok w sprawie Menarini Diagnostics

b) Kierunki w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości

8) Kryminalizacja w sprawach kartelowych

a) Amerykańskie korzenie kryminalizacji w sprawach kartelowych

b) Sankcje karne w niektórych krajowych systemach prawa konkurencji a

prawo unijne

c) Podstawy kryminalizacji naruszeń kartelowych w wybranych państwach

Unii Europejskiej

9) Przestępstwo zmowy przetargowej w polskim systemie prawa karnego

a) Podstawy odpowiedzialności karnej

b) Zmowa przetargowa - penalizacja naruszenia jako deliktu

administracyjnego i przestępstwa

10) Programy zgodności („compliance”)

a) Istota i cele programów zgodności

b) Praktyczne aspekty programów zgodności w przedsiębiorstwach

c) Compliance matter” - przewodnik Komisji dla przedsiębiorstw

d) Wpływ programów zgodności na wymiar kary w świetle orzecznictwa

unijnego.

II. Prawo pomocy publicznej (ta część wykładu obejmuje 8 godz.)

Wykład obejmuje problematykę prawnej regulacji pomocy publicznej, uważanej za jeden z elementów ochrony konkurencji. Konkurencja na rynku wiąże się z wolnością rywalizujących przedsiębiorców, dysponujących swobodnie własnością. Teza ta formułowana jest bez istotnych zastrzeżeń praktycznie od okresu liberalizmu i modelu funkcjonowania rynku w filozofii przedstawicieli ekonomii klasycznej z tym zastrzeżeniem, że z czasem wolność uzupełniono także o zasadę równości. Tak rozumiana konkurencja wymaga ochrony przez państwo i jest realizowana głównie przez prawo antymonopolowe. Odrębną kategorię stanowią natomiast działania samego państwa prowadzące do zniekształcenia konkurencji w następstwie udzielania przez państwo i jego agendy selektywnej pomocy określonym przedsiębiorcom (pomoc publiczna zakłócająca konkurencję). Ochrona konkurencji w sytuacji pomocy państwa nie znajduje podstawy w prawie krajowym, lecz wymaga internacjonalizacji. Stąd też reguły pomocy publicznej nie mają autonomicznej podstawy w prawie polskim, lecz są częścią prawa unijnego. Ich zaczepienie w prawie krajowym jest wyłącznie refleksem unormowań prawa unijnego i decyzji Komisji Europejskiej, podejmowanych na tej podstawie (zatwierdzone przez Komisję Europejską krajowe programy pomocowe mające formę aktów normatywnych). Stąd też prawo pomocy publicznej traktowane jest jako część składowa unijnego prawa ochrony konkurencji. W przeciwieństwie jednak do unijnego prawa antymonopolowego, które adresowane jest bezpośrednio do przedsiębiorców, reguły pomocy publicznej skierowane są do państw członkowskich UE, co skutkuje także odrębnością proceduralną obu dziedzin unijnego prawa konkurencji. Szerszy jest także katalog traktatowych wyłączeń spod ogólnego zakazu udzielania pomocy publicznej, którego skutkiem są odrębne reguły zakazu i dopuszczalności pomocy publicznej w sektorze rolnictwa (art. 42 TFUE), transporcie (art. 93 i 96 TFUE) oraz w przemyśle zbrojeniowym (art. 346 TFUE). Specyficzne reguły pomocy publicznej odnoszą się również do przedsiębiorców zobowiązanych do świadczenia usług w ogólnym interesie gospodarczym oraz przedsiębiorców działających w warunkach monopolu skarbowego (art. 106 ust. 2 TFUE). Podstawy prawne reglamentacji udzielania pomocy publicznej tworzą przepisy art. 107–109 TFUE, wraz z aktami wykonawczymi oraz unormowaniami należącymi do tzw. prawa miękkiego (soft law).

Kwestie te zostaną szczegółowo omówione w ramach wykładu, który obejmuje następujące zagadnienia:

- Pojęcie i istota pomocy publicznej oraz jej funkcje,

- Środki i formy pomocy publicznej,

- Elementy składowe pomocy publicznej, tj. pomoc państwa lub ze źródeł

publicznych, selektywne przysporzenie korzyści, zakłócenie konkurencji oraz

wpływ na handel między państwami członkowskimi,

- Wyłączenia spod art. 107 ust. 1 z mocy traktatu oraz wyłączenia

fakultatywne,

- Pojęcie przedsiębiorstwa w prawie pomocy publicznej,

- Poszczególne rodzaje pomocy publicznej - pomoc regionalna, pomoc

sektorowa, pomoc horyzontalna, w tym pomoc na ratowanie i

restrukturyzację przedsiębiorstw,

- Pomoc państwa na rzecz przedsiębiorców świadczących usługi w ogólnym

interesie gospodarczym oraz na rzecz monopolu skarbowego,

- Nadzór nad udzielaniem pomocy publicznej i jej monitorowanie.

Literatura do część wykładu nt. "Sankcji administracyjnych i penalnych z tytułu naruszeń prawa konkurencji":

Komentarze do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z 2007 r.

● Banasiński C., Piontek E. (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i

konsumentów. Komentarz. Warszawa 2009

● Kohutek K., Sieradzka M., Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów.

Komentarz, Wyd. II, Warszawa 2014

● Skoczny T. (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów.

Komentarz, Wyd. II, Warszawa 2014

● Stawicki A., Stawicki E. (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i

konsumentów. Komentarz. Wyd. II, Warszawa 2016

Literatura uzupełniająca dot. sankcji administracyjnych

● Banasiński C. (red. naukowa), Polskie prawo antymonopolowe. Warszawa

2018

● Konopko E., W kwestii propozycji zobowiązań przedsiębiorstwa. Wyrok Sądu

UE z 15 września 2016 r. w sprawie T-76/14 Morningstar, Inc. przeciwko

Komisji, Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2017, nr 1(6) www.ikar.wz.uw.edu.pl

● Mleczko M., Instytucja decyzji zobowiązującej w unijnym rzecznictwie – spór

o zakres stosowania zasady proporcjonalności, Internetowy Kwartalnik

Antymonopolowy i Regulacyjny 2017, nr 5(6) www.ikar.wz.uw.edu.pl

● Sikora K. Sporne problemy dotyczące decyzji zobowiązujących w unijnym i

polskim prawie konkurencji, Europejski Przegląd Sądowy nr 4/2016

● Sroczyński J., Tzw. środki zaradcze (remedies) w znowelizowanej ustawie

antymonopolowej: istotny wzrost uprawnień Prezesa UOKiK, Przegląd

Ustawodawstwa Gospodarczego nr 2/2015

Literatura uzupełniająca dot. sankcji penalnych:

● Banasiński C. (red. naukowa), Polskie prawo antymonopolowe. Warszawa

2018

● Kanton K., Odpowiedzialność przedsiębiorcy za niedostarczanie informacji i

dokumentów na żądanie Prezesa UOKiK - kilka refleksji po decyzji w sprawie

Engie, Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2020, nr 3(9)

www.ikar.wz.uw.edu.pl

● Król-Bogomilska M., Kary pieniężne w prawie antymonopolowym w świetle

projektu dyrektywy służącej zwiększeniu skuteczności egzekwowania reguł

konkurencji (COM(2017) 142 final), Europejski Przegląd Sądowy nr

1/2018/.

● Król-Bogomilska M., Najnowsze zmiany w zakresie sankcji penalnych w

polskim prawie antymonopolowym a prawo unijne - kolejne podobieństwa i

różnice, Europejski Przegląd Sądowy 7/2015

● Król-Bogomilska M., Zwalczanie karteli w prawie antymonopolowym i

karnym, Warszawa 2013

● Materna G., Projekt dyrektywy ECN+ (omówienie w aspekcie potrzeby

kolejnej nowelizacji polskiego prawa ochrony konkurencji), Internetowy

Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2018, nr 2(7)

www.ikar.wz.uw.edu.pl

● Materna G., Uprzednie naruszenie przepisów ustawy o wymiar kar

pieniężnych nakładanych przez Prezesa UOKiK, Przegląd Ustawodawstwa

Gospodarczego nr 11/2011

● Modzelewska de Raad M., System kar pieniężnych w polskiej ustawie o

ochronie konkurencji i konsumentów– potrzeba i kierunek dalszych zmian,

Internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2015, nr 2(4)

www.ikar.wz.uw.edu.pl

● Piszcz A., Nowe elementy regulacji prawnej kar pieniężnych w ustawie o

ochronie konkurencji i konsumentów, Internetowy Kwartalnik

Antymonopolowy i Regulacyjny 2015, nr 2(4) www.ikar.wz.uw.edu.pl

Literatura do części wykładu nt. Prawa pomocy publicznej:

● C. Banasiński, Prawo pomocy publicznej w: H. Gronkiewicz-Waltz, M.

Wierzbowski (red.), Prawo gospodarcze. Aspekty publicznoprawne,

WoltersKluwer Warszawa 2020.

Literatura uzupełniająca:

● I. Postuła, A. Werner, Prawo pomocy publicznej, Warszawa 2008,

● S. Dudzik, Pomoc państwa dla przedsiębiorstw publicznych w prawie

Wspólnoty Europejskiej, Zakamycze 2002,

● A. Ambroziak, K. Pamuła-Wróbel, R. Zenc (red.), Pomoc publiczna dla

przedsiębiorców, Warszawa 2019.

● B. Kurcz red., Pomoc państwa. Wybrane zagadnienia, CH Beck 2009,

● A. Mazurek-Czarnecka, Bezpośrednia pomoc publiczna dla przedsiębiorców,

CeDeWu 2020.

Studenci po zakończonych zajęciach będą mieli wiedzę o sankcjach administracyjnych i penalnych z tytułu naruszeń prawa ochrony konkurencji a także zasadach kryminalizacji najcięższych naruszeń tego prawa.

Z kolei po wysłuchaniu wykładu z prawa pomocy publicznej student powinien:

- zrozumieć istotę pomocy publicznej i jej elementów składowych;

- scharakteryzować różne rodzaje pomocy publicznej;

- scharakteryzować zasady nadzoru nad udzielaniem pomocy publicznej;

- orientować się w postępowaniu krajowym w sprawach pomocy publicznej.

Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest regularne uczęszczanie na zajęcia (z uwagi na łączny wymiar zajęć 30 godz. - możliwe 2 nieobecności). Podstawę zaliczenia stanowi pozytywna ocena z testu.

Nie są przewidziane