Główne nurty kultury światowej i polskiej XX i XXI wieku

obowiązkowe

Zajęcia mają na celu skonstruowanie panoramy najważniejszych prądów kulturowych, począwszy od okresu pierwszych historycznych awangard aż po czasy współczesne. Ze szczególną uwagą będziemy się przyglądać najciekawszym zjawiskom, które budowały historię dyscyplin artystycznych (literatura, sztuki plastyczne, teatr, muzyka, fotografia artystyczna i film). Poszukiwać będziemy estetycznych, ideologicznych i politycznych źródeł tych zjawisk oraz wspólnie je interpretować.

Historię współczesnej kultury opowiadać można na wiele sposobów. Czy to formułując łańcuch „-izmów”, w których nazwiska, daty i postulaty następują po sobie w szybkim tempie. Czy to zarysowując chronologię zdarzeń, w którą ruchy, artyści i ich dzieła wpisują się za sprawą najbardziej doniosłych dokonań, a następnie znikają, gdy nie pełnią już żadnej funkcji w dynamice opowieści. Można natomiast spróbować zawieszać historię współczesnej kultury między problemowymi antypodami, na przykład awangarda i tradycja czy propaganda i zaangażowanie lub wpływ rynku i polityki.

Kultura – jeśli ujmować ją Weberowskim, węższym rozumieniu – czyli kultura artystyczna, która jest zespołem działań „bezinteresownych z punktu widzenia fizycznej egzystencji” w wieku XX i XXI ujawniła swoją niezwykłą, endogenną żywotność. Obfitowała w szereg transgresji (przekroczeń własnych granic) zarówno w celu zmiany zasad obowiązujących w niej samej, ale również szerzej, czyli aspirując do wpływania na kształt procesów społecznych. Na potrzeby zajęć posługujemy się rozumieniem „nurtu” jako ogółu tendencji (od ideowych po estetyczne), których formą utrwalenia jest grupa dzieł stworzonych w relatywnej bliskości okresu historycznego, a które ze względu na swoją tożsamość i swoje cechy zarysowują się jako znaczący element danego okresu. Problematyzując nurty współczesnej kultury, dążyć będziemy do – z konieczności częściowego wprawdzie – ale pogłębionego ich rozumienia i czasowego umiejscowienia ujmującego kontekst ideologiczny, w którym przyszło im zaistnieć.

Wykład ma za zadanie uporządkować nurty (w porządku diachronicznym, jak również tworząc zbiory o wspólnym mianowniku treściowym jako odpowiedzi na cytowane wcześniej problemowe antypody lub ze względu na przynależność do danego podsystemu artystycznego), aby Student mógł poruszać się po arcybogatej mapie kultury współczesnej samodzielnie, potrafiąc wskazać chronologiczny rozwój zjawisk lub trwanie uprzednich formacji i zauważyć ich nowoczesne przeobrażenia.

Ćwiczenia poświęcone są pogłębionej analizie zagadnień poruszanych na wykładzie lub tych, które – ze względu na ograniczenia czasowe – zostaną na wykładzie celowo pominięte.

Na ćwiczeniach przedstawiać będziemy m. in. następujące zagadnienia:

- wzrost znaczenia i pozycji artysty od czasów przednowożytnych, przez romantyczną zmianę aż po nowoczesne ugruntowanie;

- unikatowość awangardowej zmiany;

- wpływ rynku na dzieło sztuki;

- wpływ ideologii na dzieło sztuki i kondycję artysty (ze szczególnym uwzględnienieniem wynaturzenia, jakie miało miejsce w nazistowskich Niemczech i faszystowskich Włoszech).

- wpływ prądów myślowych na dzieło sztuki (nihilizm, rewolucja, emancypacja, itd.);

- relacja dzieło sztuki a Zagłada;

- dzieło sztuki i artysta w obronie inności i podmiotowości.

Zarówno na wykładzie jak i ćwiczeniach kłaść będziemy duży nacisk na warstwę ikonograficzną w celu zobrazowania omawianych zjawisk.

Ramowy zarys bibliografii (rozszerzenia poniższej listy podawać będziemy na wykładach i ćwiczeniach).

M. Porębski, Granica współczesności 1909-1925, WAiF, Warszawa 1989.

M. Porębski, Kubizm. Wprowadzenie do sztuki XX wieku, WAiF, Warszawa 1986.

A. Turowski, Radykalne oko. O Witkacym, Kobro, Strzemińskim, Themersonach, Żarnowerównie i innych twórcach sztuki wzbudzającej niepokój. Fragmenty awangardowego dyskursu. T. 1 Argonauci, T. 2 Żołnierze, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, słowo/obraz terytoria, Warszawa-Gdańsk 2023.Postmodernizm. Antologia przekładów, wybrał R. Nycz, Wyd. Baran i Suszczyński, Kraków 1997.

H. Foster i in., Sztuka po 1900 roku. Modernizm. Antymodernizm. Postmodernizm, przeł. M. Szubert, D. Skalska-Stefańska, A. Cichowicz, Wydawnictwo Arkady 2023.

W. Włodarczyk, Sztuka polska. Sztuka XX i początku XXI wieku. Wydawnictwo Arkady 2022.

Ch. Barker, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, przeł. A. Sadza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.

A. Benoit-Dusausoy (pod red.), Literatura Europy. Historia literatury europejskiej, Gdańsk 2011.

K. Braun, Wielka Reforma Teatru w Europie. Ludzie-idee-zdarzenia, Wrocław 1984.

J. Clair, La responsabilite de l’artiste. Les avant-gardes entre terreur et raison, Paris 1997.

A. Gehlen, Sociologia ed estetica della pittura moderna, Napoli 2011.

E. Gombrich, O sztuce, Warszawa 1997.

E. Gombrich, Pisma o sztuce i kulturze, Kraków 2011.

P. Gossel, G. Leuthauser, Architektura XX wieku, 2010.

A. Mencel i inni, Jerzy Giedroyc: kultura, polityka, wiek XX, Warszawa 2006.

M. De Micheli, Le avanguardie artistiche del Novecento, Milano 2012.

W. Muschg, Tragiczne dzieje literatury, Warszawa 2010.

L. Shiner, The Invention of Art. A Cultural History, Chicago 2001.

Artyści o sztuce. Od van Gogha do Picassa, E. Grabska-Wallis, H. Morawska (wybór i opracowanie), Warszawa 1962.

S. Morawski, Awangarda i postawy zaangażowane, Warszawa 1987.

R. Poggioli, Teoria dell’arte d’avanguardia, Bologna 1962.

J. Kozielecki, Transgresja i kultura, Warszawa 1997.

G. Agamben, Homo sacer: suwerenna władza i nagie życie, Warszawa 2008.

M. Foucault, Nadzorować i karać: narodziny więzienia, Warszawa 2009.

J. Tomkowski, Dzieje literatury powszechnej, Warszawa 2008.

Po zaliczeniu zajęć student:

Wiedza

1/ ma uporządkowaną wiedzę o zmianach kulturowych w XX i XXI wieku oraz ich relacji wobec różnorodnych aspektów procesu historycznego,

2/ posiada pogłębioną wiedzę na temat źródeł filozoficznych i estetycznych kultury współczesnej,

3/ zna podstawową terminologię z zakresu kulturoznawstwa oraz elementarne pojęcia z dziedziny historii sztuki,

4/ zna cechy charakterystyczne głównych nurtów kultury XX i XXI wieku.

Umiejętności

1/ rozpoznaje i wyodrębnia cechy głównych nurtów kultury minionego i obecnego stulecia,

2/ określa i uzasadnia znaczenie kultury wizualnej i audialnej dla człowieka współczesnego,

3/ wskazuje i wyjaśnia rolę mediów w kulturze i wpływ kultury na procesy mediatyzacji (na sposoby opisania i rozumienia świata),

4/ stosuje zdobytą wiedzę do samodzielnej analizy zjawisk kultury współczesnej, a także do interpretacji tych zjawisk oraz interpretacji wybranych artefaktów.

Kompetencje społeczne

1/ jest świadomym uczestnikiem kultury, co oznacza, że samodzielnie i w sposób racjonalny kształtuje własny profil uczestnictwa w kulturze i potrafi ten wybór uzasadnić,

2/ dostrzega i rozumie znaczenie dziedzictwa kulturowego dla rozwoju społeczeństwa demokratycznego.

Ćwiczenia:

- obecność na zajęciach

- przygotowanie do zajęć (lektura)

- zaliczenie kolokwium pisemnego

- aktywność studenta na zajęciach

Wykład:

- warunkiem przystąpienia do zaliczenia na ocenę jest zaliczenie ćwiczeń

- zaliczenie na ocenę ma formę ustną

- od studenta oczekuje się zarówno znajomości teorii, jak i umiejętności zastosowania jej w praktyce, student powinien być przygotowany do samodzielnej oceny omawianych zagadnień z użyciem argumentacji,