Archeologia eksperymentalna - ceramika i żelazo

uzupełniające

w sali i w terenie

Zajęcia poświęcone są przedstawieniu w sposób teoretyczny i doświadczalny technologii produkcji przedmiotów z dwóch najważniejszych i najliczniejszych surowców: z gliny (ceramika naczyniowa) oraz żelaza. Zajęcia odbywać się będą zarówno w sali jak i w Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie.

Uwaga archeologów zwykle skupiona jest na opisie i analizie zabytkowych przedmiotów pod względem ich kształtu i zdobień. Nieporównywalnie mało uwagi zwraca się natomiast na zagadnienia technologiczne, który często pozostają niedokładnie rozpoznane. W czasie jednosemestralnych zajęć spróbujemy zatem omówić sposób wykonania niektórych przedmiotów - skupimy się na naczyniach glinianych i artefaktach żelaznych, choć w tym drugim przypadku główny nacisk zostanie położony na technologię produkcji żelaza, w mniejszym stopniu na techniki kowalskie.

Zajęcia podzielone będą na dwa etapy: teoretyczny i praktyczny (eksperymentalny).

Etap teoretyczny to kilka (około pięciu) zajęć z w sali, w trakcie których zaprezentowane zostaną podstawy naszej wiedzy o dawnym wytwórstwie żelaza i ceramiki.

W przypadku żelaza przedstawione zostaną środowiskowe uwarunkowania produkcji, charakterystyka procesu pozyskiwania żelaza, rodzaje pieców kotlinkowych, geneza hutnictwa na ziemiach polskich, główne centra hutnicze okresu przedrzymskiego i wpływów rzymskich, techniki kowalskie, zagadnienia społeczno-ekonomiczne.

W przypadku ceramiki, poznamy sposoby wytwarzania naczyń w różnych okresach i różne techniki garncarskie. Prześledzimy ciąg technologiczny produkcji naczyń począwszy od etapu pozyskania gliny i przygotowania masy garncarskiej, poprzez wylepienie (np. lepienie z taśm, obtaczanie i toczenie na kole, odciskanie w formie), opracowanie powierzchni oraz ozdobienie naczynia, a skończywszy na wysuszeniu i sposobach wypalania (palenisko, różne rodzaje pieców).

Uzupełnieniem części teoretycznej będzie etap praktyczny.

W przypadku żelaza przeprowadzona zostanie eksperymentalna próba pozyskania żelaza w piecu kotlinkowym, połączona z archeometrycznymi analizami składu chemicznego rudy, żużla, fragmentów glinianego szybu, a w przypadku sukcesu eksperymentu także pozyskanego żelaza. W trakcie zajęć praktycznych studenci wezmą udział w selekcji i prażeniu rudy, przygotowywaniu gliny, budowie pieca kotlinkowego, procesie redukcji żelaza oraz pobieraniu próbek. Eksperyment będzie miał miejsce w Muzeum Starożytnego Hutnictwa Mazowieckiego w Pruszkowie przy udziale pracowników tej placówki.

W przypadku ceramiki będzie to próba samodzielnego lepienia naczyń z gliny, z tzw. wolnej ręki a więc bez użycia koła garncarskiego. Za wzór posłużą naczynia z terenów Mazur, Suwalszczyzny i Mazowsza z okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów (I-VII w n.e., kultura przeworska, kultura bogaczewska, kultura sudowska i grupa olsztyńska). Naczynia te następnie zostaną wypalone podczas zajęć przeprowadzonych również w pruszkowskim muzeum.

Hołubowicz W., Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Prehistoryczne 3/4, Toruń 1950.

Hołubowicz W., Garncarstwo wczesnośredniowieczne Słowian, Acta Universitatis Wratislaviensis 31, Studia Archeologiczne I, Wrocław1965.

Orzechowski S., Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, Kielce 2013.

Orzechowski S., Wrona A, Warsztat kowalski ludności kultury przeworskiej – problem identyfikacji archeologicznej, (w:) Давні майстерні та виробництво у Вісло-Дніпровському регіоні, Наукові студії: Збірник наукових праць, Історико-краєзнавчий музей м. Винники, Інститут археології Жешівського університету. Вип. 8. Винники – Жешів – Львів, 2015, s. 253-276. (tekst dostępny online)

Uczestnik po zajęciach powinien być zaznajomiony, zarówno w teorii jak i w praktyce z elementami technologii produkcji starożytnej ceramiki i żelaza dymarkowego

Praca semestralna na jeden z wybranych tematów