Świat ujęzykowiony: współczesna polszczyzna w słowach, tekstach i pojęciach

seminaria magisterskie

w sali

Zapraszamy na nasze seminarium magisterskie osoby zainteresowane odkrywaniem znaczeń we współczesnej polszczyźnie. Będziemy śledzić zjawiska semantyczne w systemie leksykalnym, w tekstach (różnych: od komentarzy internetowych przez teksty literackie po gry fabularne) oraz w dyskursach skupionych wokół wybranych tematów. Poznamy różne ujęcia metodologiczne stosowane we współczesnej lingwistyce, będziemy krytycznie czytać i omawiać teksty analityczne (klasyczne oraz najnowsze) dotyczące rozmaitych szczegółowych zagadnień semantycznych. Nauczymy się korzystać z korpusów i innych narzędzi usprawniających pracę.

Analizy językowe będziemy prowadzić w szerszym kontekście kulturowym i społecznym - aby docierać do tego, jak w języku / poprzez język użytkownicy polszczyzny interpretują świat.

Jesteśmy otwarte także na prace dotyczące językowych aspektów przekładu, analizy tekstów literackich z wykorzystaniem narzędzi lingwistyki kognitywnej oraz języka w komunikacji medycznej.

Na naszych seminaryjnych spotkaniach będziemy przeplatać rozważania o przeczytanych tekstach z pracą grupową / projektową skupioną na wybranych zagadnieniach i uwzględniającą mniejsze partie materiału językowego jako studia przypadku.

Przykładowe zagadnienia:

- semantyka składnikowa, SPA czasownika i role semantyczne argumentów

- redukcjonizm w semantyce

- semantyka i pragmatyka językowa: problem granic

- kategoryzacja klasyczna i przez prototyp

- konotacje i prozodia semantyczna

- wartościowanie w języku, kanon wartości wspólnoty językowej

- językowy obraz świata i jego rekonstrukcja

- profilowanie w ujęciu J. Bartmińskiego

- definicja kognitywna

- teorie metafory: metafora a zjawiska pokrewne

- funkcje metonimii w systemie i w tekście

- teoria integracji pojęciowej i amalgamaty kognitywne

- etnolingwistyka: język a kultura

- kulturemy

- słowa klucze, słowa kluczowe

- najnowsze zjawiska językowe (nowe struktury i modele słowotwórcze, zapożyczenia i ich źródła)

- pojęcie ‘dyskursu’ i jego operacjonalizacja w lingwistyce

- rama interpretacyjna jako sposób organizacji tekstu i dyskursu

Listę lektur doprecyzujemy podczas zajęć, tak aby odpowiadały zainteresowaniom i potrzebom uczestników seminarium (na różnych etapach przygotowania pracy magisterskiej: od poszukiwania inspiracji badawczych po dopracowywanie stanu badań i metodologii).

Podręczniki i opracowania metodologiczne:

Apresjan J. 1980, 2000, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, tłum. Z. Kozłowska, A. Markowski, Wrocław, wybrane fragmenty.

Czachur W., 2020, Lingwistyka dyskursu jako integrujący program badawczy, Wrocław.

Bartmiński 1988, Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin.

Bartmiński J., 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.

Grochowski, M., 2008, Rola dewiacji w uzasadnianiu hipotez semantycznych. Wprowadzenie do problematyki. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, 64, 25-36.

Grzegorczykowa R., 2001, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa.

Gryshkova N., 2014, Leksem, pojęcie, stereotyp, koncept, znaczenie, idea – propozycja regulacji terminologicznych, [w:] I. Bielińska-Gardziel, S. Niebrzegowska-Bartmińska, J. Szadura (red.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów. 3. Problemy eksplikowania i profilowania pojęć, Lublin 2014, s. 21-50.

Kleiber G., 2003, Semantyka prototypu. Kategorie i znaczenie leksykalne, przeł. B. Ligara, Kraków.

Lakoff G., Johnson M., 1988, Metafory w naszym życiu, tłum. T. Krzeszowski, Warszawa.

Langacker R. W., 2009, Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie, tłum. E. Tabakowska i in., Kraków.

Libura A., Amalgamaty kognitywne. Powstanie i rozwój koncepcji integracji pojęciowej [w:] Amalgamaty kognitywne w sztuce, Universitas, Kraków 2007, s. 11-66.

Maćkiewicz J., 1999, Słowo o słowie, Gdańsk.

Niebrzegowska-Bartmińska S., 2020, Definiowanie i profilowanie pojęć w (etno)lingwistyce, Lublin.

Pajdzińska A., 1990, Jak mówimy o uczuciach. Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin.

Polska genologia lingwistyczna, red. D. Ostaszewska, R. Cudak, Warszawa 2008 (wybrane teksty).

Style współczesnej polszczyzny. Przewodnik po stylistyce polskiej, red. E. Malinowska, J. Nocoń, U. Żydek-Bednarczuk, Kraków (wybrane rozdziały).

Szumska, D., 2010, Odnowa czy od nowa...? Semantyka leksykalna w perspektywie tzw. zwrotu empirycznego* w językoznawstwie XXI wieku. Linguistica Copernicana, 3(1), 129-140.

Tabakowska E., 1995, Gramatyka i obrazowanie, Kraków.

Taylor J., 2001, Kategoryzacja w języku, tłum. A. Skucińska, Kraków, rozdz. 2. Klasyczna teoria kategoryzacji, rozdz. 3. Kategorie prototypowe: I, rozdz. 4. Kategorie prototypowe: II, s. 44-119.

Tokarski R., 2001, Słownictwo jako interpretacja świata, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, s. 343-370.

Tokarski R., 2006, Pola znaczeniowe i ramy interpretacyjne – dwa spojrzenia na język, [w:] „LingVaria” I, Kraków, s. 35-46.

Tokarski R., 2013, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin.

Waszakowa K., 2017, Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Wybrane aspekty opisu derywacji w języku polskim, Warszawa (wybrane rozdziały).

Wierzbicka A., 2010, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, tłum. A. Głaz i in., Lublin, rozdz. 8, 9 i 11, s. 269-322, 373-388.

Wierzbicka A., 2019, Słowa klucze. Różne języki - różne kultury, tłum. I. Duraj-Nowosielska, Warszawa (lub wydanie wcześniejsze).

Zawisławska M., Metafora w języku nauki. Na przykładzie nauk przyrodniczych, Wydawnictwa Wydziału Polonistyki UW, Warszawa 2011.

Zdunkiewicz-Jedynak D., 2021, Dzieciństwo - młodość - dorosłość - starość. Polskie koncepty kulturowe w świetle współczesnej polszczyzny, Warszawa.

Po ukończeniu zajęć (120 godz. seminarium) student:

- przedstawia samodzielne, kompleksowe i rzetelne opracowanie wybranego zagadnienia językowego w postaci pracy magisterskiej;

- zna założenia i wybrane metody badawcze semantyki strukturalistycznej i kognitywnej; dostrzega powiązania i różnice między tymi paradygmatami;

- posługuje się poznanymi pojęciami i terminami z zakresu semantyki leksykalnej (strukturalistycznej i kognitywnej);

- potrafi streścić główne tezy przeczytanego tekstu językoznawczego i odnieść się do nich krytycznie;

- samodzielnie organizuje swój warsztat badawczy (dobiera odpowiednią literaturę i metodę opisu do podjętego tematu) oraz harmonogram pracy;

- zna zastosowania narzędzi elektronicznych wspomagających analizy tekstu (m.in. różne typy korpusów tekstów, kolokatory, słowniki elektroniczne) i potrafi je wykorzystywać w praktyce;

- potrafi umiejętnie uzasadnić hipotezy semantyczne;

- potrafi odpowiednio dobrać źródła danych językowych do typu i celu analizy oraz prawidłowo oznacza pochodzenie opisywanego przez siebie materiału językowego;

- umie organizować pracę własną oraz pracę w grupie;

- dostrzega powiązania między zasobem leksykalnym współczesnej polszczyzny a czynnikami zewnątrzjęzykowymi;

- prowadzi dyskusję w grupie z otwartością na opinie pozostałych jej członków i z poszanowaniem dla różnorodności poglądów

- obecność (do dwóch nieobecności nieusprawiedliwionych) i aktywność na zajęciach (udział w dyskusjach i pracach grupowych / projektowych)

- bieżące przygotowanie do zajęć (czytanie lektur, wygłoszenie referatów na podstawie wybranych tekstów, a na II roku także referowanie postępów w pisaniu pracy magisterskiej)

- do zaliczenia I roku seminarium niezbędne jest: wskazanie tematu pracy, wybór metodologii, dobór literatury oraz przedstawienie konspektu pracy i jednego z rozdziałów

- do zaliczenia II roku seminarium konieczne jest złożenie pracy magisterskiej