Etyka słowa

obowiązkowe

w sali

Podczas wykładu będziemy zajmować się z teoretycznymi podstawami etyki słowa oraz różnymi rodzajami nieetycznych zachowań komunikacyjnych (jak na przykład agresja językowa, zabiegi o charakterze redukującym, inwektywy). Student pozna także podstawowe zalecenia budowania relacji z odbiorcą zgodnie z zasadami etyki słowa. Będzie nas interesować mowa niewykluczająca wobec grup mniejszościowych: kobiet, osób z niepełnosprawnością, osób czarnoskórych, seniorów itp.

1. Teoretyczne podstawy etyki słowa.

2. Na jakich podstawach opierają się etyczne zasady komunikacji?

3. Nieetyczne zabiegi o charakterze redukującym (etykietyzacja, stygmatyzacja, stereotypizacja, dehumanizacja, depersonifikacja).

4. Język jako narzędzie walki i władzy. Pogarda, dyskryminacja, wykluczenie.

5. Przemoc w komunikacji. Mowa nienawiści i hejt. Różnice między potocznym i naukowym rozumieniem pojęć.

6. Dyskurs wykluczenia vs. dyskurs tolerancji I: Język wrażliwy na płeć; Jak nazywać w sposób niedyskryminujący osoby LGBT. Jak powinniśmy mówić bez dyskryminacji o osobach czarnoskórych i osobach odmiennych etnicznie? Czy słowo Murzyn jest odpowiednie? Jak powinniśmy rozmawiać o współczesnych emigrantach? Krzywdzące stereotypy narodowe utrwalone w języku (Cygan, Żyd itp.).

7. Dyskurs wykluczenia vs. dyskurs tolerancji III: Etyczna komunikacja z seniorami (ageizm i elderspeak)?; Dobre praktyki w dyskursie dotyczącym osób z niepełnosprawnościami (w tym z niepełnosprawnością intelektualną).

8. Manipulacja językowa I. Nowomowa. Etyka słowa we współczesnym polskim dyskursie publicznym.

9. Manipulacja językowa II: Wyrazy o rozmytym znaczeniu lub różnoznacznych (por. demokracja, tolerancja, wolność, sprawiedliwość). Semantyczne zniekształcenia znaczeń. Konotacje leksykalne w wyrazach pospolitych i nazwach własnych. Konsekwencje zastosowania wyrazu z szeregu synonimicznego. Wyrazy (formy), których nie wszyscy używamy − wyrazy (formy) o ograniczonym zasięgu społecznym (np. pokoleniowym, środowiskowym, regionalnym).

10. Prawda w komunikacji i związane z nią etosy. Zjawisko postprawdy i fake newsy.

11. Komunikacja empatyczna ‒ casus: komunikacji lekarza z pacjentem.

12. Język jako narzędzie kreowania (lub niwelowania) dystansu między uczestnikami komunikacji. Wyrazy potoczne w tekście − narzędzie budowania wspólnoty czy jej niszczenia? Wulgaryzmy i ich możliwe funkcje w komunikacji. Granice wolności słowa.

13. Językowe i tekstowe środki wartościowania (leksyka, metafory wartościujące, morfologia, składnia).

14. Etykieta językowa jako deklaracja poszanowania norm etycznych. Współczesne zmiany etykietalne.

Adaszek-Waliszczak M., 2014, Psy, wilki, gęsi, nutrie… o leksyce zwierzęcej w języku polityki, „Poradnik Językowy”, z. 1., s. 71–80.

Antas J., 2000, O kłamstwie i kłamaniu. Studium semantyczno-pragmatyczne, Kraków.

Bańko M., 2021, Linde-Usiekniewicz J., Łaziński M., Rekomendacje dotyczące języka niedyskryminującego na Uniwersytecie Warszawskim, http://historia.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2021/05/rekomendacje-dotyczace-jezyka-niedyskryminujacego-na-uniwersytecie-warszawskim.pdf

Bartmiński J., 2009, Etyka słowa a potoczny wzorzec komunikacji [w:] A. Markowski, Bilewicz M., Wiśniewski M., Kofta M., Polski sondaż uprzedzeń, Warszawa.

Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., Nowosad-Bakalarczyk M., Puzynina J. (red.), 2017, Etyka słowa: wybór opracowań, Lublin.

Benenowska I.,, Morzyńska-Wrzosek B., ” 2016, O „robaczywych” słowach, czyli nieetycznych zachowaniach językowych w mediach, „Conversatoria Linguistica; X (X), s. 25-40.

Bralczyk J., 2004, Manipulacja językowa, [w:] Z. Bauer i E. Chudziński (red.), Dziennikarstwo i świat mediów, Kraków.

Butler J., 2010, Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu, tłum. A. Ostolski, Warszawa.

Cegieła A., 2011, Moralność w perspektywie słownika i wypowiedzi. Studium z zakresu leksykologii i pragmatyki językowej, Warszawa.

Cegieła A., 2012, Retoryka pogardy w polskim dyskursie publicznym, „Poradnik Językowy”, z. 9, s. 14–25.

Cegieła A., 2013, Słowa niebezpieczne i niepożądane w przestrzeni społecznej. Etyka a poprawność polityczna, „Poradnik Językowy”, z. 10, s. 57–70.

Cegieła A., 2014, Czym jest mowa nienawiści, „Poradnik Językowy”, z. 1, s. 7-17.

Cegieła A., 2014, Etyka słowa w dyskursie publicznym, [w:] Słowo we współczesnych dyskursach, red. B. Kudra, K. Jachimowska, E, Szkudlarek-Śmiechowicz, Łódź, s. 23-34.

Cegieła A., 2014, Słowa i ludzie. Wprowadzenie do etyki słowa, Warszawa.

Cegieła A., Kuciński P., Polokowska L., 2014, Studia z etyki słowa, Warszawa.

Diouf M., Igiehon A., Karamalla N., Rasolomampionona D., Średziński P., 2011, Jak mówić i pisać o Afryce; https://afryka.org/batory/poradnik.pdf.

Jędrzejko P., Kadir D., 2005, Między polityką a etyką. Uwagi o dyskursach politycznej poprawności. Dwugłos krytyczny, „ER(R)GO. Teoria – Literatura – Kultura”, nr 11, s. 21–31.

Galasiński D., brw., Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością?, https://www.pfron.org.pl/fileadmin/files/0/477_01-Dariusz_Galasinski.pdf

Głowiński M., 1990, Nowomowa po polsku, Warszawa.

Głowiński M., 2007, Retoryka nienawiści, „Nauka” nr 2, s. 19‒27.

Głowiński M., 2009, Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków,

Grzegorczykowa R., 1991, Obelga jako akt mowy”, „Poradnik Językowy”, nr 5–6, s. 193–200.

Habrajska G. (red.), 2018, Etyka w komunikacji, Łódź.

Kamińska-Szmaj I., 2001, Słowa na wolności. Język polityki po 1989 roku, wypowiedzi, dowcip polityczny, słownik inwektyw, Wrocław.

Karwat M., 2006, O złośliwej dyskredytacji. Manipulowanie wizerunkiem przeciwnika, Warszawa.

Klemperer V., 1983, LTI. (Lingua Tertii Imperii – Język Trzeciej Rzeszy). Notatnik filologa, tłum. J. Zychowicz, Kraków.

Kochan M., 2005, Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach, Kraków.

Kołodziejek E., 1994, Walka na słowa. O perswazji i innych chwytach we współczesnych wystąpieniach sejmowych, [w:] I. Iwasiów, J. Madejski (red.), Rozgrywanie światów. Formy perswazji w kulturze współczesnej, Szczecin.

Kowalski S., Tulli M., 2003, Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści, Warszawa.

Łaziński M., 2014, Jeszcze o słowie Murzyn i o stereotypach. Po lekturze artykułu Margaret Ohii„Mechanizmy dyskryminacji rasowej w systemie języka polskiego”, „Przegląd Humanistyczny”, nr 5(446), s. 121–141.

Łaziński M., 2007 „Murzyn” zrobił swoje, czy „Murzyn” musi odejść? Historia i przyszłość słowa „Murzyn” w polszczyźnie, „Poradnik Językowy”, nr 4, s. 47–56.

Ohia M., 2013, Mechanizmy dyskryminacji rasowej w systemie języka polskiego, „Przegląd Humanistyczny” nr 5, s. 93­105.

Ohia-Nowak M., 2020, Słowo „Murzyn” jako perlokucyjny

akt mowy, „Przegląd Kulturoznawczy” n 3 (45), s. 195–212.

Parlak D., 2017, Specyfika mowy dyskryminującej używanej wobec osób starszych, Warszawa; https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/D%20Parlak%20elderspeak%20do%20publikacji.pdf .

Parlak D., 2000, Komunikacja z ludźmi starszymi w ramach relacji opiekuńczo-terapeutycznych, w: A. Panek, Z. Szarota (red.) Zrozumieć starość Kraków, s. 39‒

Peisert M., 2004, Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii, Wrocław.

Piotrowicz A. , Witaszek-Samborsk M., Skibski K. (red.), Etyka i etykieta językowa, Poznań 2012.

Poradnik: Jak mówić o grupach narażonych na dyskryminację, we współpracy merytorycznej z prof. dr hab. Ewą Kołodziejek oraz pod patronatem Rady Języka Polskiego i Rzecznika Praw Obywatelskich, https://etykajezyka.pl/

Puzynina J., Pajdzińska A., 1996, Etyka słowa, [w:] miodek J., O zagrożeniach i bogactwie polszczyzny, Wrocław, s. 35-45.

Sobczak B., 2020, Oblicza agresji językowej w dyskursie publicznym. Próba uporządkowania pojęć, pdf (Kampania RJP: TY MÓWISZ ‒ JA CZUJĘ. Dobre słowo, lepszy świat).

Sobczak B., Zgółkowa H. (red.), 2009, Retoryka i etyka, Poznań.

Szpyra-Kozłowska J., 2021, Nianiek, ministra i japonki. Eseje o języku i płci, Kraków.

Taras B., 2013, Agresja. Studium semantyczno-pragmatyczne, Rzeszów.

Thom F., 1990, Drewniany język, przeł. I. Bielicka, Warszawa.

Tischner J., 2000, Myślenie według wartości, Kraków.

Wieczorek K.A., 2006, Argumenty "ad hominem": ich rodzaje oraz sposoby oceny, „Folia Philosophica” 24, s. 189-210.

Wiśniewski M., Hansen K., Bilewicz M., Świderska A., 2016, Mowa nienawiści, mowa pogardy. Raport z badania przemocy werbalnej wobec grup mniejszościowych, Warszawa.

Zdunkiewicz-Jedynak D., 2016, Zachowania komunikacyjne nieetyczne (w poszukiwaniu kryteriów językowych), w: Donum amicitiae. Księga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Ewie Kołodziejek, red. J. Ignatowicz-Skowrońska, R. Sidorowicz, Szczecin, s.281-291.

Zemszał P., 2009, Czy kłamstwo jest manipulacją? O pojęciu manipulacji i związanych z nim problemach, [w:] M. Skarżyński, A. Czelakowska (red.), Język z różnych stron widziany, Kraków, s. 149-156.

Student:

- rozpoznaje różne typy naruszania etyki słowa

- rozumie ważność stosowania reguł etycznych w komunikacji

- jest wrażliwy na cechy manipulacji językowej

- zna cechy prostego języka i umie się nim posługiwać

- zna sposoby empatycznego rozmawiania o mniejszościach w społęczeństwie

Wykład z elementami dyskusji. Repozytorium materiałów - dostępne w Classroom Google. Krótki test sprawdzający po każdym wykładzie w aplikacji Classrooom (na poziomie co najmniej 60%). Dopuszczalne dwie nieobecności. Egzamin ustny (na poziomie co najmniej 60%).