Antropologia kultury z elementami antropologii słowa

obowiązkowe

w sali

Kurs wiedzy antropologicznej (oparty na autorskim programie i podręczniku „Antropologia kultury”), zapoznający z podstawowymi zjawiskami, pojęciami i kategoriami analizy kultury. Prezentacja różnorodnych stanowisk i orientacji antropologicznych (wzbogaconych o perspektywę socjologii i historii kultury), ujęć najnowszych i klasycznych. W drugim semestrze zostaną szerzej rozwinięte pojęcia i zjawiska dotyczące antropologii słowa, przede wszystkim kultury oralnej i kultury pisma (w oparciu o podręcznik "Antropologia słowa").

1. Pojęcie kultury

Zagadnienia: pojęcia natury i kultury, "duch" i "intelekt" wobec kultury; kultura jako kreacja zbiorowa, materialne i niematerialne aspekty kultury, "obiektywność" kultury i jej elastyczność; jednostka i społeczeństwo jako podmioty kultury; kultura jako sztuczne środowisko człowieka, zorganizowane zachowania i instytucje kultury, jej symboliczne aspekty; regularności kulturowe, kultura a struktura społeczna; kultura jako atrybut kondycji ludzkiej, uniwersalia kulturowe; czynniki wrodzone i czynniki nabyte a kultura, kondycja kulturowa i kondycja biologiczna człowieka, antropologia wobec dziedzictwa nauk przyrodniczych (socjobiologia, genetyka).

2. Wzory kultury

Zagadnienia: różnorodność kultur, jej interpretacja antropologiczna i biologiczna; integracja kultury, jej konfiguracja; pojęcie wzoru kultury i jego przykłady: wzór "apolliński" (Zuni) i "dionizyjski" (Kwakiutlowie); jednostka i zbiorowość a wzór kultury; zagadnienie wzoru kultury w społeczeństwie rozwiniętym, system ideologiczny jako wzór kultury; wzorce, normy i czynności, ład aksjonormatywny.

3. Czas

Zagadnienia: czas świecki i czas święty, odwracalność i cykliczność czasu świętego, reaktualizacja mitów – funkcja ontofaniczna i wzorotwórcza; antropomorficzność i lokalność czasu cyklicznego, chrystianizacja czasu: od "świata bez historii" do "historii świętej", od czasu świętego do roku liturgicznego, czas wsi i czas miasta – "czas Kościoła" i "czas kupca"; teologiczne i teleologiczne modele czasu – ich przezwyciężanie: laicyzacja, mechanizacja, kwantyfikacja, zegar jako figura przeżywania czasu, Darwinowskie otwarcie czasu linearnego; czas jako ruch i czas jako wielkość samodzielna, organiczne i funkcjonalne rozumienie czasu; koncepcje hipotetycznego czasu uniwersalnego: matematyczny, absolutny czas Newtona, czas kosmiczny; Einstein: czas wobec ruchu i grawitacji, nowa wizja kosmosu, relatywność czasu.

4. Przestrzeń

Zagadnienia: ustanowienie świata i przestrzeń święta, "nasz świat" i "zaświat", kosmos i chaos, osiedlenie jako uświęcenie, punkt stały – punkt oparcia, środek świata i jego symbolika; ciało i schemat orientacji przestrzennej: "góra – dół", "tył – przód", "prawo – lewo", ciało i miary przestrzeni, zaimki osobowe i przestrzeń; przestrzeń jako ekstensja organizmu, kategoryzacja przestrzeni, dystanse: intymny, indywidualny, społeczny, publiczny.

5. Ciało

Zagadnienia: człowiek jako całość fizjo-psycho-socjologiczna; ciało – pierwsze narzędzie człowieka, techniki ciała – tradycyjne działania skuteczne, klasyfikacja technik ciała, przekazywanie technik ciała: prestiż i tresura; rola twarzy w kontaktach społecznych: maska mimiczna a "nagość twarzy"; twórcza i komunikacyjna funkcja rąk; historyczna zmienność stosunku kultury do nagości, otwartość i intymność; "naiwny" a "sentymentalny" stosunek kultury do nagości ciała.

6. Osoba – osobowość – charakter społeczny

Zagadnienia: pojęcie osoby i jego ewolucja: od identyfikacji z maską – przez osobę prawną, moralną i duchową – do kategorii filozoficznej; psychika a osobowość w koncepcji psychoanalitycznej, rola kompleksu Edypa w kształtowaniu superego, zakaz kazirodztwa – kultura jako rezultat obrony "ja" przed popędami, wpływ interakcji społecznych na kształtowanie osobowości; międzykulturowe i wewnątrzkulturowe zróżnicowanie charakteru, charakter społeczny jako internalizacja zadań wyznaczonych przez system społeczny, dynamika związków między charakterem a procesem społecznym, sytuacją ekonomiczną i ideologią, osobowość – między zdeterminowaniem a wolnością.

7. Małżeństwo – rodzina – pokrewieństwo

Zagadnienia: małżeństwo – jego seksualne, prokreacyjne, ekonomiczne, prawne i rytualne aspekty; społeczne uwarunkowania małżeństwa: zakaz kazirodztwa, egzogamia, endogamia; formy małżeństwa: poliandria, poligynia, monogamia; rodzina i system pokrewieństwa: klany, połowy i klasy krewnych, krytyka hipotez pierwotnego promiskuityzmu i małżeństwa grupowego; cechy dystynktywne rodziny, zakaz kazirodztwa i elementarna organizacja społeczna, małżeństwo jako więź grupowa, związek rodziny i społeczeństwa globalnego.

8. Pierwotne i wtórne związki społeczne

Zagadnienia: wspólnota i stowarzyszenie – podstawowe typy więzi i wzory grup społecznych, konstytutywne cechy wspólnoty i stowarzyszenia oraz ich główne formy; pojęcie grupy pierwotnej i jej przykłady, grupa pierwotna jako moralna jedność i ideał moralnej jedności, zespół i świadomość zespołu; więź osobista i ideologiczna, grupy pierwotne a struktura społeczna; identyfikacja negatywna i pozytywna, tożsamość grupowa a powinności obywatelskie, charakterystyka poczucia przynależności grupowej.

9. Kultura tradycyjna

Zagadnienia: umysłowość pierwotna jako umysłowość prelogiczna, mistyczny charakter wyobrażeń zbiorowych (obraz, podobizna, imię, nazwa, cień, sen), prawo partycypacji, związki totemiczne; oralność, autorytet tradycji – autorytet starości, konformizm; folklor, pamięć gimny, pamięć rodzinna, wartość "starej prawdy" i tradycji autochtonicznej.

10. Kultura rycerska, kultura szlachecka

Zagadnienia: powstanie feudalizmu europejskiego; osobista więź międzyludzka w społeczeństwie feudalnym: rola lenna i wasalstwa; idea umowy a rycerstwo i szlachectwo; hołd lenny i pasowanie na rycerza – symbolika więzi feudalnych; bycie rycerzem jako zawód i bycie szlachcicem jako wyznacznik pozycji społecznej; przekształcenie rycerstwa w szlachtę; rycerstwo jako instytucja i rycerstwo jako mit, sakralizacja rycerstwa – narodziny ideału, honor jako najwyższa wartość etosu rycerskiego; miłość dworna jako inicjacja; rycerskość dzisiaj; braterstwo klasowe i odpowiedzialność rodowa; rycerstwo i szlachta jako kultura afektów i emocji.

11. Kultura mieszczańska

Zagadnienia: bourgeois – typ społeczny i wzór kultury, zasługa osobista, własność i wolność, indywidualizm ekonomiczny i polityczny, interes a więzy uczuciowe i związki międzyludzkie, instrumentalizacja relacji międzyludzkich, pojęcie homo oeconomicus; utylitaryzm, życie metodyczne, pracowitość i oszczędność, etyka protestancka i postawa purytańska, religijność źródła postaw kapitalistycznych, kapitalizm irracjonalno-spekulacyjny i racjonalny – oparty na racjonalnej organizacji wolnej pracy oraz na racjonalnej strukturze prawa i administracji, powstanie mieszczaństwa kapitalistycznego i proletariatu jako dwu klas związanych z racjonalną organizacją wolnonajemnej pracy; od postawy purytańskiej do postawy konsumpcyjnej, od kultury mieszczańskiej do kultury masowej.

12. Kultura masowa

Zagadnienia: zjawisko aglomeracji, masy – jego aspekty obiektywne i subiektywne, pojęcie "masy" a pojęcie "tłumu", mentalność i postawa człowieka masowego; kultura masowa – produkowana, standaryzowana, homogenizowana; infantylizacja wizji świata, korupcja twórczości, depersonalizacja więzi międzyludzkich; kultura masowa – kultura czasu wolnego, rozrywka jako wartość sama w sobie, wszechobecność widowiska, zabawowa koncepcja życia.

13. Alternatywy

Zagadnienia: alternatywność jako próba wyjścia poza społeczeństwo: kontestacja obowiązujących modeli życia, bezpośrednie doświadczenie, kontakt z naturą; alternatywność jako próba reformy społeczeństwa: tworzenie nowych i bezpośrednich więzi międzyludzkich, przekształcanie siebie i przekształcanie własnego otoczenia; doświadczenie transcendentalne jako spełnienie wewnętrznej przemiany; święto jako spełnienie i przekroczenie sztuki; utopia powszechnej twórczości.

14. Rozumienie kultury

Zagadnienia: świat ludzki jako produkt ludzkiej twórczości, wartości jako regulatory tej twórczości, ich historyczna relatywność; rozumienie wytworów kultury i ich interpretacja; typ idealny, "idealne pojęcie graniczne" jako narzędzie rozumienia; współczynnik humanistyczny – subiektywny oraz intersubiektywny aspekt rzeczywistości kulturowej; relatywizm kulturowy jako założenie poznawcze i postawa praktyczna; normatywna podstawa relatywizmu; rewolucja russoistyczna – identyfikacja z innym jako punkt wyjścia nauk humanistycznych; zakwestionowanie własnej tożsamości jako warunek rozumienia innego; kwestia uniwersalizmu kulturowego: pytanie o tolerancję wobec postaw etnocentrycznych i fundamentalistycznych.

"Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów"; opracowali G. Godlewski, L. Kolankiewicz, A. Mencwel, P. Rodak; Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005

"Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów"; opracowali G. Godlewski, A. Mencwel, R. Sulima; Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004

Po zakończeniu kursu student/studentka zna podstawowe pojęcia z zakresu kulturoznawstwa. Rozumie i potrafi opisać specyfikę antropologicznego ujęcia kultury. Posiada umiejętność analizy różnych zjawisk życia społecznego – zarówno współczesnych, jak i historycznych form kulturowych – za pomocą narzędzi antropologii kultury. Podczas interpretowania różnego rodzaju tekstów uwzględnia kontekst kulturowy. Prezentuje postawę pełną otwartości oraz tolerancji dla odmienności. Jest gotów/gotowa do właściwej oceny znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.

Kontrola obecności, aktywność, praca pisemna (analiza wybranych zjawisk kultury współczesnej).

Zajęcia zdalne będą się odbywać synchronicznie z wykorzystaniem narzędzi Zoom i Google Classroom.

Zajęcia zdalne będą się odbywać synchronicznie z wykorzystaniem narzędzi Zoom i Google Classroom.