Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych - Centralny System Uwierzytelniania
Strona główna

Chrześcijaństwo i islam na Bałkanach. Wgląd antropologiczny

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 3102-LCHIB
Kod Erasmus / ISCED: 14.7 Kod klasyfikacyjny przedmiotu składa się z trzech do pięciu cyfr, przy czym trzy pierwsze oznaczają klasyfikację dziedziny wg. Listy kodów dziedzin obowiązującej w programie Socrates/Erasmus, czwarta (dotąd na ogół 0) – ewentualne uszczegółowienie informacji o dyscyplinie, piąta – stopień zaawansowania przedmiotu ustalony na podstawie roku studiów, dla którego przedmiot jest przeznaczony. / (0314) Socjologia i kulturoznawstwo Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Chrześcijaństwo i islam na Bałkanach. Wgląd antropologiczny
Jednostka: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej
Grupy: Moduł L6: Antropologia religii
Przedmioty etnograficzne do wyboru
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Rodzaj przedmiotu:

nieobowiązkowe

Skrócony opis:

Celem zajęć jest antropologiczny wgląd w wybrane charakterystyki muzułmańsko-prawosławnych społeczności lokalnych na Bałkanach tworzone przez badaczy społecznych, podróżników i pisarzy. W szczególności będą nas interesować zachodzące w tych społecznościach, konstytuujące rzeczywistość pograniczy kulturowych, procesy synkretyzmu i antysynkretyzmu religijnego oraz ich różnorakie konceptualizacje. Studenci nauczą się uważnej lektury tekstów, wrażliwej na konteksty społeczne i kulturowe, próbując zrekonstruować zawarte w nich próby typologizowania i kategoryzowania islamu i chrześcijaństwa bałkańskiego oraz zachodzących między nimi relacji. Z jednej strony teksty innych badaczy (a także podróżników) będą traktowane jako źródła wiedzy o omawianych na zajęciach zagadnieniach, z drugiej jako źródła wiedzy o perspektywie epistemologicznej przyjmowanej przez ich twórców, którzy również podlegają konkretnym uwarunkowaniom społeczno-kulturowym.

Pełny opis:

Interesować nas będą przede wszystkim te komponenty kulturowe i społeczne islamu i prawosławia, które cieszą się długim trwaniem, jako scheda po kulturze religijnej imperium osmańskiego, a wcześniej bizantyńskiego (których dzieje są mało obecne w programie edukacji szkolnej krajów zachodniej i północnej Europy, co sprzyja ich egzotyzacji).

Studenci zapoznają się też z wybranymi apokryfami oraz żywotami proroków (quisas al-anbija) oraz wizualnymi przedstawieniami korespondującymi z imaginariami religijnymi bałkańskich muzułmanów i chrześcijan. Szczególnie uważnie analizować będziemy powiązania imaginariów religijnych ze specyfiką koegzystencji między wyznawcami obu religii, opartą na podtrzymywaniu komszołuku/dobrosąsiedztwa, ale zarazem podatną na kryzysy spowodowane zmianą relacji władzy, i tym samym układy sił między wyznawcami obydwu religii. Większość omawianych na zajęciach przykładów będzie pochodziła z Bułgarii, Macedonii i Bośni, co pomoże uchwycić podobieństwa i różnice w różnych lokalnych wariantach islamu i chrześcijaństwa.

Ważnym punktem odniesienia będą dla nas przykłady miejsc darzonym podwójnym kultem omówione przez Fredericka W. Haslucka, autora monumentalnego, inspirującemu także współcześnie badaczy społecznych, dzieła Christianity and Islam under the Sultans (oryg. 1929). Przyjrzymy się roli, jaką w ukonstytuowaniu się tych miejsc odegrali derwisze. Dużo uwagi poświęcimy temu jak bałkańscy muzułmanie i chrześcijanie zachowywali się i zachowują współcześnie w dzielonych świętych miejscach oraz je postrzegają. W oparciu o teorię antagonistycznej tolerancji zaproponowaną m.in. przez Roberta Haydena zwrócimy uwagę na to, jak zmiany w relacji władzy wpływają na poetykę tych miejsc i na relacje między dzielącymi je grupami.

W trakcie kursy zaprezentowane będą antropologiczne analizy wyjaśniające, w jakich okolicznościach społecznych i politycznych zazwyczaj dochodzi do wzmocnienia procesów religijnej syntezy, a w jakich do narastania dystynkcji między obiema grupami. Prowadząca będzie też nawiązywać do efektów jej etnograficznych badań terenowych prowadzonych w bułgarskich Rodopach. Omawianym tekstom będą towarzyszyły bogate materiały wizualne.

Literatura:

Albera D., Combining practices and beliefs: Muslim pilgrims at Marian shrines, [w:] G. Bowman (red.), Sharing the sacra. he politics and pragmatics of inter-communal relations around holy places, Berghahn, New York, Oxford 2015, s. 10–24.

Allen C. Islamophobia and its consequences, [w:] S. Amghar, A. Boubekeur, M. Emerson (red.), European Islam. Challenges for public policy and society, Centre for European Policy Studies, Brussels 2007, s. 144–168

Apokryfy…Minczew G., Skowronek M. (wybór i red). Minczew G., Ajdačić D. (przedm.) Apokryfy i legendy starotestamentowe Słowian Południowych, Kraków 2006: Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego

Asad T. 2003 Muslims as „Religious Minority” in Europe, [w:] Asad T., Formations of the Secular Christian ity, Islam, Modernity, Stanford: Stanford University Press.

Badalanova F. Interpreting the Bible and Koran in Bulgarian Oral Tradition: the Saga of Abraham in Performance, [w:] Hawkesworth C., Heppel M. Norris H., (red.) Religious Quest and National Identity in the Balkans, NY 2001: Palgrave

Badalanova F. Beneath, Behind and Beyond the Bible: Back to the Oral Tradition (The Theologeme of Abraham’s Sacrifi ce in Bulgarian Folklore), [w:] Bojadżijewa S., Dobrewa D., Petkowa S. (red.), Fołkłor, tradicii, kułtura: Sbornik w czest na Stefana Stojkowa, Sofia 2002: Akademiczno Izdatełstwo „Marin Drinow”.

Balikci A. Pomak Identity. National Prescriptions and Native Assumptions, „Ethnologia Balkanika”, 1999, t. 3.

Baskar B., Komšiluk and takig care of the neighbor’s shrine in Bosnia-Herzegovina, [w:] D. Albera, M. Coroucli (red.), Sharing sacred spaces in the Mediterranean. Christians, Muslims, and Jews at shrines and sanctuaries, Bloomington, Indianapolis 2012: Indiana University Press.

Bielenin-Lenczowska K. Bóg jest jeden, ale… Narracje na temat islamu i chrześcijaństwa w wielowyznaniowej społeczności lokalnej zachodniej Macedonii, [w:] Bielenin-Lenczowska K. (red.), Sąsiedztwo w obliczu konfl iktu. Relacje społeczne i etniczne w zachodniej Macedonii, Warszawa 2009: DiG, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego.

Blunt J.E., Poole S.L. (red.), The People of Turkey. Twenty years’ residence among Bulgarians, Greeks, Albanians, Turks and Armenians, t. 1–2, London 2005: Elibron Classics (reprint z 1878 r.).

Bowman G. Orthodox-Muslim Interactions at “Mixed Shrines” in Macedonia, [w:] Hann Ch, Goltz H. (red.) Eastern Christians in Anthropological Perspective, Berkely 2010: University of California Press

Bryant R., Introduction, [w:] R. Bryant (red.), Post-Ottoman coexistence. Sharing space in the shadow of conlict, New York, Oxford 2016: Berghahn.

Bringa T., Being Muslim the Bosnian Way. Identity and Community in Central Bosnian Village. Princeton 1999: Princeton University Press.

Beskow P., Ewangelia według Koranu, [w:] Beskow P., Osobliwe opowieści o Jezusie. Analiza nowych apokryfów, przekł. J. Wolak, wstęp M. Starowieyski, Kraków 2005: WAM.

Chipman L.N.B., Mythic Aspects of the Process of Adam’s Creation in Judaism and Islam, „ Studia Islamica”, nr 93/2001, s. 5–25

Coroucli M., Introduction: Sharing sacred places – A Mediterranean tradition, [w:] D. Albera, M. Coroucli (red.), Sharing sacred spaces in the Mediterranean. Christians, Muslims, and Jews at shrines and sanctuaries, Bloomington, Indianapolis 2012: Indiana University Press.

Dickie M.W., The Fathers of the Church and the Evil Eye, [w:] Masguire H. (red.), Byzantine magic, Washington 2008: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

Droogers A., Syncretism. The Problem of Defi nition, the Defi nition of the Problem, [w:] Gort J., Vroom H., Fernhout R., Wessels A. (red.), Dialogue and Syncretism. An Interdisciplinary Approach, Amsterdam: William B. Eerdmans Publishing Company–Grand Rapids, Michigan 1989: Editions Rodpi.

Droogers A., Syncretism, Power, Play, [w:] Leopold A.M., Jensen J.S. (red.), Syncretism in Religion. A Reader, New York 2005: Routledge.

Duijzings G., Commemorating Srebrenica: Histories of violence and the politics of memory in Eastern Bosnia, Burlington 2007: Ashgate.

Ewangelia …. ks. Starowieyski M. (przekł. i oprac. fragmentów), Ewangelia Barnaby, [w:] ks. Starowieyski M. (red.), Apokryfy Nowego Testamentu, cz. 1: Ewangelie apokryficzne, Opowiadania o Jezusie, Maryi, Józefie i Janie Chrzcicielu, Kraków 2003: WAM.

Garnett L.M. , The Turkish People: Their Social Life, Religious Beliefs and Institutions and Domestic Life, London 1909: Methuen&Co

Georgiewa-Okoń J., Bałkański synkretyzm religijny: kurban, [w:] Siemieniec-Gołaś E., Georgiewa-Okoń J. (red.), Od Anatolii po Syberię. Świat turecki w oczach badaczy, Kraków 2010: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 69–76.

Głuszek M. „Neopatryzm” i „ludowość”. Konfl ikt dwóch typów religijności na wsi macedońskiej, [w:] M. Zowczak (red.), W cieniu drzewa wiar. Studia nad kulturą religijną na pograniczach Slaviae Orthodoxae, Warszawa 2009: DiG, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, s. 31–56

Hasluck F.W., Christianity and Islam under the sultans, t. 1–2, Oxford 2005: Clarendon Press (reprint z 1929 r.).

Hayden R.M., Antagonistic Tolerance. Competive Sharing of Religious Sites in South Asia and the Balkans, „Current Anthropology” 2002, t. 43, nr 2, s. 205–231

Hayden R. , Walker T., Intersecting religioscape: A comparative approach to trajectories of change, scale and competitive sharing of religious space, Journal of the American Academy of Religion, vol. 2, nr 81/2013, s. 339–426.

Hristow P., Skimić B., Editors’ introduction, [w:] Skimić B., Hristow P. (red.), Kurban in the Balkans, Belgrad 2007: Institut des Etudes Balkaniques.

Krstic T., Contested conversions to Islam. Narratives of religious change in the Early Modern Ottoman Empire, Stanford 2011: Stanford University Press

Janowitz N., Magic in the Roman World. Pagans, Jews and Christians, London–New York 2001: Routledge.

Al-Kisā’i , Tales of the Prophets (Quis.sas.s al-anbiyā’), Chicago 1997: Great Books of the Islamic World

Lamoreaux J.C., Early Eastern Christians Responses to Islam, [w:] Tolan J.V. (red.), Medieval Christian Perceptions of Islam, New York–London 2000: Routledge

Leopold A.M., Jensen J.S., General Introduction, [w:] Leopold A.M., Jensen J.S. (red.), Syncretism in Religion. A Reader, New York 2005: Routledge

Lubańska M. Synkretyzm i antysynkretyzm religijny w bułgarskich Rodopach.

Lubaś M. 2011 Różnowiercy. Współistnienie międzyreligijne w zachodniomacedońskiej wsi. Studium z zakresu antropologii społeczno-kulturowej, Kraków: Nomos (fragmenty).

Malcolm N., Crypto-Christianity and Religious Amphibianism in the Ottoman Balkans: the Case of Koso vo, [w:] Hawkesworth C., Heppel M., Norris H.T. (red.), Religious Quest and National Identity in the Balkans, New York: Palgrave, School of Slavonic and East European Studies–London 2001: University College

Minczew G. , Święta księga. Ikona. Obrzęd. Teksty kanoniczne i pseudokanoniczne a ich funkcjonowanie w sztuce sakralnej i folklorze prawosławnych Słowian na Bałkanach, Łódź 2003: Wydawnictwo Uniwersytet Łódzkiego.

Neuburger M., The Orient Within. Muslim Minorities and the Negotiation of Nationhood in Modern Bulgaria, Ithaca, New York 2004: Cornell University Press

Obrębski J., Religia giaurów macedońskich, [w:] Macedonia t.1. Warszawa 2022: Oficyna Naukowa.

Norris H.T., Islam in the Balkans. Religion and Society between Europe and the Arab World, London 1993: Hurst&Co.

Norris H.T, Popular Sufi sm in Eastern Europe. Sufi brotherhood and the dialogue with Christianity and ‘Heterodoxy’, New York 2001: Routledge.

Norton J., The Bektashis in the Balkans, [w:] Hawkesworth C., Heppel M., Norris H. T. (red.), Religious Quest and National Identity in the Balkans, New York 2001: Palgrave, School of Slavonic and East European Studies–London: University College.

Początki świata, [w:] Minczew G., Skowronek M. (wybór i red.), Minczew G., Ajdačić D. (przedm.), Apokryfy i legendy starotestamentowe Słowian Południowych, Kraków 2006: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Posern-Zieliński A., Synkretyzm, [w:] Staszczak Z. (red.), Słownik etnologiczny, Warszawa–Poznań 1987: PWN

Skendi St., Crypto-Christianity in the Balkan Area under the Ottomans, „Slavic Review”, t. 26/ 2, 1967, s. 227–246

Syncretism/Anti-syncretism. The politics of religious synthesis, Shaw R., Stewart Ch. (red.) London–New York 1994: Routledge (fragment)

Al-Tabarī (At.-Tabarī), God’s testing of Adam, [w:] The History of al-T.abarī, t. 1: Shater E.J., Abbas I., Bosworth C.E., Lassner J., Rosenthal F. (red.), General Introduction and from the Creation to the Flood, przeł. F. Rosenthal, New York 1989: State University of New York, s. 274–281.

Tibi B., Fundamentalizm religijny, przeł. J. Danecki, Warszawa 1997: PIW.

Varisco D.M., Islam Obscured. The Rhetoric of Anthropological Representation, New York 2005: Palgrave Macmillian.

Weil G. dr, The Bible, The Koran and the Talmud or Biblical Legends of the Mussulmans, New York 1983: Forgotten Books

Zowczak M. Apokryficzne interpretacje kurbanu jako ofiary chrześcijańskiej, [w:] Mróz L., Zowczak M., Waszczyńska K. (red.), Regiony. Granice. Rubieże, Warszawa 2005: DiG, Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego.

Efekty uczenia się:

Po zakończeniu kursu studenci potrafią:

- krytycznie analizować teksty kultury związane z problematyką wykładu

- antropologicznie scharakteryzować zjawisko synkretyzmu i antysynkretyzmu religijnego w mieszanych religijnie społecznościach ze świadomością jego złożonego charakteru oraz ideologicznych uwikłań studiów im poświęconych

- stawiać antropologicznie istotne pytania dotyczące relacji między imaginariami religijnymi a relacjami społecznymi w społecznościach egzystujących na pograniczach kulturowych

- chrześcijańskie i muzułmańskie źródła kulturowe ze świata islamu i chrześcijaństwa dotyczące wybranych teologomów istotnych dla kształtowania się tożsamości religijnej

Metody i kryteria oceniania:

- aktywność i frekwencja (dopuszczalne są dwie nieobecności, każda kolejna wymaga wykonania dodatkowej pracy w domu np. przygotowania konspektu z lektury)

- zaliczenie 3-5 niezapowiedzianych kolokwiów ze znajomości tekstów

- przygotowywanie krótkich prac domowych (np. mini-prezentacji) wyznaczonych przez prowadzącą z tygodniowym wyprzedzeniem

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski, Wydział Nauk Ekonomicznych.
ul. Długa 44/50
00-241 Warszawa
tel: +48 22 55 49 126 https://www.wne.uw.edu.pl/
kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.3.0 (2024-03-22)