Wielkie wyprawy etnograficzne

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Wskazane jest ukończenie ogólnego kursu antropologii kultury, obejmującego najważniejsze pojęcia i – optymalnie – omówienie kluczowych paradygmatów

w sali

Antropologia jest pełna zadziwiających historii - badaczy, którzy zostali czarownikami, wodzami, włączyli w lokalne konflikty czy politykę; przeżyli coś, co przekracza horyzont typowego badania naukowego. W trakcie zajęć przyjrzymy się historii tej dyscypliny z perspektywy właśnie takich nietypowych wydarzeń: going native, konfliktów. Czytana w ten sposób historia antropologii ujawnia procesy, które pomagają w zrozumieniu innych dyscyplin, nawet jeśli nie przeszły one (jeszcze) tak głębokiego procesu autorefleksji.

Kurs ma na celu przybliżenie słuchaczom historii badań terenowych w antropologii z perspektywy różnych paradygmatów. Jest to historia specyficzna - pisana praktyką badawczą i przerywana burzliwymi sporami. Poza uzupełnieniem wiadomości o historii dyscypliny w kontekście jej sztandarowego wyróżnika - długotrwałych badan terenowych, kurs ma przygotować słuchaczy do analizy projektów badawczych z perspektywy różnych ujęć paradygmatycznych i zapoznać z krytyką antropologii okresu "zwrotu lingwistycznego" i ukonstytuowania się paradygmatu postmodernistycznego.

1. Wprowadzenie: etnografia nieprzezroczysta. Źródła refleksji nad poznaniem w antropologii i antropologicznym pisarstwem. „Zwrot lingwistyczny” i postmodernistyczna epistemologia

• C. Geertz Dzieło i życie, Wyd. KR: Warszawa, 2000 rozdz. Być tam

2. „Być tam” – pierwsze wyprawy etnograficzne. Początki praktyki badawczej we wczesnym okresie rozwoju antropologii. Pierwsze pokolenia badaczy brytyjskiej antropologii społecznej i amerykańskiej antropologii kultury

Lektura obowiązkowa: Susan Sontag The Anthropologist as Hero, (w:) S. Sontag Against Interpretation, A Delta Book: New York, 1964

• J. Helm (red.) Pioniers of American Anthropology, The Univ. Of Washington Press, Seattle, Washington, 1966

• G.W. Stocking jr After Tylor. British Social Anthropology 1888-1951, The University of Wisconsin Press: Madison, 1995 rozdz. 1 i 3

• E.S. Curtis Indian Days of Long Ago, World Book Company, 1915

Film: Nanook of the North

3. Natura czy kultura – o ukonstytuowaniu się paradygmatu kulturalistycznego. Ekstremalne czytanie Kanta: F. Boas na Ziemi Baffina i rajski mit Południowych Mórz Margaret Mead; spór biologizmu z kulturalizmem w historii antropologii

• Ludger Müller-Wille Introduction, s. 3-18 (w:) Franz Boas among the Inuit of Baffin Island 1883-1884, edit. and introduced by L. Müller-Wille, transl. W. Barr, University of Toronto Press: Toronto, Buffalo, London, 1998

• David Hurst Thomas Skull Wars, Kennewick Man, Archeology, And the Battle for native American Identity, Basic Books:2000, rozdz. Collecting your Fossils Alive, s. 77-93

• D. Freeman Margaret Mead and the Heretic. The Making and Unmaking of an Anthropological Myth, Penguin Books: Ringwood, Harmondsworth, New York, Toronto, 1996 (fragmenty)

• L.D. Holmes Quest for the Real Samoa: The Mead/Freeman Controversy and Beyond, Bergin&Garvey Publ., South Headley, 1988

• listy Margaret Mead – Franz Boas 1925 - 1926

• M. Mead Trzy studia. Dojrzewając na Samoa PIW: Warszawa, 1986

Film: Margaret Mead and Samoa

4. Bawiąc się w Indian – Zuni i antropologowie na przestrzeni wieku

Lektura obowiązkowa: David Hurst Thomas Skull Wars, Kennewick Man, Archeology, And the Battle for native American Identity, Basic Books:2000, rozdz. The Anthropologist as Hero, s. 71-76

• F.H. Cushing My Adventures in Zuni Filter Press: Palmer Lake,1998 (“The Century Magazine” I: vol. 215, no. 2, s. 191-208, 1882; II: vol. 2, no. 1, s. 500-512, 1883,III: vol. 25, no. 4, s. 28-48, 1883)

• B. Walczak Antropolog jako Inny. Od pierwszych badań terenowych do wyzwań ponowoczesnej antropologii, wyd. Scholar, Warszawa, 2009

• R. Benedict Wzory kultury, „Muza”, Warszawa, 1999

• McFeely E., Zuni and the American Imagination, Hill and Wang: New York, 2001

5.Funkcjonalizm jako paradygmat badawczy: B. Malinowski, argonauta Zachodniego Pacyfiku

• B. Malinowski Dziennik w ścisłym znaczeniu tego słowa, Wyd. Literackie: Kraków, 2002, wybrane fragmenty

• C. Geertz Dzieło i życie, Wyd. KR: Warszawa, 2000 rozdz. Zaświadczające Ja

• J. Clifford Kłopoty z kulturą, KR, Warszawa, 2000, rozdz. 1 i 3

• M. Flis Antropologia społeczna Radliffe’a-Browna, Nomos, Kraków, 2000

6. Bracia i siostry Malinowskiego: ekspedycja jenisejska Marii Czaplickej i Bronisław Piłsudski wśród Ajnów

Lektura obowiązkowa: J. Tokarska-Bakir Nie deptać trawników „Wysokie obcasy” nr 5, GW nr 27, wydanie z dnia 01/02/2003

• M. Czaplicka Shamanism in Siberia [excerpts from] ABORIGINAL SIBERIA A STUDY IN SOCIAL ANTHROPOLOGY, WITH A PREFACE BY R. R. MARETT READER IN SOCIAL ANTHROPOLOGY IN THE UNIVERSITY OF OXFORD PRESIDENT OF THE FOLK-LORE SOCIETY, OXFORD AT THE CLARENDON PRESS, 1914

• G. Kubica-Heller Siostry Malinowskiego, Wyd. Literackie, Kraków, 2006

• Antoni Kuczyński, Bronisław Piłsudski. Z wędrówek po kraju Niwchów. [W:] Antoni Kuczyński, Polskie opisanie świata. T. 1. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego: Wrocław, 1994, s. 174 - 190.

7. Interpretatywizm jako paradygmat badawczy: od badań Evans-Pritcharda w Sudanie po balijskie peregrynacje Geertza

Lektura obowiązkowa: C. Geertz Dzieło i życie, Wyd. KR: Warszawa, 2000 rozdz. Afrykańskie przeźrocza Evans - Pritcharda

• E. Evans-Pritchard Religia Nuerów, wyd. M. Derewiecki, 2007

• E. Evans-Pritchard Some Collective Expressions of Obscenity in Africa “The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland”, Vol. 59. (Jul. - Dec., 1929), pp. 311-331.

• Douglas H. Johnson Evans-Pritchard, the Nuer and the Sudan Political Service “African Affairs”, Vol. 81, No. 323. 1982, s. 231-246.

• Karp, K. Maynard Reading The Nuer, „Current Anthropology”, Vol.24, No.4, 1983, 481-503

• C. Geertz Głęboka gra: uwagi o walkach kogucich na Bali, (w:) C. Geertz Interpretacja kultur. Wybrane eseje, przeł. M.M. Piechaczek, Wyd. UJ: KrakówKraków, 2005, s. 461-512

8. Sentymentalne wędrówki C. Lévi-Straussa – neopozytywizm w teorii i praktyce antropologii kultury

• C. Lévi-Strauss Smutek tropików” OPUS: Łódź, 1992 (fragmenty)

• C. Geertz Świat w tekście. Jak czytać Smutek tropików (w:) C. Geertz Dzieło i życie, dz.cyt.

9. Granice poznania w antropologii postmodernistycznej. Stoller i Hastrup

Lektura obowiązkowa: P. Stoller, Fenomenologia w mroku: negocjowanie przestrzeni u Songhay

• C. Castaneda Nauki Don Juana Rebis: Poznań, 2000 (fragmenty)

• P. Stoller, Ch. Olkes, In Sorcery’s Shadow: A Memoir of Apprenticeship among the Songhay of Niger, The University of Chicago Press: Chicago, London, 1987

• J. Tokarska – Bakir, Dalsze losy syna marnotrawnego. Projekt etnografii nieprzezroczystej, „Konteksty – Polska Sztuka Ludowa”, 1-1995, s. 13-22

• B. Walczak Projekt etnografii eidetycznej Paula Stollera, "Konteksty. Polska Sztuka Ludowa", 1/2007

• K. Hastrup, A Place Apart. An Anthropological Study of the Icelandic World Clarendon Press: Oxford, 1998

• K. Hastrup, Poza antropologią. Antropolog jako przedmiot przedstawienia dramatycznego, przeł. G. Godlewski, „Konteksty –Polska sztuka ludowa” nr 2 (241), 1998, s. 20-28

• K. Hastrup, O ugruntowywaniu się światów – podstawy empiryczne antropologii (w:) M. Kempny, E. Nowicka (red.) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2004

10. Spór o racjonalność i mit badacza – podróżnika. Apoteoza Kapitana Cooka

Lektura obowiązkowa: B. Walczak Czwarta wyprawa kapitana Cooka, (w:) J. Tokarska-Bakir (red.) Cóż po antropologii?, Zeszyty Antropologiczne, Wyd. Collegium Civitas: Warszawa, 2006

• M. Sahlins Jak myślą „tubylcy”. O kapitanie Cooku, na przykład. Wyd. UJ, Kraków, 2007

• G. Obeyesekere Apoteoza kapitana Cooka, Wyd. UJ, w przygotowaniu do druku

• C. Geertz Wojna kultur (w:) C. Geertz Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, Universitas: Kraków, 2003

• A. Kuper Kultura. Model antropologiczny, przeł. I. Kołbon, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: Kraków, 2005, s. 137 – 171

• A. Barnard Antropologia, przeł. S. Szymański, PIW: Warszawa: 2006, s. 142-144

• R. Borofsky, “Cook, Lono, Obeyesekere, and Sahlins”, “Current Anthropology”, vol. 38, nr 2, April 1997

• M. Sahlins Wyspy historii przeł. Izabela Kołbon, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 2006, Kraków

11. Etyka badań terenowych i zderzenie paradygmatów - kryzys Yanomami

Lektura obowiązkowa: A.R. Ramos, Rozmyślając o Yanomami: wyobrażenia etnograficzne a pogoń za egzotyką, przeł. Wojciech Dochnal (w:) Michał Buchowski, M. Kempny (red.) Amerykańska antropologia postmodernistyczna, Instytut Kultury: Warszawa, 1999

• Chagnon N.A., Yanomamö. The Fierce People, Holt, Rinehart and Winston: New York, Chicago, San Francisco, 1983

• Borofsky R., Yanomami. The Fierce Controversy and what we Can Learn from it, University of California Press: Berkeley. Los Angeles, London, 2005

• Ferguson B., Do Yanomami Killers Have More Kids?, “American Ethnologist”, vol. 16, no. 3, s. 564-565, 1989

• Chagnon N.A., Life Histories, Blood Revenge, and Warfare in Tribal Population, “Science”, 239, s. 985-992, 1988

• B. Walczak Kryzys Yanomami: kilka uwag o epistemologii, etyce i życiu publicznym antropologii kultury "Kultura i Społeczeństwo", 4/2007

13. Wymiary antropologicznego poznania (cztery godziny)

o Tradycjonaliści vs rewizjoniści: buszmeni !Kung San (i Marks);

o O konstruowaniu etnograficznego Innego – krytyka postkolonialna

o Rigoberta Menchú i holokaust Majów

o Karen Sykes: krytyka teorii daru

• R. Robin Scandals and Scoudrels. Seven Cases that Schook the Academy, Univ. Of California Press, Berkeley, LA, London, 2004

• P. Caplan (red.) The Ethic of Anthropology, Routledge, NY, 2003

• A. Appadurai Kulturowe wymiary globalizacji, Universitas, Kraków, 2005

• E. Said Orientalizacja, przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska, Wyd. Zysk i s-ka: Poznań, 2005

• A. Barnard Antropologia, przeł. S. Szymański, PIW: Warszawa: 2006

14. Zmiana w formule pisarstwa antropologicznego a dyskusje interparadygmatyczne

Powieść antropologiczna

Literatura zalecana (słuchacze dobierają w konsultacji w prowadzącym pozycje do zaliczenia). Lektury obowiązkowe zostały zaznaczone w opisie poszczególnych zajęć.

Appadurai A., Kulturowe wymiary globalizacji, Universitas, Kraków, 2005

Barnard A., Antropologia, przeł. S. Szymański, PIW: Warszawa: 2006

Benedict R., Wzory kultury, „Muza”, Warszawa, 1999

Borofsky R., “Cook, Lono, Obeyesekere, and Sahlins”, “Current Anthropology”, vol. 38, nr 2, April 1997

Borofsky R., Yanomami. The Fierce Controversy and what we Can Learn from it, University of California Press: Berkeley. Los Angeles, London, 2005

C. Geertz Dzieło i życie, Wyd. KR: Warszawa, 2000

Caplan P., (red.) The Ethic of Anthropology, Routledge, NY, 2003

Castaneda C.,Nauki Don Juana Rebis: Poznań, 2000 (fragmenty)

Chagnon N.A., Life Histories, Blood Revenge, and Warfare in Tribal Population, “Science”, 239, s. 985-992, 1988

Chagnon N.A., Yanomamö. The Fierce People, Holt, Rinehart and Winston: New York, Chicago, San Francisco, 1983

Clifford J., Kłopoty z kulturą, KR, Warszawa, 2000, rozdz. 1 i 3

Curtis E.S., Indian Days of Long Ago, World Book Company, 1915

Cushing F.H., My Adventures in Zuni Filter Press: Palmer Lake,1998 (“The Century Magazine” I: vol. 215, no. 2, s. 191-208, 1882; II: vol. 2, no. 1, s. 500-512, 1883,III: vol. 25, no. 4, s. 28-48, 1883)

Czaplicka M., Shamanism in Siberia [excerpts from] ABORIGINAL SIBERIA A STUDY IN SOCIAL ANTHROPOLOGY, WITH A PREFACE BY R. R. MARETT READER IN SOCIAL ANTHROPOLOGY IN THE UNIVERSITY OF OXFORD PRESIDENT OF THE FOLK-LORE SOCIETY, OXFORD AT THE CLARENDON PRESS, 1914

Evans-Pritchard E. Some Collective Expressions of Obscenity in Africa “The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland”, Vol. 59. (Jul. - Dec., 1929), pp. 311-331.

Evans-Pritchard E., Religia Nuerów, wyd. M. Derewiecki, 2007

Ferguson B., Do Yanomami Killers Have More Kids?, “American Ethnologist”, vol. 16, no. 3, s. 564-565, 1989

Flis M., Antropologia społeczna Radliffe’a-Browna, Nomos, Kraków, 2000

Freeman D., Margaret Mead and the Heretic. The Making and Unmaking of an Anthropological Myth, Penguin Books: Ringwood, Harmondsworth, New York, Toronto, 1996 (fragmenty)

Geertz C. Dzieło i życie, Wyd. KR: Warszawa, 2000

Geertz C., Głęboka gra: uwagi o walkach kogucich na Bali, (w:) C. Geertz Interpretacja kultur. Wybrane eseje, przeł. M.M. Piechaczek, Wyd. UJ: KrakówKraków, 2005, s. 461-512

Geertz C., Wojna kultur (w:) C. Geertz Zastane światło. Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, Universitas: Kraków, 2003

Hastrup K., A Place Apart. An Anthropological Study of the Icelandic World Clarendon Press: Oxford, 1998

Hastrup K., O ugruntowywaniu się światów – podstawy empiryczne antropologii (w:) M. Kempny, E. Nowicka (red.) Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2004

Hastrup K., Poza antropologią. Antropolog jako przedmiot przedstawienia dramatycznego, przeł. G. Godlewski, „Konteksty –Polska sztuka ludowa” nr 2 (241), 1998, s. 20-28

Helm J. (red.) Pioniers of American Anthropology, The Univ. Of Washington Press, Seattle, Washington, 1966

Holmes L.D., Quest for the Real Samoa: The Mead/Freeman Controversy and Beyond, Bergin&Garvey Publ., South Headley, 1988

Hurst Thomas D., Skull Wars, Kennewick Man, Archeology, And the Battle for native American Identity, Basic Books:2000, rozdz. Collecting your Fossils Alive, s. 77-93

Johnson D.H., Evans-Pritchard, the Nuer and the Sudan Political Service “African Affairs”, Vol. 81, No. 323. 1982, s. 231-246.

Karp I., K. Maynard Reading The Nuer, „Current Anthropology”, Vol.24, No.4, 1983, 481-503

Kubica-Heller G., Siostry Malinowskiego, Wyd. Literackie, Kraków, 2006

Kuczyński A., Bronisław Piłsudski. Z wędrówek po kraju Niwchów. [W:] Antoni Kuczyński, Polskie opisanie świata. T. 1. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego: Wrocław, 1994, s. 174 - 190.

Kuper A., Kultura. Model antropologiczny, przeł. I. Kołbon, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: Kraków, 2005

Lévi-Strauss C. Smutek tropików” OPUS: Łódź, 1992

Malinowski B., Dziennik w ścisłym znaczeniu tego słowa, Wyd. Literackie: Kraków, 2002

McFeely E., Zuni and the American Imagination, Hill and Wang: New York, 2001

Mead M., Boas F., Listy 1925 - 1926

Mead M., Trzy studia. Dojrzewając na Samoa PIW: Warszawa, 1986

Müller-Wille L., Introduction, s. 3-18 (w:) Franz Boas among the Inuit of Baffin Island 1883-1884, edit. and introduced by L. Müller-Wille, transl. W. Barr, University of Toronto Press: Toronto, Buffalo, London, 1998

Obeyesekere G., Apoteoza kapitana Cooka, Wyd. UJ

Ramos A.R., , Rozmyślając o Yanomami: wyobrażenia etnograficzne a pogoń za egzotyką, przeł. Wojciech Dochnal (w:) Michał Buchowski, M. Kempny (red.) Amerykańska antropologia postmodernistyczna, Instytut Kultury: Warszawa, 1999

Robin R., Scandals and Scoudrels. Seven Cases that Schook the Academy, Univ. Of California Press, Berkeley, LA, London, 2004

Sahlins M., Jak myślą „tubylcy”. O kapitanie Cooku, na przykład. Wyd. UJ, Kraków, 2007

Sahlins M., Wyspy historii przeł. Izabela Kołbon, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 2006, Kraków

Said E.Orientalizacja, przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska, Wyd. Zysk i s-ka: Poznań, 2005

Sontag S.The Anthropologist as Hero, (w:) S. Sontag Against Interpretation, A Delta Book: New York, 1964

Stocking G.W. jr After Tylor. British Social Anthropology 1888-1951, The University of Wisconsin Press: Madison, 1995 rozdz. 1 i 3

Stoller P., Ch. Olkes, In Sorcery’s Shadow: A Memoir of Apprenticeship among the Songhay of Niger, The University of Chicago Press: Chicago, London, 1987

Tokarska – Bakir J., Dalsze losy syna marnotrawnego. Projekt etnografii nieprzezroczystej, „Konteksty – Polska Sztuka Ludowa”, 1-1995, s. 13-22

Tokarska-Bakir J. Nie deptać trawników „Wysokie obcasy” nr 5, GW nr 27, wydanie z dnia 01/02/2003

Walczak B., Kryzys Yanomami: kilka uwag o epistemologii, etyce i życiu publicznym antropologii kultury "Kultura i Społeczeństwo", 4/2007

Walczak B., Antropolog jako Inny. Od pierwszych badań terenowych do wyzwań ponowoczesnej antropologii, wyd. Scholar, Warszawa, 2009

Walczak B., Czwarta wyprawa kapitana Cooka, (w:) J. Tokarska-Bakir (red.) Cóż po antropologii?, Zeszyty Antropologiczne, Wyd. Collegium Civitas: Warszawa, 2006

Walczak B., Projekt etnografii eidetycznej Paula Stollera, "Konteksty. Polska Sztuka Ludowa", 1/2007

Po ukończeniu kursu, uczestnicy i uczestniczki:

- znają historię badań terenowych

- potrafią patrzeć na historię antropologii od strony praktyki badawczej

- rozumieją różnice pomiędzy wybranymi paradygmatami

- potrafią odnieść dylematy etyczne do swojej praktyki badawczej

- podniosą umiejętność krytycznej analizy tekstu

Ocena wystawiana jest na podstawie krótkiej rozmowy na wybrany przez słuchaczy temat, inspirowany tematyką omawianą na zajęciach oraz aktywności i obecności na zajęciach.

Dopuszcza się do dwóch nieusprawiedliwionych nieobecności. Kolejne dwie powodują obniżenie końcowej oceny po pół stopnia. Piąta nieobecność oznacza niezaliczenie zajęć w pierwszym terminie.