Dylematy etyczne z perspektywy socjologii moralności

Celem konwersatorium jest uświadomienie studentom, że badania socjologiczne potwierdzają, iż systemy aksjonormatywne, które stanowią element kultury moralnej współczesne społeczeństwa, nie są spójne, co w konsekwencji prowadzi do licznych kontrowersji w ocenianiu przez ludzi faktów społecznych, a także do sporów dotyczących postępowania, np. prawnego uregulowania danej sprawy w określony sposób.

Podstawowym celem przedmiotu jest nauczanie słuchaczy rozpoznawania tych spośród toczących się w społeczeństwie sporów, które mają podłoże etyczne, tzn. wynikają głównie z różnic w aksjologii moralnej reprezentowanej przez strony sporu. Nauczenie ich również rozpoznawania, jakie znaczenie w danym sporze odgrywają różnice światopoglądowe oraz w dziedzinie wiedzy o faktach, którą dysponują strony. Realizacji tych celów służy zapoznanie się z elementarnym zakresem wiedzy z dziedziny socjologii moralności, etyki, metaetyki i filozofii moralnej. Ponadto zapoznanie się z wybranymi typami sporów, które są obecne w naszym kręgu kulturowym i znajdują wyraz w poglądach reprezentowanych przez etyków, moralistów, reprezentantów określonej opcji światopoglądowej, politycznej, a nawet doktryny pedagogicznej. Realizacji tych celów służy analiza konkretnych egzemplifikacji tych sporów, ilustrowanych między innymi przez spory dotyczące: dopuszczalności aborcji, eutanazji, stosowania kary śmierci, wykorzystywania metody zapładniania in vitro, stosowania inżynierii genetycznej, argumentów przemawiających za dopuszczalnością lub niedopuszczalnością rozwodów, stosunku do związków partnerskich oraz sposobu ich pojmowania, dopuszczalnością bądź niedopuszczalnością tortur w trakcie śledztwa, tzw. parytetami, które miałyby poprawić sytuację kobiety w życiu publicznym, a zwłaszcza politycznym, etycznej oceny samobójstw, rzetelności argumentów w dyskursie publicznym, np. dotyczącym diagnozy występującego w Polsce antysemityzmu, granicy pomiędzy indoktrynacją a a akceptowalnym etycznie oddziaływaniem na ludzi itp. Na liście spornych kwestii omawianych na zajęciach znajdują się zarówno stałe pozycje jak i takie, które pojawiają się w zależności od ich występowania w danym okresie. Głównym założeniem przedmiotu jest teza, że kultura dyskursu, zwłaszcza takiego, w którym istotną rolę odgrywają przekonania moralne, pełni doniosłą rolę w życiu publicznym, jest bowiem między innymi warunkiem uzgadniania stanowisk, osiągania kompromisów i podejmowania decyzji o określonych konsekwencjach w sferze uregulowań prawnych. Stanowi tym samym doniosły czynnik rozwoju kultury moralnej społeczeństwa.

1. Maria Ossowska: „Normy moralne, próba systematyzacji”, rozdz. II, III, IV.

2. Ija Lazari-Pawłowska:

• Trzy pojęcia tolerancji, „Studia Filozoficzne” nr 8, 1984

Relatywizm etyczny, Etyka nr 21, 1984

3. A. Schweitzer: Życie, PAX, 1971

4. Hanna Świda–Ziemba:

• „Permisywizm moralny – a postawy polskiej młodzieży”, w: „Kondycja moralna społeczeństwa polskiego”. Kraków 2002.

5. J.T. Gross: Ten jest z ojczyzny mojej... ale go nie lubię, Aneks, nr 41-42, 1986

6. I Shahak: Normalność w nieludzkim świecie, Aneks, nr 41-42, 1986

7. K. Kiciński:

• Prawda nas wybawi

• Wizje szkoły w społeczeństwie posttotalitarnym, rozdz. VII (o nauczaniu religii)

• Różne oblicza tolerancji – wokół problemu kulturowej tożsamości Europy,

w: O tolerancji we współczesnej demokracji liberalnej, I. Jakubowska-Branicka (red.), Warszawa 2010.

• „Świadomość moralna Polaków – główne tendencje”,

w: „Kręgi integracji i rodzaje tożsamości”, Warszawa 2005.

8. Wojciech Pawlik: „Kultura bez grzechu, wstydu i winy”, w: „Grzech. Studium z socjologii moralności”, Kraków 2007.

9. J. Hołówka: Etyka w działaniu. Warszawa 2001, rozdz. 4. Samobójstwo,

rozdz. 8 Przerywanie ciąży

10. I. Jakubowska-Branicka, O prawach człowieka raz jeszcze. Odpowiedź profesorowi Leszkowi Kołakowskiemu, w: „O społeczeństwie, moralności i nauce”, W. Pawlik, E. Zakrzewska-Manterys (red.), Uniwersytet Warszawski ISNS, Warszawa 2008.

11. M. Melchior, O niektórych dylematach i rozterkach moralnych osób ocalałych z Zagłady, w: „O społeczeństwie, moralności i nauce”, w: W. Pawlik, E. Zakrzewska-Manterys (red.), Uniwersytet Warszawski ISNS, Warszawa 2008.

12. M. J. Sandel, Przeciwko udoskonalaniu człowieka. Etyka w czasach inżynierii genetycznej, Kurhaus, Warszawa 2014

13. M. J. Sandel, Czego nie można kupić za pieniądze, Kurhaus, 2013

Uczestnicy zajęć:

- Znają literaturę omawiającą zagadnienia, których znajomość ułatwia zrozumienie charakteru istniejących w społeczeństwie sporów i kontrowersji dotyczących oceny faktów społecznych;

- Potrafią zdiagnozować w jakich przypadkach przyczyną danego sporu jest różnica w wiedzy o faktach, a kiedy wynika on z odmiennego systemu wartości;

- Potrafią dokonać analizy danego sporu, uwzględniając jego dynamikę, kontekst społeczny, i społeczne konsekwencje;

- Rozumieją, że spory, których podłożem są różnice w systemach wartości spierających się stron, stanowią naturalny element życia społecznego we współczesnych złożonych społeczeństwach;

- Zdają sobie sprawę z faktu, że w analizie sporów etycznych niezbędna jest wiedza nie tylko z zakresu nauk społecznych, ale również znajomość niektórych koncepcji z dziedziny metaetyki;

- Rozumieją jak ważne jest dla przebiegu sporu rozumienie przez każdą ze stron, która bierze w nim udział, stanowiska strony przeciwnej i jego przesłanek wynikających zarówno z reprezentowanej przez tę stronę aksjologii, jak i z jej wiedzy o faktach;

- Rozumieją jak ważna jest dla racjonalnego przebiegu sporu zasada, która powiada, niezbędnym jego warunkiem jest umiejętność takiego przedstawienia stanowiska strony przeciwnej, które zostanie uznane za poprawne przez ową stronę.

Ocena na podstawie udziału w dyskusji, przygotowania prezentacji i (ewentualnie) eseju omawiającego uzgodnione z wykładowcą zagadnienie lub lektury oraz egzaminu pisemnego, który sprawdza umiejętność zinterpretowania i opisania problemów sformułowanych przez egzaminującego.