Humanistyczny projekt wspólnej Europy (Europa litterarum)

fakultatywne

Zajęcia są oferowane studentom I i II stopnia Wydziału i Kolegium Artes Liberales. Są otwarte dla studentów innych wydziałów UW.

Prowadzące oczekują na uczestników zainteresowanych przedmiotem i wyposażonych w podstawową wiedzę w jego zakresie.

Wiedza o historii XV-XVI wieku oraz o kulturze antycznej i renesansowej w zakresie licealnym lub w zakresie studiów humanistycznych I stopnia. (Poziom merytoryczny zajęć będzie dostosowany do kompetencji uczestników).

Konwersatorium zostanie poświęcone wspólnocie uczonych europejskich – miłośników i badaczy piśmiennictwa starożytnego i nowożytnego. Celem ich współpracy było stworzenie podstaw ideowych i intelektualnych cywilizacji europejskiej nowoczesnej, ale zakorzenionej w tradycji grecko-rzymskiej. Projekt ten odwoływał się do wypracowanej w średniowieczu koncepcji Europy, lecz modyfikował ją zgodnie z duchem humanistycznego renesansu. Był oparty na wartościach konotujących cycerońskie pojęcie humanitas, adaptowanych w świecie chrześcijańskim. Czerpał z zasobów filozofii antycznej i średniowiecznej. Wspierał się na podstawach filologii i retoryki, kształtował struktury intelektualne (studia indywidualne i uniwersyteckie, akademie), polityczne (koncepcje republikańskie), religijne (reforma Kościoła), a także styl życia elit dworskich, środowisk szlacheckich i miejskich. Oddziaływał na literaturę i sztukę renesansową.

Czy jego elementy przetrwały do współczesności?

Zajęcia rozpoczną się wykładem wprowadzającym w problematykę humanizmu renesansowego. Zostaną tu poruszone zagadnienia europejskiego ładu w średniowieczu, starożytnych koncepcji politycznych oraz wzorców paidei i humanitas, dziedziczonych po antyku grecko-rzymskim. Podczas kolejnych spotkań będziemy śledzić główne wątki kultury europejskiej: aktywność uniwersytetów (na przykładzie Uniwersytetu w Padwie) i akademii (Akademii Rzymskiej i Florenckiej), antykwarystykę, filologię humanistyczną i edytorstwo (w odwołaniu do Petrarki i Manucjusza), podróże artystyczne, dyplomatyczne, naukowe i komercyjne (Albrechta Durera, Filipa Buonaccorsiego-Kallimacha, Klemensa Janicjusza, Jana Dantyszka, Jana Kochanowskiego, a także kupców i artystów włoskich do Polski), „wędrówkę Muz”, czyli wielokierunkowe relacje literackie oraz ich konstelacje (cyceronianizm, horacjanizm, petrarkizm). Przyjrzymy się (na przykładach włoskich i polskich) modelowi kultury dworskiej oraz roli kobiet w kreowaniu tej kultury, a także życiu miast jako ośrodków kultury (Urbino, Ferrary, Florencji lub Krakowa). Rozważymy relacje chrześcijaństwa i tradycji antycznej oraz kształtowanie się koncepcji politycznych (w oparciu o teksty Andrzeja Frycza Modrzewskiego i Wawrzyńca Goślickiego).

W rekonstrukcji projektu europejskiego będą pomocne sylwetki najwybitniejszych twórców – kodyfikatorów Europa litterarum: Francesco Petrarki, Giovanniego Boccaccia, Erazma z Rotterdamu, Tomasza Morusa, Michela Montaigne’a, Jana Dantyszka, Jana Kochanowskiego.

Będziemy interpretować system wartości konstytuujący Europę litterarum, a szczególnie kategorie wolności obywatelskiej, prerogatywy władcy, suwerenność państw narodowych, przyjaźń łączącą miłośników mądrości i nauk, miłość do kobiety i do dziecka (na podstawie zapisów literackich i artystycznych). Na horyzoncie debaty zarysowany będzie współczesny projekt Europy i wyłonią się pytania o trwałość i aktualność elementów dawnego paradygmatu.

Powyższe zagadnienia wyznaczają obszary wykładów i dyskusji konwersatoryjnych: filozoficzny, religijny, literacki, artystyczny. Proporcje tych elementów zostaną uzgodnione z uczestnikami, a wobec tego proponowany opis przedmiotu może być zmodyfikowany w odniesieniu do zainteresowań uczestników i przystosowany do ich potrzeb. Zagadnienia filozoficzne będą przedstawione przez dr Marię Chodyko lub z jej udziałem.

Konwersatorium (ok. 20 godz.) z elementami wykładu (10 godz.).

Możliwość opracowania pod kierunkiem prowadzących pracy licencjackiej na kanwie omawianych zagadnień

A. Teksty literackie

 Omawiane będą wybrane fragmenty poniższych dzieł

Antologia poezji polsko-łacińskiej 1470-1543, oprac. A. Jelicz, Glob, Szczecin 1985.

Baldassar Castiglione, Libro del Cortegiano, przekład Andrzej Borowski, Universitas, Kraków 2018; parafraza Łukasza Górnickiego, Dworzanin polski, Zakład Narodowy Ossolińskich, Wrocław 2004 lub oprac. R. Pollak, Kraków 1928, wyd. 2. Wrocław 1954, BN I 109. (Wstęp, I Księga).

Bruni Leonardo: O studiowaniu nauk i literaturze. Do Pani Baptysty Malatesty, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 1999 t. 43 s. 163-176.

Erazm z Rotterdamu, Cyceronianus, czyli o najlepszym rodzaju wymowy, [w:] tenże, Rozmowy. tłum. i opr. M. Cytowska, Warszawa 1969.

Piccolomini broni poezji, Fragment listu do Zbigniewa Oleśnickiego z 27 października 1453 roku, koment i tłum. J. Domański, Warszawa 2018.

Erazm z Rotterdamu, Morias enkómion id est Stultitiae laus, Pochwała Głupoty, oprac. Edwin Jędrkiewicz, wstęp Henryk Barycz, "De Agostini", we współpr. z Ediciones Altaya Polska, Warszawa 2001. (wybrane fragmenty).

Erazm z Rotterdamu, Podręcznik żołnierza Chrystusowego, tłum. J. Domański, przedm. L. Kołakowski, PWN, Warszawa 1965 .

Marsilio Ficino, Traktat o słońcu, tłum. P. Piotrowska, Warszawa 2017.

Jan Kochanowski, Dzieła polskie, wyd. Julian Krzyżanowski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, szereg wydań od 1952.

Niccolò Machiavelli, Książę, przekł. Krzysztof Żaboklicki, Wincenty Rzymowski, "Verum", Warszawa 1993. (Wstęp, XVIII, XXV) lub ed. „Helion” 2014.

Andrzej Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej, w: Tenże, Dzieła wszystkie, t. 1, wstęp ł. Kurdybacha, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1953.

Michel de Montaigne, Próby, przekład i przedmowa Tadeusz Boy- Żeleński, Zielona Sowa, Kraków 2004 (Wstęp, II, 1, 19, 24, 29; III, 8).

Tomasz Morus, Utopia, tłum.. K. Abgarowicz, De Agostini Polska, Warszawa 2001.

Francesco Petrarka, Drobne wiersze włoskie. Rerum vulgarium fragmenta, przel. J. Mikołajewski i in., oprac. P. Salwa, Słowo – Obraz – terytoria, Gdańsk 2005.

Francesco Petrarka O niewiedzy własnej i innych, tłum W. Olszaniec, P. Salwa, Słowo-Obraz-Terytoria,Gdańsk 2004.

Francesco Petrarka, Pisma podróżnicze, przeł. i oprac. W. Olszaniec, Wydawnictwa UW, Warszawa 2008.

Francesco Petrarka, Secretum meum / Moja tajemnica, przeł. M. Maślanka-Soro i A.M. Wasyl, wstęp i oprac. M. Maślanka-Soro, Księgarnia Akademicka, Kraków 2022.

Giovanni Pico della Mirandola, Oratio de hominis dignitate. Mowa o godności człowieka, przeł. i przypisami opatrzyli Zbigniew Nerczuk i Mikołaj Olszewski; wstępem poprzedził Danilo Facca, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2010.

Juan Luis Vives, O podawaniu umiejętności,tłum.. Andrzej Kempfi, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1968.

B. Literatura przedmiotu (uzupełniająca)

Informatory i syntezy

Frederic Copleston, Historia filozofii. t. 3: Od Ockhama do Suareza, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2004, 2008.

Jean Delumeau, Cywilizacja odrodzenia, przekł. E. Bąkowska, Aletheia, 2015.

Człowiek renesansu, red. E. Garin, przeł. E. Osmólska-Mętrak, Volumen, 2001.

Paul Oskar Kristeller, Humanizm i filozofia: cztery studia; tłum. Grzegorz Błachowicz, Lech Szczucki, Mikołaj Szymański, IFIS PAN, Warszawa 1985.

Historia literatury włoskiej, red. Piotr Salwa, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2002.

Jerzy Ziomek, Renesans, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

Wybrane monografie

Teresa Bałuk-Ulewiczowa, Wawrzyniec Goślicki i jego dzieło „De optimo senatore”, http:// www.staropolska.pl/renesans/opracowania/Goslicki.html

Jan Białostocki, Albrecht Dürer jako pisarz i teoretyk sztuki, Wrocław 1956.

Marian Borzyszkowski, hasło: Erazm z Rotterdamu, w: Encyklopedia Katolicka, Tow. Naukowe KUL, Lublin 1989, szp. 1061-1067.

Elwira Buszewicz, Dawni mistrzowie Kultura humanistyczna w kręgu Akademii Krakowskiej doby renesansu, wyd. Benedyktynów Tyniec, Kraków 2015.

Pierre Chaunu, Czas reform, tłum.. Jan Grosfeld, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1989.

Kazimierz Chłędowski, Dwór w Ferrarze, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1958.

Jean Delumeau, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII wieku, t. 1.

Juliusz Domański, Erazm i filozofia. Studium o koncepcji filozofii Erazma, Ossolineum, Wrocław 1973. (fragm.)

Domański Juliusz, Wykłady o humanizmie, wyd. Kronos, Warszawa, 2019. (fragm.)

Narodziny i rozwój reformy protestanckiej, przekł. Jan Maria Kłoczowski, Instytut Wydawniczy "Pax", Warszawa 1986.

Paweł Janowski, Luter Marcin, 1483-1546, jeden z inicjatorów Reformacji, [w:] Encyklopedia Katolicka, Tow. Naukowe KUL, Lublin 2006, t. XI, kol. 230-232.

Joanna Papiernik, Czy możemy Boga poznać naprawdę? : Marsilio Ficino o duszy ludzkiej, Wyd. Uniwersytetu Łodzkiego, Łódź 2016.

M. Rokosz, Wenecka oficyna Alda Manucjusza i Polska w orbicie jej wpływów, Ossolineum, Wrocław 1982.

Po ukończeniu zajęć Student zna i rozumie (KW_02, KW_024, KW_05, KW_06, KW_08, KW_10):

Wiedza:

- terminologię nauk humanistycznych

- metody analizy i interpretacji tekstów naukowych

- ma wiedzę o metodach badań interdyscyplinarnych w naukach humanistycznych

- różne metody analizy i interpretacji dzieł literackich i artystycznych,

- współcześnie stosowane metody interpretacji tekstów kultury,

- dostrzega powiązania między twórczością literacką i artystyczną a uwarunkowaniami cywilizacyjnymi,

Student potrafi (KU_01, KU_02, KU_03, KU_05, KU_07, KU_08, KU_10, KU_11)

Umiejętności:

- samodzielnie selekcjonować informacje zawarte w literaturze przedmiotu,

- samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów wizualnych

- samodzielnie opracować (z zachowaniem zasad ochrony własności intelektualnej) i zaprezentować wyniki swojej pracy naukowej i badawczej,

- wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury,

- przygotowuje prace pisemne spełniające wymogi stawiane pracom akademickim z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych oraz z zachowaniem zasad ochrony własności intelektualnej,

- samodzielnie zanalizować tekst naukowy z dziedziny nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w języku polskim oraz w wybranym języku obcym,

- przygotować wystąpienie ustne, uwzględniając potrzeby odbiorców,

Student jest gotów (KK_01, KK_02, KK_03, KK_05, KK_06, KK_08):

Kompetencje społeczne:

- do kształcenia ustawicznego (lifelong learning),

- do dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze,

- ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji samodzielnie podjętych zadań,

- szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic kulturowych,

- szanuje dziedzictwo kulturowe,

- świadomie uczestniczy w życiu kulturalnym i społeczeństwie obywatelskim.

Ocena będzie wynikać z systematycznego i aktywnego udziału w konwersatorium, potwierdzającego znajomość omawianych dzieł i przygotowanie się do dyskusji.