Sława i łup. Filozofia polityczna wobec Iliady

ogólnouniwersyteckie

W latach ’40 XX wieku dwie myślicielki żydowskiego pochodzenia – Simone Weil i Rachel Bespaloff – zupełnie niezależnie jedna od drugiej zrozumieli Iliadę jako pieśń o siły. Jedynie poezja – poprzez kreatywność poety – może nas wyrwać z absolutnej rzeczywistości siły, która rządzi ludzkim losem. Siła jednak nie jest jedynie kategorię naturalną czy, przeciwnie, metafizyczną: jej zjawisko jest w pierwszym rzędzie polityczne.

Celem zajęć jest zrozumienie centralnych napięć politycznych (między rozumem a namiętnościami, między władzą a wolnością, między indywidualizmem a kolektywnym działaniem) poprzez odczytywanie niektórych kategorii decydujących dla świata homeryckiego: sława (kleos), łup (geras), wstyd (aidos), los czy gniew.

Jedynym łupem człowieka jest śmierć, powiada Homer. Dlatego może on mieć nadzieję jedynie na sławę – na pamięć jego chwalebnych uczynków wśród następnych pokoleń. Siła, która sprawia, że będzie on podążał szlakiem cnoty jest aidos – uczucie, które pcha człowieka ku zachowaniom cieszącym się aprobatą grupy.

Iliada, która stanowi między innymi opis różnych sposobów działania, poprzez które z kolei człowiek osiąga swój jedyny łup, jest poematem opisującym rozmaite uczynki i sytuacje polityczne: rady, zdrady, wysłannictwa, walki, pertraktacje, ugody. Działanie te są dokonywane przez wielkich bohaterów, jak również przez postaci drugoplanowe. W trakcie zajęć będziemy się starać przemyśleć podstawowe relacje polityczne (między przywódcą a jego ludem, między przyjaciółmi mającymi obowiązek wobec przyjaźni-gościnności wobec wroga, który walczy po drugiej stronie; między samymi przywódcami) jak również podstawowe emocje, uczucia i sposoby myślenia, które wprowadzają te relacje w istnienie, są odpowiedzialne za ich kryzys lub je wzmacniają.

Tak oto działania i reakcje Agamemnona i Achillesa, które ostatecznie uruchomią całe spektrum wydarzeń wiodących do śmierci „najlepszego wśród Achajczyków” (by się posłużyć tytułem słynnej książki Nagy’ego), są niezrozumiałe bez odniesienia do szerszego kontekstu politycznego. Są zarazem kwestią siły oraz sprawiedliwości.

Teksty źródłowe:

Homer, Iliada, dowolne wydanie.

Platon, Państwo, Warszawa 2010.

Arystoteles, Polityka, Warszawa 2004.

Opracowania:

Peter J. Ahrensdorf, Homer and the Tradition of Political Philosophy, Cambridge 2022.

Otto Brunner, Land and Lordship, Philadelphia 1992.

David F. Elmer, The Poetics of Consent, Baltimore 2013.

Dean Hammer, The Iliad as Politics, Norman 2002.

Gregory Nagy, The Best of the Achaeans. Concepts of the Here in Archaic Greek Poetry, Baltimore 1979.

Gregory Nagy, Poetry as Performance. Homer and Beyond, Cambridge 1993.

Gregory Nagy, Homer. The Classic, Berkley-Los Angeles 2008.

Gregory Nagy, Homer. The Preclassic, Berkley-Los Angeles 2010.

Andrea Catanzaro, Politics through the Iliad and the Odyssey: Hobbes writes Homer, New York 2019.

Rachel H. Lesser, Desire in the Iliad, Oxford 2022.

Pietro Pucci, The Iliad – The Poem of Zeus, Berlin 2018.

Oliver Taplin, Homeric Soundings. The Shaping of The Iliad, Oxford 1992.

Wolfgand Schadenwaldt, Der Aufbau der Ilias, Frankfurt a.M. 1975.

Seth L. Schein, The Mortal Here. An Introduction to Homer’s Iliad, Berkley 1984.

Seth L. Schein, Homeric Epic and Its Reception, Oxford 2016.

Keith Stanley, The Shield of Homer. Narrative Structure in the Iliad, Princeton 1993.

Należy podać literaturę wymaganą lub zalecaną do ostatecznego zaliczenia przedmiotu (jeśli przedmiot kończy się egzaminem, to jest to literatura do egzaminu).

W zakresie wiedzy student/-ka zna i rozumie - K_W01, K_W04, K_W08:

- miejsce i rolę nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w kulturze

- stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych

- współcześnie stosowane metody interpretacji tekstów kultury

W zakresie umiejętności student/ka potrafi: K_U03, K_U04, K_U05

- samodzielnie opracować (z zachowaniem zasad ochrony własności intelektualnej) i zaprezentować wyniki swojej pracy naukowej i badawczej

- samodzielnie sformułować problem badawczy w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych

- wykorzystuje interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury

W zakresie kompetencji społecznych student/ka jest gotów/a do: K_K01, K_K03, K_K08

- kształcenia ustawicznego (lifelong learning)

- ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji samodzielnie podjętych zadań

- świadomie uczestniczy w życiu kulturalnym i społeczeństwie obywatelskim

Obecność i aktywność na zajęciach oraz egzamin.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegającą usprawiedliwieniu: 2.

Egzamin ustny