Seminarium metodologiczne

fakultatywne

Seminarium poświęcone jest metodzie krytycznej jako Urmethode nauk humanistycznych, przyrodniczych i społecznych, która zostanie przebadana w swoim wymiarze eidetycznym, genealogiczno-historycznym oraz społeczno-kulturowym. Jako że samo słowo krytyka oznacza, między innymi, „rozeznanie, rozpoznanie”, zajęcia z metody krytycznej mają za zadanie rozeznanie, jaką formą myślenia krytycznego posługują się filozofowie, artyści, pisarze, krytycy sztuki i kultury, z którymi współczesny obywatel i badacz najczęściej się spotyka.

We wprowadzeniu do Przyczynku do krytyki heglowskiej filozofii prawa, Marx stwierdził, że „krytyka religii stanowi uwarunkowanie wszelkiej krytyki”. W pierwszej części zajęć będziemy się starać udowodnić, że z perspektywy historycznej – mianowicie biorąc pod uwagę historyczny rozwój myśli krytycznej oraz kontekst społeczno-polityczny, w którym ona się urodziła w wieku XVII – Marx precyzyjnie dookreślił pierwotny, antydogmatyczny i antyautorytarny impuls krytyki jako metody niezbędnej do zrozumienia i wyzwolenia życia społecznego, psychicznego, artystycznego i politycznego. W tym celu będziemy analizować teksty Locke’a, aby potem zastosować jego metodę krytyczną do analizy wybranych dawnych i współczesnych tekstów filozoficznych, pamfletowych i literackich, w których nadal odnaleźć można brak podejścia krytycznego.

W drugiej części – po opisie rozprzestrzenienia się metody krytycznej w epoce Oświecenia – zajmiemy się krytyką pierwotnej metody krytycznej (przeważnie na podstawie tekstów Kosellecka czy Foucaulta). Źródłowy krytycyzm nie tylko okaże się niewystarczająco krytyczny, ale wręcz dogmatyczny i autorytarny. W dalszym ciągu zajęć poddamy krytyce właśnie teksty myślicieli czy to Oświecenia, czy ich współczesnych obrońców.

W trzeciej części – przeważnie na podstawie badań Christophera Lascha – dokonamy tego samego krytycznego zabiegu względem myślicieli krytycznie nastawionych wobec krytyki. Będziemy starać się zatem wskazać na to, że krytyka jest potencjalnie nieskończona, w rzeczywistości nigdy spełniona, co skutkuje koniecznością coraz bardziej krytycznego podejścia do niej samej, jak też jej ciągłego ożywiania.

Celem zajęć jest, po pierwsze, zapoznanie się z metodą krytyczną oraz jej krytyczne przyswojenie, ale też umożliwienie studentom usytuowania „poziomu” czy „fazy” krytyki, z którego wypowiadają się poszczególni badacze, przywódcy opinii publicznej oraz rozmaite autorytety intelektualne i kulturowe.

P. Bayle, Dictionnaire historique et critique, Genewa 1969.

T. de Bordeu, “Crise,” [w:] Encyclopédie, ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, pod red. D. Diderot i J. B. D’Alembert, Stuttgart­Bad Cannstatt 1966.

M. Foucault, Historia szaleństwa, Warszawa 1987.

M. Foucault, “Nietzsche, Freud, Marks”, „Literatura na świecie” nr 6 (1988).

M. Foucault, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, Warszawa – Wrocław 2000.

D. Gentili, “Crisis as art of government, precariat as form of life”, Kronos – Philosophical Journal, nr 9 (2020).

J. Habermas, Filozoficzny dyskurs nowoczesności, Kraków 2005.

M. Horkheimer, Teoria tradycyjna a teoria krytyczna, dowolne wydanie.

M. Horkheimer, Krytyka instrumentalnego rozumu, Warszawa 2007.

R. Koselleck, “Crisis,” Journal of the History of Ideas 67, no. 2 (2006).

R. Koselleck, Krytyka i kryzys. Studium patogenezy świata mieszczańskiego, Warszawa 2015.

C. Lasch, The Culture of Narcissism: American Life in an Age of Diminishing Expectations, New York 1979.

C. Lasch, The Minimal Self: Psychic Survival in Troubled Times, New York 1984.

J. Locke, List o tolerancji, dowolne wydanie.

F. Schiller, Pisma teoretyczne, Warszawa 2011.

P. Sloterdijk, Krytyka cynicznego rozumu, Katowice 2008.

B. Spinoza, Traktat teologiczno-polityczny, dowolne wydanie.

L. Strauss, Die Religionskritik Spinozas als Grundlage sein Bibelwissehschaft, Stuttgart-Weimar 1996.

G. Vico, On the Study Methods of our Time, Ithaca-London 1990.

Voltaire, Traktat o tolerancji, dowolne wydanie.

Voltaire, Słownik filozoficzny, Warszawa 2019.

Literatura może uleć zmianie.

Po ukończeniu seminarium student:

- ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w kulturze (K_W01)

- zna i stosuje metody analizy i interpretacji tekstów naukowych (K_W04)

- potrafi samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny (K_U01)

- potrafi samodzielnie sformułować problem badawczy w zakresie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych (K_U04)

- ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji samodzielnie podjętych zadań (K_K03)

- szanuje zasady tolerancji i wykazuje wrażliwość wobec różnic kulturowych (K_K05)

1. Podstawą zaliczenia seminarium jest:

a) obecność na zajęciach;

b) przygotowanie do zajęć;

c) aktywność (uczestnictwo w dyskusji);

d) przygotowanie wypowiedzi ustnej (czas trwania do 15 minut), która zostanie oceniona przez współuczestników seminarium i prowadzących.

Kryteria oceny wypowiedzi ustnych:

Ocenie podlegają:

– umiejętność jasnego formułowania i argumentowania poglądów,

– umiejętność uważnego słuchania, rozpoznawania i uargumentowanej oceny tez przedstawianych przez innych uczestników dyskusji,

– umiejętność modyfikowania własnych tez wskutek uwzględnienia argumentacji przedstawionej w dyskusji.

Szczegółowe wymogi dotyczące wypowiedzi ustnej przekazane zostaną na zajęciach.