Kryzysy polityczne w Polsce

obowiązkowe

Student posiada podstawową wiedzę z zakresu historii powszechnej i Polski w XX i XXI wieku. Student wykazuje podstawowe kompetencje komunikacyjne i społeczne.

w sali

Przedmiot obejmuje:

- istotę i typologizację kryzysów politycznych w Polsce w XX wieku

- charakter przełomów w państwie autorytarnym

- transformację od państwa autorytarnego do demokracji

Socjologiczne i politologiczne podstawy wiedzy o kryzysach

- istota zjawiska kryzysu politycznego

- definicja kryzysu politycznego w szerszej perspektywie (politycznej, społecznej, ekonomicznej)

- właściwości i metafory kryzysu politycznego

- kryzys polityczny a inne pojęcia z obszaru politologii: "stabilność polityczna", "system polityczny" czy "zmiana polityczna"

Polska Ludowa jako byt społeczno-polityczny

- najważniejsze przemiany przemiany w strukturze politycznej (ustrój, scena polityczna) oraz społecznej (społeczeństwo, demografia, gospodarka) Polski Ludowej w latach 1944-1989

- współzależności pomiędzy tymi przemianami a uwarunkowaniami kryzysów politycznych w Polsce Ludowej

- podstawy ładu instytucjonalno-politycznego Polski Ludowej w latach 1944-1989

- erozja systemu władzy w Polsce Ludowej w latach 1988-1989 i początki transformacji

Czerwiec 1956

- pierwszy kryzys polityczny w historii Polski Ludowej, który przyjął formę masowych wystąpień robotniczych

- krajowe (odwilż post-stalinowska) i międzynarodowe (XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego)

- przyczyny kryzysu oraz okoliczności jego wystąpienia w Poznaniu

- przebieg zajść ulicznych i reakcja władzy

- polityczne i społeczne konsekwencje kryzysu

- współzależność pomiędzy wydarzeniami Czerwca '56 oraz Października '56

Październik 1956

- Październik '56 jako polityczna konsekwencja Czerwca '56

- mechanizmy zmiany politycznej w Polsce Ludowej w okresie odwilży: odejście od stalinowskiego modelu władzy

- walka polityczna wewnątrz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej pomiędzy frakcjami "Natolińczyków" i "Puławian"

- polityczna rola Władysława Gomułki

- krajowe (ferment polityczny) i międzynarodowe (powstanie węgierskie) uwarunkowania kryzysu politycznego

- istota zmiany politycznej pomiędzy lipcem 1956 roku a styczniem 1957 roku

- przebieg wydarzeń ulicznych

- zlikwidowanie tygodnika "Po Prostu" jako symboliczne zamknięcie przemian październikowych

- bilans polskiej odwilży post-stalinowskiej 1954-1957

Marzec 1968

- kontekst uwikłania Uniwersytetu Warszawskiego w kryzys polityczny marca 1968 roku

- szarszy kontekst gomułkowskiej "małej stabilizacji" oraz zaostrzanie się stosunków społeczno-politycznych w Polsce Ludowej w drugiej połowie lat 60-tych

- krajowe i międzynarodowe (wojna sześciodniowa) uwarunkowania kryzysu

- związek nagonki antysemickiej zapoczątkowanej w strukturach partyjnych z późniejszymi wydarzeniami

- polityka Władysława Gomułki wobec przeciwników politycznych i jej konsekwencje

- sytuacja wewnętrz PZPR: znaczenie środowiska "Partyzantów" skupionego wokół Mieczysława Moczara

- przebieg samego kryzysu: od sprawy "Dziadów" Dejmka, przez rewoltę studencką, aż po czystki w aparacie partyjnym

Grudzień 1970

- powolny upadek polityczny Władysława Gomułki-

sytuacja w PZPR po Marcu'68

- krajowe i międzynarodowe uwarunkowania ostatnich lat rządów Władysława Gomułki

- podłoże polityczno-ekonomiczne podwyżki cen w grudniu 1970 roku - głównej przyczyny wystąpień robotniczych na Wybrzeżu

- przebieg protestów

- odsunięcie Władysława Gomułki od władzy

- wymiana kadr na najważniejszych stanowiskach w aparacie partyjnym i państwowym po odejściu Władysława Gomułki

Czerwiec 1976

- społeczno-gospodarcze przyczyny kryzysu Czerwca '76 w kontekście wcześniejszych osiągnięć ekipy Gierka

- międzynarodowe uwarunkowania wpływające na sytuację polityczno-społeczną w Polsce Ludowej w połowie lat 70-tych

- operacja "Lato 76"?

- początek wydarzeń Czerwca '76

- przebieg tych wydarzeń w Radomiu, Ursusie i Płocku

- związek między wystąpieniami robotników i reakcją na nie władzy a powstaniem pierwszych struktur opozycji demokratycznej w Polsce Ludowej

- List 14, Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela

- wpływ Czerwca '76 na układ sił we władzach PZPR

Sierpień 1980

- formy działalności opozycyjnej na Wybrzeżu po 1976 roku

- Wolne Związki Zawodowe?

- społeczno-polityczne i gospodarczo-ekonomiczne tło protestów robotniczy w Polsce w lecie 1980 roku

- przyczyny protestów robotników w Gdański w sierpniu '80

- przebieg wydarzeń na Wybrzeżu

- rozlanie się strajku na resztę Polski

- powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność"

- zażegnania kryzysu społeczno-politycznego oraz ugoda pomiędzy protestującymi i rządzącymi

- "karnawał Solidarności"

- Lech Wałęsa - kontrowersje wokół jednej z kluczowych postaci Sierpnia '80

Grudzień 1981

- kryzys polityczny jako konsekwencja "karnawału Solidarności"

- wpływ przemian społeczno-politycznych w Polsce Ludowej po sierpniu 1980 roku na aparat państwowo-partyjny

- międzynarodowe uwarunkowania decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego

- przebieg wydarzeń

- krótkoterminowe i długoterminowe konsekwencje wprowadzenia stanu wojennego

- najważniejsze kontrowersje w dzisiejszych dyskusjach o stanie wojennym

Literatura:

A. Czubiński, Historia Polski XX wieku, Poznań 2007

A. Dudek, Historia polityczna Polski 1989-2015, Kraków 2016

A. Dudek, T. Marszałkowski, Walki uliczne w PRL, Kraków 1999

J. Eisler, „Polskie miesiące”, czyli kryzys(y) w PRL, Warszawa 2008

A. Friszke, Polska. Losy państwa i narodu 1939-1989, Warszawa 2003

A. Paczkowski, Pół wieku dziejów Polski 1939-1989, Warszawa 1998

H. Słabek, O społecznej historii Polski (1945-1989), Warszawa 2008

A.L. Sowa, Historia polityczna Polski 1944-1991, Kraków 2011

Literatura do poszczególnych zagadnień:

Socjologiczne i politologiczne podstawy wiedzy o kryzysach

A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 1995, s. 197-199 i 423-424

G. Ekiert, The State Against Society. Political Crises and Their Aftermath in East Central Europe, Princeton University Press, s. 3-36

U. Rosenthal, A. Boin, L.K. Comfort, Managing Crises: Threats, Dilemmas, Opportunities , Charleston Publisher 2001, s. 5-46

P. Svensson, Stability, Crisis and Breakdown: Some Notes on the Concept of Crisis in Political Analysis, "Scandinavian Political Studies" 1986, vol. 9, no. 2, s. 129-139

J. Tarkowski, Socjologia świata polityki. T. 1. Władza i społeczeństwo w systemie autorytarnym, Warszawa 1994, s. 201-212

Polska Ludowa jako byt społeczno-polityczny

T. Mołdawa, Ludzie władzy 1944-1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa 1991, s. 7-44

Czerwiec 1956

S. Jankowiak, R. Kościański, E. Makowski, R. Reczek (red.), Poznański Czerwiec 1956. Wybór dokumentów, Poznań 2012

Październik 1956

W. Jedlicki, Chamy i Żydy, „Kultura” 1962, nr 12 (182), s. 3-41

Marzec 1968

J. Eisler, Polski rok 1968, Warszawa 2006

P. Osęka, Marzec 68, Kraków 2008

K. Rokicki, S. Stępień, Oblicza Marca 1968, Warszawa 2004

P. Wieczorkiewicz, Walka władzę w kierownictwie PZPR w Marcu ’68 [w:] P. Wieczorkiewicz, Łańcuch historii. Studia i publicystyka, Łomianki 2012, s. 71-88

Grudzień 1970

J. Eisler, Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2012

Czerwiec 1976

J. Eisler, Czerwiec 1976 w materiałach archiwalnych, Warszawa 2001

Sierpień 1980

T. Chińciński, W cieniu bydgoskiego marca ’81. Studia i szkice z dziejów NSZZ „Solidarność” w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2006

A. Paczkowski, Droga do „mniejszego zła”. Strategia i taktyka obozu władzy, lipiec 1980-styczeń 1981, Kraków 2002

Grudzień 1981

A. Paczkowski, Wojna polsko-jaruzelska. Stan wojenny w Polsce 13 XII 1981-22 VI 1983, Warszawa 2006

W. Polak, Stan wojenny – pierwsze dni , Gdańsk 2006

B. Kopka, G. Majchrzak (red.), Stan wojenny w dokumentach władz PRL 1980-1983, Warszawa 2001

Materiały audiowizualne do poszczególnych zajęć:

Czerwiec 1956

Przemówienie radiowe Prezesa Rady Ministrów Józefa Cyrankiewicza wygłoszone 29 czerwca 1956 roku

Polska Kronika Filmowa 1956 28

Październik 1956

Dodatek nadzwyczajny Polskiej Kroniki Filmowej 1956: Wielki wiec

Przemówienia Władysława Gomułki do ludu pracującego stolicy wygłoszone 24 października 1956 roku na Placu Defilad

Marzec 1968

Film IPN.tv "Z filmoteki bezpieki. Odcinek 12: Marzec 1968"

Klip filmów archiwalnych z okresu Marca 1968

Przemówienie Władysława Gomułki na spotkaniu z warszawskim aktywem partyjnym wygłoszone 19 marca 1968 roku w Sali Kongresowej

Polska Kronika Filmowa 1968 12b

Grudzień 1970

Film IPN.tv "Z filmoteki bezpieki. Odcinek 16: Grudzień 1970"

Czerwiec 1976

Film IPN.tv "Z filmoteki bezpieki. Odcinek 90: Czerwiec 1976"

Film dokumentalny "Iskra wolności. Radomski Czerwiec 1976"

Sierpień 1980

Film dokumentalny "Robotnicy 1980"

Film dokumentalny "Świat i Solidarność"

Grudzień 1981

Przemówienie telewizyjne gen. Wojciecha Jaruzelskiego z dnia 13 grudnia 1981 roku

Film dokumentalny "Stan wojenny. Dlaczego?"

Film dokumentalny "Stan Wojenny"

Wiedza:

Student zna i rozumie:

- podstawowe pojęcia z zakresu kryzysów politycznych, ze szczególnym uwzględnieniem ich tła politycznego w historii Polski Ludowej (K_W01)

- mechanizmy konfliktowe powodujące występowanie kryzysów politycznych w społeczeństwach i państwach, ze szczególnym uwzględnieniem Polski Ludowej, oraz polityczne i ekonomiczne narzędzia ich rozładowywania (K_W05)

- zagrożenia dla funkcjonowania współczesnego państwa i społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem Polski Ludowej, jakie niosą za sobą kryzysy polityczne oraz dostępne narzędzia przeciwdziałania im (K_W07)

Umiejętności:

Student potrafi:

- dostrzegać różnorodność kryzysów politycznych w historii Polski, ze szczególnym uwzględnieniem okresu Polski Ludowej, a także analizować różne stanowiska i opinie na ich temat oraz dyskutować o nich (K_U01)

- pogłębiać, uzupełniać i doskonalić wiedzę zdobytą w zakresie kryzysów politycznych oraz wykorzystać ją w pracy zawodowej w obszarze szeroko rozumianego bezpieczeństwa (K_U07)

Kompetencje:

Student jest gotów do:

- obserwacji i interpretacji zjawisk społecznych i politycznych o charakterze kryzysowych oraz dostrzegania ich wzajemnych relacji i zależności (K_K05)

Warunki zaliczenia przedmiotu:

Ocena końcowa jest wynikiem z testu końcowego.

Test przeprowadzany jest na ostatnich zajęciach w semestrze.

Maksymalnie z testu student może uzyskać 30 pkt. Za każdą poprawną odpowiedź student uzyskuje 1 pkt.

Skala ocen: 30-27 pkt. Bardzo dobra (5)

26-25 pkt. Dobra plus (4+)

24-20 pkt. Dobra (4)

19-18 pkt. – Dostateczna plus (3+)

17-15 pkt. – Dostateczna (3)