Myśl polityczna

Zasadnicze problemy i główne tradycje myśli politycznej.

Pojęcia, struktura i funkcje podstawowych kategorii myśli politycznej.

Pluralizm oraz procesy kontynuacji i dyskontynuacji.

elem podstawowym przedmiotu jest prezentacja głównych nurtów myśli politycznej. Analizie zostanie poddany katalog fundamentalnych pojęć właściwych dla dyskursu o naturze życia politycznego oraz dynamika ich reinterpretacji w ramach wyodrębniających się tradycji. W szczególności dokonana zostanie prezentacja ontologicznych, epistemologicznych, etycznych, historiozoficznych i antropologicznych przesłanek poszczególnych stylów myślenia. Prezentacja uwzględnia z jednej strony motyw ciągłości (podobieństwo pytań i przesłanek decydujących o ich zadawaniu), jak i motyw zmiany (zarówno reinterpretację tych pytań, odmienność prefigurujących je przesłanek, jak i odmienność udzielanych odpowiedzi). Analizowane więc będą procesy świadomej kontynuacji, nieświadomej kontynuacji, świadomej reinterpretacji, nieświadomej reinterpretacji jak i „rewolucje mentalne” znoszące perspektywy problemowe epok poprzednich. Katalog podejmowanych problemów obejmuje następujące zagadnienia: ontologiczny status życia politycznego, jego epistemologiczne legitymacje, zależność wyobrażeń politycznych od koncepcji antropologicznych i historiozoficznych, zagadnienie natury i charakteru podmiotu, odmienność relacji zbiorowość/jednostka, wpływ kontekstu historycznego na wyobraźnię polityczną.

Zalecenia samodzielnego studiowania przez studenta tekstów źródłowych celem kształcenia indywidualnej umiejętności interpretacji.

Zajęcia podzielone są na 4 bloki tematyczne:

I. OBLICZA GRECKIEJ DEMOKRACJI

1. Obrona greckiej demokracji: Perykles

Lektura: Mowa pogrzebowa Peryklesa, z wyboru tekstów "Historia idei politycznych.

Wybór tekstów", wybór i opracowanie Stanisław Filipowicz, Adam Mielczarek,

Krzysztof Pieliński, Maciej Tański, różne wydania (dalej: wybór tekstów pod red. S. Filipowicza)

2. Oskarżenie greckiej demokracji: Sokrates

Lektura: Obrona Sokratesa, Kriton, różne wydania

II. KLASYCZNA FILOZOFIA GRECKA: PLATON I ARYSTOTELES

3. Platon: "Państwo"

Lektura: fragmenty "Państwa" z wyboru tekstów pod red. S. Filipowicza

4. Arystoteles: "Polityka"; "Etyka nikomachejska"

Lektura: fragmenty "Polityki" i "Etyki nikomachejskiej" w wyborze tekstów pod red. S. Filipowicza

III. FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA: ŚW. AUGUSTYN I ŚW. TOMASZ

5. Św Augustyn, "Państwo boże"

Lektura: teksty św. Augustyna w wyborze tekstów pod red. S. Filipowicza

6. System św. Tomasza

Lektura: teksty św. Tomasza w wyborze tekstów pod red. S. Filipowicza.

IV. U PROGU EPOKI NOWOCZESNEJ: MACHIAVELLI I REFORMACJA

7. Reformacja

Lektura: teksty Lutra i Kalwina w wyborze tekstów pod red. S. Filipowicza

8. Machiavelli, "Książe"

Lektura: fragmenty dzieł Machiavellego w wyborze tekstów pod red. S Filipowicza

Literatura obowiązkowa

S. Filipowicz, Historia myśli polityczno - prawnej, Gdańsk 2007.

Historia idei politycznych (wybór tekstów), t 1 – 2, Wydawnictwa UW, kol. wyd.

Doktryny polityczne XIX i XX wieku,(red. K.Chojnicka i W. Kozub-Ciembroniewicz), Kraków 2000.

Współczesna myśl polityczna.Wybór tekstów źródłowych, [red.K.Karolczak i in.], W-wa 1994.

Literatura uzupełniająca:

J. P. Vernant, Źródła myśli greckiej, kol.wyd.

J. Delumeau, Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., W-wa 1986, t. 1, s. 13-96, 265-280.

P.Manent, Intelektualna historia liberalizmu, Kraków 1994.

P. Hazard, Myśl europejska w XVIII w. Od Monteskiusza do Lessinga, W-wa 1972.

T. Klementewicz, K. Pieliński, Politycy i technokraci. Kierowanie w państwie i systemie światowym: między teorią a ideologią, Białystok 2011, cz. II.

A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, W-wa 1975, s. 103-114, 167-206, 241-308.

K. Pieliński, Konserwatyzm jako oswajanie chaosu świata empirycznego, W-wa 1993..

Neokonserwatyzm, red. I. Stelzer, W-wa 2007, s. 11-27, 40-71.

J. Gray, Dwie twarze liberalizmu, Warszawa 2001.

Z. Rau, Liberalizm. Zarys myśli politycznej XIX i XX w., W-wa 2000;

R. Legutko, Spory o kapitalizm, Kraków 1994, s. 9-63;

L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, kol. wyd., wyb. fragm..

Walicki, Marksizm i skok do królestwa wolności, W-wa 1996, wyb. fragm..

P. de Laubier, Myśl społeczna Kościoła Katolickiego od Leona XIII do Jana Pawła II, W-wa Kraków 1988 lub W. Ockenfels, Zarys katolickiej nauki społecznej, W-wa 1995.

L.Strauss, J. Cropsey, Historia filozofii politycznej, , Warszawa 2010.

obowiązkowe

w sali

Zasadnicze problemy i główne tradycje myśli politycznej.

Pojęcia, struktura i funkcje podstawowych kategorii myśli politycznej.

Pluralizm oraz procesy kontynuacji i dyskontynuacji.

Celem podstawowym przedmiotu jest prezentacja głównych nurtów myśli politycznej. Analizie zostanie poddany katalog fundamentalnych pojęć właściwych dla dyskursu o naturze życia politycznego oraz dynamika ich reinterpretacji w ramach wyodrębniających się tradycji. W szczególności dokonana zostanie prezentacja ontologicznych, epistemologicznych, etycznych, historiozoficznych i antropologicznych przesłanek poszczególnych stylów myślenia. Prezentacja uwzględnia z jednej strony motyw ciągłości (podobieństwo pytań i przesłanek decydujących o ich zadawaniu), jak i motyw zmiany (zarówno reinterpretację tych pytań, odmienność prefigurujących je przesłanek, jak i odmienność udzielanych odpowiedzi). Analizowane więc będą procesy świadomej kontynuacji, nieświadomej kontynuacji, świadomej reinterpretacji, nieświadomej reinterpretacji jak i „rewolucje mentalne” znoszące perspektywy problemowe epok poprzednich. Katalog podejmowanych problemów obejmuje następujące zagadnienia: ontologiczny status życia politycznego, jego epistemologiczne legitymacje, zależność wyobrażeń politycznych od koncepcji antropologicznych i historiozoficznych, zagadnienie natury i charakteru podmiotu, odmienność relacji zbiorowość/jednostka, wpływ kontekstu historycznego na wyobraźnię polityczną.

Zalecenia samodzielnego studiowania przez studenta tekstów źródłowych celem kształcenia indywidualnej umiejętności interpretacji.

Zajęcia podzielone są na 4 bloki tematyczne:

28 września 2024 - zajęcia 1/4

Narodziny filozofii politycznej w Grecji. Sofiści i Sokrates.

Zagadnienia: 1. Polis jako miasto-wspólnota. Charakterystyka demokracji ateńskiej. 2. Zwrot humanistyczny w filozofii greckiej. 3. Racjonalizm i intelektualizm etyczny Sokratesa. 4. Poglądy filozoficzno-polityczne sofistów. Istota sporu Sokratesa z sofistami. 5. Sofiści wobec demokracji. Filozoficzny relatywizm a poglądy polityczne.

Lektura: wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych, red. S. Filipowicz i inni, (tom I), różne wydania, s. 11-32.

Uzupełniająco: G. Reale: Historia filozofii starożytnej, tom I, Lublin 1994, s. 235-296 i 303-393, F. Copleston: Historia filozofii, tom I, Warszawa 1998, rozdziały XII-XIV.

Platon i Arystoteles.

Zagadnienia: 1. Istota filozoficznego stanowiska Platona. Nauka o ideach. Platon a sofiści. 2. Charakterystyka Platońskiej wizji idealnego państwa i jej interpretacje. 3. Platon i Arystoteles – podobieństwa i różnice w pojmowaniu państwa. 4. Porównanie Platońskiej i Arystotelesowskiej krytyki demokracji. 5. Istota „cnoty” w myśli Arystotelesa i jej znaczenie dla natury ładu politycznego. 6. Ustrój jako forma - filozoficzna interpretacja Arystotelesowskiej nauki o ustrojach. Wizja ustroju najlepszego.

Lektura: Platon: Państwo, księgi: 2,3,5,6,8 oraz wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych (tom I), s. 62-82.

Uzupełniająco: G. Reale: Historia filozofii starożytnej, tom II, Lublin 1996, F. Copleston: Historia filozofii, tom I, Warszawa 1998, rozdziały XVII-XXXIV.

Myśl wczesnochrześcijańska. Św. Augustyn z Hippony. Św. Tomasz z Akwinu.

Zagadnienia: 1. Wczesnochrześcijańska koncepcja człowieka i jej społeczno-polityczne konsekwencje. 2. Problem posłuszeństwa wobec władzy w pismach wczesnych chrześcijan. 3. Koncepcja dwóch porządków - boskiego i ziemskiego - w myśli św. Augustyna: istota i polityczne konsekwencje. 4. Św. Tomasza z Akwinu wizja wspólnoty chrześcijańskiej. Chrystianizacja myśli Arystotelesa.

Lektura: wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych (tom I), s. 121-166, 174-196.

Uzupełniająco: S. Swieżawski: Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa-Wrocław 2000, s. 338-361, F. Copleston: Historia filozofii, tom II, Warszawa 2000, rozdziały III-VIII i XXXI-XLI.

26 października 2024 – zajęcia 2/4

Niccolo Machiavelli.

Zagadnienia: 1. Nowa antropologia polityki Niccolo Machiavellego. 2. Realizm polityczny Machiavellego. 3. Rola dobra i zła, prawdy i kłamstwa w polityce - w świetle poglądów Machiavellego. 4. Konflikt moralności chrześcijańskiej i pogańskiej w wizji polityki Niccolo Machiavellego (w świetle interpretacji Isaiaha Berlina). 5. Sens i znaczenie Machiavellowskiej koncepcji virtu. Virtu a fortuna.

Lektura: N. Machiavelli: Książę (całość).

Uzupełniająco: I. Berlin: Oryginalność Machiavellego, w: „Literatura na Świecie” nr 6/1986, s. 208-276.

Koncepcje prawnonaturalne. Thomas Hobbes i John Locke.

Zagadnienia: 1. Czym jest prawo natury i jakie są jego źródła? 2. Thomasa Hobbesa wizja stanu natury i jej konsekwencje. 3. Istota, legitymizacja, funkcje, cele i granice władzy w świetle poglądów Hobbesa. 4. Motywy absolutystyczne i preliberalne w myśli Hobbesa. 5. Johna Locke’a koncepcje stanu natury, umowy społecznej i społeczeństwa politycznego. 6. Koncepcja władzy i wizja ustroju służącego urzeczywistnianiu wolności w myśli wczesnoliberalnej. 7. Locke’a koncepcja własności i jej roli w formowaniu ładu społecznego. 8. Porównanie idei Hobbesa i Locke’a.

Lektura: wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych (tom I), s. 337-384.

Uzupełniająco: P. Manent: Intelektualna historia liberalizmu, Kraków 1994, rozdział III i IV, F. Copleston: Historia filozofii, tom V, Warszawa 1997, rozdziały I-II i IV-VII.

30 listopada 2024 – zajęcia 3/4

Główne motywy myśli politycznej oświecenia.

Zagadnienia: 1. Filozoficzne podstawy projektu oświeceniowego: racjonalizm, humanizm, optymizm historiozoficzny. 2. Oświecenie francuskie, brytyjskie i niemieckie, nurt uniwersalistyczny i historycystyczny. 3. Idea postępu - antyczni prekursorzy, prowidencjalizm chrześcijański, zróżnicowanie koncepcji oświeceniowych. 4. Jana Jakuba Rousseau koncepcje stanu natury, umowy społecznej, suwerenności ludu i woli powszechnej. Krytyka optymizmu historiozoficznego. 5. Wizja postępu ludzkości w ujęciu Immanuela Kanta: istota, mechanizm, cele. 6. Główne idee etyki Kantowskiej. Koncepcja imperatywu kategorycznego. 7. Kant jako liberał.

Lektura: wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych (tom II), s. 7-27, 43-70, 88-121.

Uzupełniająco: P. Manent: Intelektualna historia liberalizmu, rozdział III-V i XIV.

Myśl polityczna wczesnego konserwatyzmu: Edmund Burke i Joseph de Maistre.

Zagadnienia: 1. Geneza i społeczne tło myśli konserwatywnej. 2. Główne tezy konserwatywnej krytyki filozofii oświecenia i Rewolucji Francuskiej. 3. Natura ludzka, władza i historia według Josepha de Maistre’a. 4. Konserwatyzm Edmunda Burke’a jako szczególna formuła racjonalności politycznej. Motywy liberalne w myśli Burke’a. 5. Podobieństwa i różnice pomiędzy konserwatyzmem Burke’a i de Maistre’a.

Lektura: wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych (tom II), s. 197-234.

Uzupełniająco: R. Legutko: Konserwatyzm, w: „Res Publica” nr 3/1988, R. Skarzyński: Konserwatyzm, Warszawa 1998, s. 53-185.

11 stycznia 2025 - zajęcia 4/4 - kończące się kolokwium zaliczeniowym

Filozofia polityczna XIX wiecznego liberalizmu.

Zagadnienia: 1. Źródła myśli liberalnej i jej prekursorzy. 2. Utylitaryzm jako sposób uzasadniania wartości liberalnych. 3. „Wolność starożytnych” i „wolność nowożytnych” w świetle poglądów Benjamina Constanta. 4. Relacje władza – wolność, charakterystyka ładu liberalnego w ujęciu Johna Stuarta Milla. 5. Myśl liberalna wobec problemu granic wolności jednostki.

Lektura: wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych (tom II), s. 235-255, 283-306.

Uzupełniająco: Z. Rau: Liberalizm. Zarys myśli politycznej XIX i XX wieku, s. 32-42 i 66-86, P. Manent: Intelektualna historia liberalizmu, rozdział 8.

Myśl socjalistyczna i komunistyczna.

Zagadnienia: 1. Geneza i społeczno-ekonomiczne tło myśli socjalistycznej. 2. Ideały i wartości wczesnego socjalizmu na przykładzie poglądów Roberta Owena, Charlesa Fouriera i Pierre’a Proudhona. 3. Karola Marksa diagnoza stanu społeczeństwa kapitalistycznego. Uzasadnienie konieczności rewolucji. 4. Wizja ustroju komunistycznego: teoria a rzeczywistość krajów „realnego socjalizmu”.

Lektura: wybór tekstów w zbiorze Historia idei politycznych (tom II), s. 392-471.

Uzupełniająco: L. Kołakowski: Główne nurty marksizmu, różne wydania, część I „Powstanie” (ad. 3).

Kolokwium zaliczeniowe – około 60 minut.

Teksty źródłowe:

Historia idei politycznych. Wybór tekstów, red. S. Filipowicz i inni, tom I i II, Warszawa, różne wydania.

N. Machiavelli, Książę, różne wydania.

Podręczniki:

S. Filipowicz: Historia myśli polityczno-prawnej, Gdańsk 2001.

J. Szacki: Historia myśli socjologicznej, tom I, Warszawa (różne wydania), do tematów I-IV, VI-X.

B. Russell: Dzieje filozofii Zachodu, Warszawa 2000.

M. Król: Historia myśli politycznej. Od Machiavellego po czasy współczesne, Gdańsk 1998.