Archeologia okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów

obowiązkowe

w sali

Celem zajęć jest omówienie zjawisk archeologicznych okresu wpływów rzymskich i

wędrówek ludów oraz scharakteryzowanie procesów zachodzących wśród społeczności

barbarzyńskich na przestrzeni I–VI w. AD. Obok zabytków archeologicznych, istotną kategorią

prezentowanych źródeł będą dotyczące tego okresu antyczne przekazy pisane oraz

przedstawienia ikonograficzne europejskich Barbarzyńców.

Przyswojenie przez studentów wiedzy w zakresie zróżnicowania kulturowego na obszarze

Europy poza cywilizacjami śródziemnomorskimi od wczesnej epoki żelaza po okres

wędrówek ludów, a także zaznajomienie z procesami kulturowymi zachodzącymi w świecie

barbarzyńskim oraz między obszarem Barbaricum i światem śródziemnomorskim (migracje,

działania militarne, handel etc.).

Na wykładzie przedstawieni zostaną barbarzyńcy zamieszkujący rozległe połacie Europy

Środkowej, Północnej i Wschodniej w okresie wpływów rzymskich i wędrówek ludów (I ‒ VI

w. AD). Wykład bazuje na analizach zachowanych źródeł pisanych, ikonografii oraz, przede

wszystkim, źródeł archeologicznych. Szczegółowo zaprezentowane zostaną rzymskie i greckie

źródła pisane na temat barbarzyńców, a także ich polityczne, militarne i handlowe związki z

ośrodkami świata śródziemnomorskiego. Przedstawiona zostanie wielobarwna mozaika

ludów prezentujących różny stopień rozwoju cywilizacyjnego oraz ich zróżnicowane modele

gospodarcze (ludy osiadłe, koczownicy). Na wykładzie omówione zostaną kwestie podziałów

kulturowych, migracji, obrzędowości pogrzebowej i kultu, struktur i form osadnictwa,

podstaw gospodarczych i technologii oraz relacji międzykulturowych i handlu. Duży nacisk

zostanie położony na problematykę zróżnicowanie społecznego barbarzyńców pod

względem płci, wieku oraz pozycji zajmowanej w grupie.

Lista zagadnień omawianych na zajęciach:

Zajęcia realizowane są jako multimedialny wykład z elementami konwersatorium. Stanowią

one bezpośrednią kontynuację tematyczną zajęć prowadzonych w semestrze zimowym pt.

„Wczesna epoka żelaza i okres wpływów rzymskich” (kod zajęć: 3101-PO-WEZ2) w ramach

profilu specjalizacyjnego.

1 – Zarys relacji rzymsko-barbarzyńskich (politycznych, militarnych, handlowych)

2 – Źródła pisane do dziejów Barbaricum ze szczególnym uwzględnieniem ziem polskich w

starożytności

3 – Romanizacja i jej przejawy (importy rzymskie, model kultury, transfer technologii)

4 ‒ Zróżnicowanie ludów i kultur Barbaricum w okresie wpływów rzymskich (Germanie,

Bałtowie, Sarmaci, Dakowie, ludy Europy Wschodniej)

5 – Migracje barbarzyńców ‒ ich przyczyny i skutki

6 ‒ Kult i obrzędowość pogrzebowa barbarzyńców (cmentarzyska, stanowiska bagienne,

ośrodki kultu)

7 ‒ Struktura demograficzna, społeczna i kondycja biologiczna mieszkańców Barbaricum

8 – Elity i ich manifestacja w świetle źródeł sepulkralnych

9 – Struktura osadnicza, formy osad i budownictwo

10 – Podstawy gospodarcze (rekonstrukcje środowiska naturalnego, gospodarka

żywnościowa, rzemiosło)

11 – Zarys historii niespokojnej epoki. Okres wędrówek ludów w świetle źródeł pisanych i

archeologicznych

12 ‒ Zróżnicowanie ludów i kultur Barbaricum w okresie wędrówek ludów (Hunowie i inni

koczownicy, Germanie, Bałtowie, wcześni Słowianie, cywilizacja wczesnomerowińska)

13 ‒ Schyłek znanego świata ‒ zanik kultur środkowoeuropejskiego Barbaricum w świetle

źródeł pisanych, archeologicznych i przyrodniczych

1. Źródła pisane:

Kolendo J., Płóciennik T.

2008 Publiusz Korneliusz Tacyt, Germania (tłumaczenie T. Płóciennik, komentarz J.

Kolendo), Poznań.

2015 Vistula amne discreta. Greckie i łacińskie źródła do najdawniejszych dziejów ziem Polski

[rozdziały: V–XI], Warszawa.

2. Opracowania ogólne (podręczniki):

Godłowski, K., Przemiany kulturowe i osadnicze w południowej i środkowej Polsce w

młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim, Wrocław 1985.

Ilkjaer, J., Illerup Adal – czarodziejskie zwierciadło archeologii, Warszawa 2007.

Kaczanowski P., Parczewski M. (red.), Archeologia o początkach Słowian, Kraków 2005.

Kontny B., Archeologia wojny. Studia nad wojskowością barbarzyńskiej Europy okresów

rzymskiego i wędrówek ludów, Oświęcim 2019.

Kokowski, A. Goci. Od Skandzy do Campi Gothorum, Warszawa 2007.

Kolendo J., Świat antyczny i barbarzyńcy, cz. I, Warszawa 1998.

Madyda-Legutko, R., Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim

i rzymskim, Kraków 1996.

Mączyńska M., Światło z popiołu. Wędrówki ludów w Europie w IV i V wieku, Warszawa 2013.

K. Skóra, Struktura społeczna ludności kultury wielbarskiej, Łódź 2015.

Rodzińska-Nowak, J., Gospodarka żywnościowa ludności kultury przeworskiej, Kraków 2012.

The Migration Period between the Oder and the Vistula, red. A. Bursche, J. Hines, A.

Zapolska, East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450-1450, tom 59, Leiden-

Boston 2020.

The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the Early Middle

Ages 4: 500 BC - 500 AD, red. A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Warszawa 2016.

Wolfram H., Germanie, Kraków 1996.

Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku, red. J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Leiber,

Lublin-Warszawa 2004.

– uporządkowana wiedza ogólna o kulturach archeologicznych okresów rzymskiego i

wędrówek ludów, z uwzględnieniem podstawowej terminologii i teorii badawczych (K_W02;

K_W05);

– podstawowa wiedza o powiązaniach archeologii protohistorycznej z innymi dziedzinami

oraz dyscyplinami naukowymi z obszaru nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych

i ścisłych (K_W06);

– podstawowa wiedza o głównych kierunkach rozwoju i najważniejszych nowych

osiągnięciach w zakresie archeologii okresów rzymskiego i wędrówek ludów (K_W08);

– umiejętność posługiwania się podstawowymi pojęciami badawczymi i ujęciami

teoretycznymi właściwymi dla archeologii okresów rzymskiego i wędrówek ludów (K_U09);

– umiejętność rozpoznawania zabytków z okresów rzymskiego i wędrówek ludów oraz

wykrywania zależności między tymi artefaktami a dawnymi procesami kulturowymi i

społecznymi (K_U10, K_U13);

– przygotowanie do wykorzystania posiadanej wiedzy i umiejętności krytycznej oceny źródeł

archeologicznych oraz świadomość konieczności konfrontowania ich z opiniami ekspertów

(K_K01; K_K04);

– świadomość złożoności kultury ludzkiej, której poznanie wymaga analizy różnych kategorii

źródeł (K_K05).

Egzamin obejmujący zagadnienia poruszane na zajęcia

-ustny (1 termin)

-ustny (2 termin).