Archeologia okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów

obowiązkowe

w sali

Zajęcia służą wprowadzeniu do źródłoznawstwa archeologii okresu wpływów rzymskich i

wędrówek ludów. Przygotowują one do samodzielnej identyfikacji przewodnich kategorii zabytków, a

w dalszej kolejności – do zrozumienia podstaw wyróżniania poszczególnych jednostek kulturowych i

tworzenia schematów chronologii względnej od okresu wpływów rzymskich po schyłek okresu

wędrówek ludów, przede wszystkim na terenie Ziem Polski.

Okres wpływów rzymskich to z reguły czas stabilizacji osadnictwa na terenie ziem polskich na

których zamieszkiwały plemiona barbarzyńskie (jednym z wyjątków są przemieszczenia plemion

gockich). To zarazem okres bardzo silnego rozwoju wytwórczości różnych przedmiotów, bogactwa

form ozdób, elementów stroju, narzędzi, uzbrojenia. Z kolei okres wędrówek ludów to czas dużych

przemian politycznych w Europie opartych głównie na przemarszach plemion barbarzyńskich,

zanikania kultur archeologicznych i powstawania nowych. Wytwórczość przedmiotów była jednak

wyraźną kontynuacją tej z okresu wcześniejszego. Charakter obrządku pogrzebowego związany z

umieszczaniem tych przedmiotów w grobach przyczynił się z jednej strony do ich zachowania, z

drugiej – do rozwoju badań nad chronologią względną omawianych okresów.

Celem zajęć jest zatem wprowadzenie do źródłoznawstwa archeologii okresu wpływów

rzymskich i okresu wędrówek ludów (I-VII wiek n.e.), przede wszystkim na terenie Ziem Polski. Zajęcia

poświęcone będą poznaniu materiału zabytkowego, doskonaleniu umiejętności określenia

chronologii i przynależności kulturowej zabytków. Omówione zostaną najważniejsze kategorie

przedmiotów (ich klasyfikacje) czyli przede wszystkim ozdób i elementów stroju (głównie zapinek i

części pasa), ale także różnych kategorii broni, narzędzi i ceramiki. Na zajęciach możliwy będzie

kontakt z oryginalnym materiałem zabytkowym.

W drugiej części semestru omówione zostaną kultury z terenu ziem dzisiejszej Polski, kultury

germańskie: przeworska, wielbarska, luboszycka, grupa masłomęcka, dębczyńska oraz kultury

bałtyjskie: bogaczewska, sudowska, grupa olsztyńska i elbląska. Prześledzona zostanie ich

chronologia i fazy rozwojowe oparte przede wszystkim na zmienności zabytków.

Nacisk podczas zajęć zostanie postawiony na chronologię. Zostanie omówiony system

chronologii względnej od początku okresu wpływów rzymskich po schyłek okresu wędrówek ludów

oraz sposoby jego tworzenia.

Zajęcia niniejsze, prowadzone w ramach profilu specjalizacyjnego „Wczesna epoka żelaza i

okres wpływów rzymskich”, są kontynuacją zajęć pt. „Archeologia wczesnej epoki żelaza i okresu

przedrzymskiego” (kod zajęć 3101-PO-WEZ1), prowadzonych w semestrze zimowym. Ponadto

związane są z równolegle prowadzonym wykładem konwersatoryjnym pt. „Archeologia okresu

wpływów rzymskich i wędrówek ludów” (kod zajęć 3101-PO-WEZL1).

Literatura podstawowa (literatura szczegółowa zostanie podana podczas zajęć):

Andrzejowski, J.

1998 Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta

Archaeologica Barbarica, Kraków.

2010 The Przeworsk Culture. A Brief Story (for the Foreigners), (w:) U. Lund Hansen, A. Bitner-

Wróblewska (red.), Worlds Apart? Contacts across the Baltic Sea in the Iron Age. Net-work

Denmark-Poland, 2005–2008, Nordiske Fortidsminder C/7, København-Warszawa s. 59–110

Dąbrowska, T.

1988 Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa.

Godłowski, K.

1970 The Chronology of the Late Roman nd Early Migration Periods in Central Europe, Kraków.

1974 Chronologia okresu późnorzymskiego i wczesnego okresu wędrówek ludów w Polsce

północno-wschodniej, „Rocznik Białostocki” t. XII, s. 9–100.

Kaczanowski, P., Przychodni, A.

2014 Uwagi o chronologii absolutnej początków młodszego okresu wpływów rzymskich w kulturze

przeworskiej, „Wiadomości Archeologiczne” t. LXV.

Kontny, B.

2019 Archeologia wojny. Studia nad uzbrojeniem barbarzyńskiej Europy okresu wpływów rzymskich

i wędrówek ludów, Oświęcim.

Liana, T.

1970 Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie Rzymskim, „Wiadomości

Archeologiczne” t. XXXV, s. 429-490.

Madyda R.

1977 Sprzączki i okucia pasa na ziemiach polskich w okresie rzymskim, Materiały Starożytne i

Wczesnośredniowieczne IV, s. 351–408.

Madyda-Legutko, R.

1987 Die Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im

mitteleuropäischen Barbaricum, B.A.R. International Series 360 (1986), Oxford.

2011 Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca

pasa, Kraków.

Nowakowski, W.

1996 Das Samland in der römischen Kaiserzeit und seine Verbindungen mit dem römischen Reich

und der barbarischen Welt, Veröentlichung des Vorgeschichtlichen Seminars der Philipps-

Universität Marburg, Sonderband 10, Marburg-Warszawa.

Thomas, S.

1960 Studien zu den germanischen Kämmen der römischen Kaiserzeit, „Arbeits- und

Forschungsberichte zur sächsischen Bodendenkmalpflege” t. 8, s. 54-215.

Uczestnik na zajęciach powinien być zaznajomiony z zabytkami z okresu wpływów rzymskich i

wędrówek ludów. Powinien umieć je rozpoznać, w poprawny sposób zaklasyfikować, określić ich

chronologię i miejsce pochodzenia. Powinien również znać kultury archeologiczne z terenu ziem Polski,

znać ich wyznaczniki kulturowe i systemy chronologiczne.

Ocena z zajęć wystawiona będzie na podstawie jednej większej (do 4 stron) oraz dwóch mniejszych

(do dwóch stron) prac pisemnych. Uzupełniającym kryterium oceniania będzie aktywność podczas

zajęć.