Gramatyka opisowa języka polskiego II

obowiązkowe

Zajęcia z GOJP 2 składają się z dwóch obowiązkowych części:

1) wykładu dla całego roku,

2) ćwiczeń realizowanych w grupach.

Wykład jest poświęcony słowotwórstwu. Celem wykładu jest zapoznanie słuchaczy ze słowotwórstwem jako działem gramatyki języka polskiego. Ukazanie związków słowotwórstwa z fleksją i składnią, ale też z semantyką i pragmatyką. Przedstawienie kreatywności słowotwórczej, jej rozmaitości i ograniczoności oraz związku z produktywnością formantów i typów słowotwórczych.

Tematyka ćwiczeń jest zróżnicowana, zależnie od prowadzącego zajęcia. Omawiane będą wybrane zagadnienia z zakresu składni, słowotwórstwa, fonetyki i fonologii związane z opisem polszczyzny w ramach GOJP 1, tu pomyślane jako rozszerzenie i/lub pogłębienie jednego z działów gramatyki – por. sylabusy grup ćwiczeniowych.

w sali

WYKŁAD GOJP II

Celem wykładu z GOJP-u 2 jest poszerzenie wiedzy studentów dotyczącej zagadnień słowotwórczych, które na rocznym kursie GOJP 1 nie były szczegółowo omawiane albo celowo pominięte. Dotyczą one zwłaszcza gramatycznych, semantycznych i pragmatycznych aspektów słowotwórstwa. Tematy zorganizowane są w dziesięciu punktach (nie odpowiadają one poszczególnym wykładom); przedstawiają one kolejność omawiania zagadnień i ich zakres.

PROGRAM WYKŁADU Z GOJP II

I

Przypomnienie oraz uporządkowanie (wraz z pogłębieniem) zagadnień, które były omawiane na wykładzie z gojp-u 1

1. Miejsce słowotwórstwa w systemie języka.

2. Słowotwórstwo jako dział morfologii.

Związki słowotwórstwa z fleksją, składnią i fonologią.

Morfonologia: przedmiot badań, związek ze słowotwórstwem (wymiany w tematach słowotwórczych, łączliwość sufiksów).

3. Pojęcie motywacji słowotwórczej (pochodności synchronicznej); rola parafrazy i peryfrazy słowotwórczej w jej ustalaniu.

4. Kierunek motywacji słowotwórczej; kryteria rozstrzygające o uznaniu wyrazu za synchroniczny derywat słowotwórczy (kwestie dyskusyjne).

5. Wielomotywacyjność. Motywacja bezpośrednia i motywacja pośrednia (rola względów formalnych w ich ustalaniu). Motywacja równorzędna.

6. Derywaty o motywacji pełnej i zakłóconej (semantycznie, stylistycznie, formalnie).

7. Wyrazy synchronicznie podzielne, ale nie motywowane.

II

Formanty słowotwórcze, ich typy.

1. Formanty proste i złożone; ich typy.

2. Derywaty proste i złożone, ich typy.

3. Derywacja właściwa i kompozycja – obecność /brak formantów słowotwórczych; zrosty i zestawienia.

4. Nowe derywaty rzeczownikowe; produktywne formanty, ich funkcje semantyczne i pragmatyczne (przykłady).

III

Funkcje formantów (funkcjonalne klasy derywatów, funkcje słowotwórstwa).

Podział derywatów na transpozycyjne, mutacyjne i modyfikacyjne.

1. Funkcja strukturalna.

2. Funkcja nominatywna.

3. Funkcja kompresywna.

4. Funkcja tekstotwórcza (nominalizacje).

5. Funkcja semantyczna.

6. Funkcja pragmatyczna.

Przykłady derywatów z formantami łączącymi dwie funkcje, np. semantyczną i pragmatyczną.

IV

Opis systemu słowotwórczego; sposoby wyodrębniania jego jednostek.

1. Procesy abstrahowania w słowotwórstwie; grupowanie i systematyzacja derywatów; siatka pojęciowa.

2. Znaczenie strukturalne derywatu.

3. Struktura predykatowo-argumentowa (SPA) – przypomnienie.

4. Funkcje formantów a role semantyczne argumentów.

5. Role semantyczne argumentów wyrażane przez derywaty słowotwórcze.

6. Typ słowotwórczy.

7. Kategoria słowotwórcza.

Role semantyczne argumentów w rzeczownikowych derywatach słowotwórczych.

Kategorie słowotwórcze derywatów rzeczownikowych – zasady budowania, typy.

V

Wybrane zagadnienia z zakresu słowotwórstwa przymiotnika.

1. Jakie są możliwości tworzenia derywatów przymiotnikowych?

2. Role semantyczne w przymiotnikowych derywatach słowotwórczych.

3. Nowe derywaty przymiotnikowe: sposoby tworzenia, funkcje semantyczne i pragmatyczne.

4. Produktywne formanty.

VI

Wybrane zagadnienia z zakresu słowotwórstwa czasowników.

1. Jakie są możliwości tworzenia derywatów czasownikowych?

2. Derywaty czasownikowe a formy fleksyjne czasownika.

3. Dlaczego aspekt wiąże się ze słowotwórstwem? Aspekt jako zjawisko pograniczne.

4. Szczegółowe znaczenia aspektu (przykłady, bez trudnej terminologii, z ew. odesłaniem zainteresowanych do GWJP).

5. Role semantyczne w czasownikowych derywatach słowotwórczych.

6. Kategorie derywatów semantycznych – omówienie na przykładach (bez skomplikowanej terminologii, z ew. odesłaniem zainteresowanych do GWJP).

7. Nowe derywaty czasownikowe: sposoby tworzenia, funkcje semantyczne i pragmatyczne.

VII

Pragmatyczne i stylistyczne aspekty słowotwórstwa. Sposoby ich opisu.

1. Derywaty /formanty o funkcji ekspresywnej.

2. Derywaty /formanty o/w funkcji poetyckiej.

3. Derywaty /formanty potoczne.

4. Derywaty /formanty o charakterze erudycyjnym.

5. Różnicowanie i unifikacja środków słowotwórczych w służbie pragmatyki.

VIII

1. Procesy słowotwórczej adaptacji zapożyczeń; tendencje, typowe środki słowotwórcze.

2. Procesy kontaminacji.

3. Produktywne formanty i typy słowotwórcze; specjalizowanie się wąskich klas semantycznych.

IX

Dynamika zjawisk słowotwórczych w tekście – „słowotwórstwo w działaniu /użyciu”.

1. Kontekstowe innowacje słowotwórcze w funkcji perswazyjnej w reklamie, w publicystyce.

2. Innowacje słowotwórcze oparte na doraźnie tworzonych metaforach.

3. Gry językowe (m.in. okazjonalne użycia, żarty, memy), bazujące na potencjale słowotwórczym polszczyzny; systemowe i pozasystemowe mechanizmy i środki słowotwórcze.

X

Współczesne słowotwórstwo polskie na tle innych języków słowiańskich; obserwacje w zakresie tendencji słowotwórczych unifikujących i separujących języki.

LITERATURA PODSTAWOWA I ZALECANA DO WYKŁADU Z GOJP II

•Encyklopedia języka polskiego (EJP), red. S. Urbańczyk, Wrocław1994 i następne (hasła z zakresu słowotwórstwa, m.in. takie jak: formant słowotwórczy, słowotwórcza analiza wyrazu, motywacja, derywacja, kategorie słowotwórcze, typ słowotwórczy i in., do których te odsyłają - pełny wykaz haseł jest na s. 441- 444)

•Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Red. K. Polański. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione. Wrocław 1999 (wybrane hasła z zakresu fonetyki, fonologii i morfologii).

•Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, wyd. 2 zmienione. Warszawa 1998 (rozdz. I. Zagadnienia ogólne morfologii; II. Morfonologia; IV. Słowotwórstwo).

•Grzegorczykowa R., Puzynina J., Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Warszawa 1979 (w w.yborze).

•Heinz A., Fleksja a derywacja, Język Polski 1961, s. 342-354.

• Łaziński M., Wykłady o aspekcie polskiego czasownika. Warszawa 2020 (w wyborze).

•Nagórko A., Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem). Wyd. 3, rozszerzone. Warszawa 1998 i póź.

•Nagórko A., Podręczna gramatyka języka polskiego. Warszawa 2010 (rozdział 7: Słowotwórstwo).

•Skarżyński M., Powstanie i rozwój polskiego słowotwórstwa opisowego. Kraków 1999.

•Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego. T.1: Gniazda odprzymiotnikowe – autor: T. Vogelgesang. Kraków 2001. T.2: Gniazda odrzeczownikowe – red. H. Jadacka i in. Kraków 2001. T. 3 (cz.1-2): Gniazda odczasownikowe – red. M. Skarżyński i in. Kraków 2004. T.4: Gniazda motywowane przez liczebniki, przysłówki, zaimki, przyimki, modulanty, onomatopeje, wykrzykniki – autor: M. Skarżyński. Kraków 2004.

•Waszakowa K., Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznymi. Warszawa 1996; wyd. 2 popr. (zwłaszcza rozdz. II-III).

•Waszakowa K., Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne obce. Warszawa 1994 (w wyborze).

•Waszakowa K., Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny. Warszawa 2005 (w wyborze).

•Waszakowa K., O wartościowaniu w słowotwórstwie. Poradnik Językowy 5-6, 1991, s. 180-187.

•Waszakowa K., Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Wybrane zagadnienia opisu derywacji w języku polskim, Warszawa 2017 (w wyborze)

http://www.bijp.uw.edu.pl/files/Waszakowa%202017.pdf

• Ziemska E.A., Slovoobrazovanije kak diejatielnost’. Moskwa 1992 (zob. omówienie książki w Poradniku Językowym nr 6, 1993, s. 360-365.

Po ukończeniu części wykładowej przedmiotu student:

a) samodzielnie przeprowadza pełną analizę słowotwórczą derywatów słowotwórczych,

b) dostrzega problemy badawcze.

Efekty kształcenia dotyczące ćwiczeń zależą od ich tematyki.

• Ocena końcowa z przedmiotu GOJP 2 wystawiana jest na podstawie łącznej liczby punktów uzyskanych z wykładu (maks. 40 punktów) i ćwiczeń (maks. 60 punktów).

• Aby zaliczyć przedmiot GOJP 2 (jako całość złożoną z ćwiczeń i wykładu), student musi otrzymać w sumie co najmniej 60 punktów.

• Końcowy sprawdzian pisemny z wykładu dotyczy zagadnień omawianych na wykładzie. Zakresowo obejmuje problematykę teoretyczną i pełną analizę słowotwórczą derywatu (jego opis formalny i semantyczny).

• Zasady zaliczenia ćwiczeń ustalają prowadzący (por. sylabusy grup ćwiczeniowych).

Zarówno na wykładzie, jak i na ćwiczeniach dopuszczalne są 2 nieusprawiedliwione nieobecności (maksymalnie 2 ponadwymiarowe nieobecności można odpracować po uzgodnieniu z prowadzącym zajęcia; opuszczenie zajęć 5 lub więcej razy jest podstawą niezaliczenia zajęć).