Miniatury etnograficzne: białoruska Maslenica i polskie Zapusty

nieobowiązkowe

Zajęcia poświęcone są problematyce karnawalistycznej, a szczególnie kończącym karnawał Zapustom. Składają się z dwóch części. Pierwsza to zajęcia stacjonarne, podczas których poruszone będą zagadnienia takie jak: karnawał, tradycje polskich Zapustów i białoruskiej Maslenicy, świętowanie, dziedzictwo niematerialne. Druga, to zajęcia praktyczne (terenowe) w dniach: 16-26.02.2023, podczas których zbierany będzie materiał empiryczny na temat obchodzenia Zapustów na Kujawach i Podlasiu. Udział w części terenowej jest obowiązkowy.

W wiejskiej kulturze tradycyjnej okres poprzedzający Wielki Post był czasem świętowania. W Białorusi obchody te określa się najczęściej jako „Maslenica” (chociaż pojawiają się również inne określenia). W Polsce analogicznym zwyczajem są Zapusty. Podczas zajęć przybliżone zostaną obydwie tradycje: białoruska i polska. Ukazane zostaną one w perspektywa historycznej oraz współczesnych praktyk. W tych ostatnich akcent zostanie położony na zachodzące przekształcenia i zmiany. Podstawą rozważań będzie literatura z zakresu karnawalistyki, ale równie istotnym będzie przyjrzenie się tradycjom Maslenicy/Zapustów w odniesieniu do koncepcji święta oraz perspektywy dziedzictwa niematerialnego. Zajęcia stacjonarne dopełnia część praktyczna (terenowa), podczas której planowane są badania etnograficzne na temat współczesnych obchodów Zapustów na Kujawach i Podlasiu. Wyjazdy terenowe odbędą się w okresie katolickich Zapustów od 16 lutego 2023 (Tłusty Czwartek) do 22 lutego (Środa Popielcowa) i w okresie prawosławnej Maslenicy 20–26 lutego 2023 roku. Zebrany materiał: narracyjny, opisowy (notatki) oraz dokumentacyjny (zdjęcia, filmiki) zostanie opracowany i porównany z analogicznym materiałem białoruskim. Efektem finalnym zajęć jest przygotowanie wspólnej publikacji na temat praktyk maslenicznych i zapustych.

M. Bachtin, Ludowe formy świąt karnawałowych, przeł. A. Goreń [w:] Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, red. W. Dudzik, L. Kolankiewicz, Warszawa, 2006, s. 373–384.

M. Bachtin, Twórczość Franciszka Rabelais'go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1975.

T. Baraniuk, Kilka refleksji o zapustnych kreacjach „świata na opak” [w:] Świat na opak : ludowe zapusty, wczoraj i dziś, na przykładzie wybranych regionów w Polsce: materiały z konferencji naukowej poświęconej obrzędowości zapustnej zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w dniu 19.02. 2009 r. / [zesp. red. Piotr Nowakowski, Krystyna Pawłowska, Monika Grabowska ; red. nauk. Krystyna Piątkowska], Włocławek : Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, 2009, s. 11–15.

M. Bochenek, Folklor taneczny Podlasia w edukacji, Biała Podlaska: Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, 2019, s. 107–112.

R. Caillois, Teoria święta, w: Żywioł i ład, s. 121-160.

W. Dudzik (wybór, oprac. i wstęp), Karnawał : studia historyczno-antropologiczne, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011.

W. Dudzik, Karnawały w kulturze, Warszawa : "Sic!", 2005.

W. Dudzik, Maska w kulturze współczesnej Europy : teorie i praktyki, Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020.

W. Dudzik (wstęp i red. nauk.), Paradoksy maski : antologia, Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2018.

M. Eliade, Święty obszar i sakralizacja świata. Czas święty i mity, w: Sacrum, mit, historia, Warszawa, PIW, 1970, s. 53-89 (rozdział „Święty obszar i sakralizacja świata”).

O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 3, Kujawy, cz. 1, Wrocław–Poznań 1962, s. 210–214. http://oskarkolberg.pl/MediaFiles/003dwok.pdf

O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 33, Chełmskie, cz. 1, Wrocław–Poznań 1964, s. 129–133. http://oskarkolberg.pl/MediaFiles/033dwok.pdf

H. M. Łopatyńska, Polowanie na kozy. Zapusty na Kujawach w badaniach Muzeum Etnograficznego w Toruniu [w:] Świat na opak : ludowe zapusty, wczoraj i dziś, na przykładzie wybranych regionów w Polsce: materiały z konferencji naukowej poświęconej obrzędowości zapustnej zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w dniu 19.02. 2009 r. / [zesp. red. Piotr Nowakowski, Krystyna Pawłowska, Monika Grabowska ; red. nauk. Krystyna Piątkowska], Włocławek : Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, 2009, s. 37–41.

H. Mielicka, Antropologia świąt i świętowania, Kielce : Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2006.

K. Pawłowska, Od ludowych zapustów do miejskiej karnawałowej parady [w:] Świat na opak : ludowe zapusty, wczoraj i dziś, na przykładzie wybranych regionów w Polsce: materiały z konferencji naukowej poświęconej obrzędowości zapustnej zorganizowanej przez Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku w dniu 19.02. 2009 r. / [zesp. red. Piotr Nowakowski, Krystyna Pawłowska, Monika Grabowska ; red. nauk. Krystyna Piątkowska], Włocławek : Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, 2009, s. 27–35.

K. Pawłowska, Kujawskie zapusty – zmieniająca się żywa tradycja, Twórczość ludowa, 2016, nr. 3–4, s. 23–24. https://zgstl.pl/wp-content/uploads/2020/09/TL_2016_3-4.pdf

K. Pawłowska, B. Wąsik, Kujawskie zapusty : od obrzędu do zabawy, Włocławek : Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, 2014.

- znajomość literatury związanej z badaną tematyką;

- umiejętność przeprowadzenia badań metodami etnograficznymi;

- umiejętność uporządkowania materiałów terenowych i ich interpretacji z użyciem pojęć analitycznych;

- umiejętność pracy w grupie.

obecność na zajęciach, udział w wyjazdach terenowych (7 dni), napisanie raportów z wyjazdów z uwzględnieniem poznanych lektur, udostępnienie materiałów zdjęciowych i nagrań (jeżeli zostaną wykonane) do wykorzystania w czasie zajęć w IEiAK i przez badane społeczności.