Historia kultury polskiej XIX w. [3002-1HKP2COD] Semestr zimowy 2022/23
Ćwiczenia, grupa nr 3

Zawarta w sylabusie poniżej, ponadto pomocne przy pisaniu prac zaliczeniowych będą dwie pozycje ogólne dotyczące romantyzmu i kina:

Marcin Maron "Romantyzm i kino. Idee i wyobrażenia romantyczne w filmach polskich reżyserów z lat 1947-1990", Lublin 2019

Krzysztof Kopczyński "Paradygmat polskiego romantyzmu w uniwersum filmowym", Kraków 2021

Lektury z sylabusa (wybrane) dostępne będą w formie skanów.

Ćwiczenia mają przybliżyć romantyczne figury wyobraźni poprzez lektury, ale także obrazy. Będziemy się przyglądać romantycznym lub nawiązującym do romantyzmu artystom jak Norblin, Caspar David Friedrich, Delacroix, Gottlieb, Andriolli, Grottger, Matejko, ale też analizować nowe media wizualne, jak fotografia czy panorama. „Obrazy” będziemy też rozumieć swobodniej, szukając późniejszych odwołań do estetyki romantycznej w filmie czy sztuce. Takie ujęcia jak pejzaż, scena batalistyczna, portret, alegoria będziemy stosować także metaforycznie, jako ramy pojęciowe dla interpretacji literatury i historii kultury. Zasadniczo zajęcia obejmują okres romantyzmu, ale wybiegają wcześniej (Lessing) i później, aż po powstanie styczniowe i dalej – tam, gdzie paradygmat romantyczny powraca (jak w malarstwie Matejki).

1. Obrazy romantyzmu.

Diabeł, reż. Andrzej Żuławski (1972), filmy Wajdy (np. Lotna, Popiól i diament, Wszystko na sprzedaż – fragm.)

Maria Janion , Egzystencje ludzi i duchów. Rodowód wyobraźni filmowej Andrzeja Wajdy [w:] tejże, Projekt krytyki fantazmatycznej, Warszawa 1991

zagadnienia: klisze wyobraźni romantycznej

2. Jan Piotr Norblin. (Nie)mord założycielski

Rysunki Norblina

Aleksander Rymkiewicz, Wieszanie, Sic!, Warszawa 2007 (fragm.)

Maria Janion, Koniec paradygmatu romantycznego [w:] tejże, Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś, Sic!, Warszawa

zagadnienia: tradycja romantyczna w kulturze polskiej – prawdziwy początek nowoczesności polskiej

3. Od Laokoona do Delacroix. Słowo i obraz.

Obrazy: Laokoon, David, Delacroix

Gotthold Efraim Lessing, Laokoon, czyli o granicach malarstwa i poezji, Wrocław 1962.Od

konteksty:

Ut pictura poesis, pod red. Marka Skwary i Seweryny Wysłouch, Gdańsk 2006.

zagadnienia: obraz poetycki / obraz wizualny – przemiany wyobraźni – ut pictura poesis i Laokoon jako dwa modele relacji między słowem poetyckim a obrazem

4. Alegoria: Polonia

Obrazy: Lawa Konwickiego, obrazy Malczewskiego, Grottgera, pocztówki, interpretacje współczesne (Anna Baumgart, Marek Sobczyk, Łódź Kaliska)

Adanm Mickiewicz, Do Matki Polki

Kazimiera Szczuka Matka Polka, w: ...czterdzieści i cztrery. Figury literackie. Nowy kanon, Warszawa 2016

Sławomira Walczewska Damy, rycerze, feministki, Kraków 2000 (fragm.)

konteksty:

Maria Janion, Bogini Wolności (dlaczego rewolucja jest kobietą?), [w:] tejże, Kobiety i duch inności, Warszawa 2006

zagadnienia: figura Polonii – kobiecość a polskość

5. Młodość, przyjaźń, wzniosłość

Obrazy Caspara Davida Friedricha

Adam Mickiewicz, Oda do młodości, Ballady i romanse

Alina Witkowska, Rówieśnicy Mickiewicza, wyd.2, Warszawa 1988, rozdz. „Pokolenie przełomu wieków” i „Republika młodych”

zagadnienia: kulturotwórcza rola przeżycia pokoleniowego – kategoria młodości – spór z klasykami – manifesty romantyzmu

6. Pejzaż romantyczny: step.

Obrazy stepu (Friedrich, Brandt, Andriolli, Ajdukiewicz, Stanisławski i inni)

Antoni Malczewski, Maria

Maria Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna, Warszawa 2007

konteksty:

Marek Bieńczyk, Wszystko w świecie tracić, w: Oczy Dürera

Alina Kowalczykowa, Pejzaż romantyczny, Kraków 1978

zagadnienia: Antoni Malczewski – pejzaż – melancholia – między sielstwem a grozą – słowiańszczyzna

7. Śmierć heroiczna

Obrazy: wizerunki śmierci heroicznej, Emilia Plater i Tadeusz Kościuszko

Adam Mickiewicz Śmierć pułkownika; Grażyna

Maria Janion Kobieta – Rycerz [w:] tejże, Kobiety i duch inności, Warszawa 2006

konteksty:

Ewa Toniak, “Nic łatwiejszego nad bohaterów miłości”. O “Śmierci pułkownika” Adama Mickiewicza, [w:] tejże, Śmierć bohatera, Gdańsk 2015

zagadnienia: kobieca śmierć heroiczna – płeć bohatera

8. Maurycy Gottlieb. Kłopoty z asymilacją.

Obrazy: Maurycy Gottlieb „Ahaswer” (i inne); Borys Lankosz Ziarno prawdy (fragm.)

Zygmunt Krasiński, Nie-Boska Komedia

Maria Janion, Perskie oko Leonarda, w: Bohater, spisek, śmierć, Warszawa 2009

konteksty:

Marek Bieńczyk, Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci, Warszawa 1991

Aleksander Hertz, Żydzi w kulturze polskiej, Warszawa 2003

zagadnienia: kwestia narodowa i kwestia żydowska – fantazmaty antysemitymu – próby asymilacji

9. Dandys. Ironia romantyczna.

Obrazy: portrety dandysów (Beau Brummell, Słowacki, Baudelaire w obiektywie Nadara etc.)

Juliusz Słowacki, Fantazy

Style zachowań romantycznych, red. Maria Janion, Marta Zielińska, Warszawa 1986 (rozdz. „Gentelman i dandys”)

konteksty:

Aleksander Rymkiewicz, Juliusz Słowacki pyta o godzinę, Warszawa 1982

Stefan Treugutt, „Bieniowski” – kryzys indywidualizmu romantycznego, Warszawa 1964

Charles Baudelaire, Dandys i Pochwała makijażu w: tegoż, Rozmaitości estetyczne, przeł. Joanna Guze, Gdańsk 2000.

zagadnienia: postawa dandysa – sylwetka Juliusza Słowackiego – kryzys „ja” – ironia romantyczna

10. Choroba romantyczna

Obrazy: Jane Campion Jaśniejsza od gwiazd (2009), fragmenty ekranizacji/inscenizacji Damy kameliowej i Traviaty

Susan Sontag, Choroba jako metafora, Warszawa 1999

konteksty:

Maria Janion, Romantyzm i egzystencja, o Chopinie, Gdańsk 2006

zagadnienia: kreacja romantycznego „ja” – gruźlica jako metafora.

11. Żywe obrazy, panoramy.

Obrazy: Panorama Racławicka (i inne), obrazy Styki i Kossaków, fotografie żywych obrazów

Małgorzata Komza, Żywe obrazy: między sceną, obrazem i książką, Wrocław 1995 (rozdz.1)

Zbigniew Leśnicki, Panorama europejska jako fenomen kulturowy oraz historia ośmiu panoram polskich, Warszawa 1999

konteksty:

Jonathan Crary, Techniques of Observer. On Vision and Modernity in the Nineteeth Century, MIT Press 1992

zagadnienia: przemiany technik i sposobów widzenia w XIX wieku – rewolucja przedfotograficzna – panorama i jej przesłanie ideologiczne – żywe obrazy jako praktyka społeczna i katalog wyobrażeń

12. Fotografia.

Obrazy: dagerotypy, fotografie (Daguerre, Talbott, Nadar, Hill, Cameron, Beyer etc.)

Charles Baudelaire, Nowoczesna publiczność i fotografia [w:] tegoż, Rozmaitości estetyczne, przeł. Joanna Guze, Gdańsk 2000.

Walter Benjamin, Mała historia fotografii, Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej [w:] Anioł historii, wyb. i oprac. H. Orłowski, Wyd. Poznańskie, Poznań 1996.

konteksty:

Krystyna Lejko Warszawa w obiektywie Konrada Brandla, tam: W. Żdżarski Historia fotografii warszawskiej oraz Zaczęło się od Daguerre’a, Warszawa 1985

Juliusz Starzyński, Romantyzm i narodziny nowoczesności: Stendhal, Delacroix, Baudelaire, 1972.

zagadnienia: dagerotyp jako przedmiot – nowy realizm – fotografia jako medium likwidujące sztukę – narodziny masowej publiczności – formy i tematy

13. Artur Grottger. Obrazy powstania styczniowego.

Ryciny Grottgera z cykli Warszawa, Polonia, Wojna; film Szwadron (reż. Jan Machulski, 1992, fragm.)

Ewa Toniak Grottger i jego cień, [w:] tejże, Śmierć bohatera, Gdańsk 2015

konteksty:

Tomasz Łubieński, Bez barwy i broni [w:] tegoż, Bić się czy nie bić?, Warszawa 1997.

zagadnienia: insurekcyjna tradycja polska – jej krytyka – Artur Grottger i jego wizja powstania styczniowego

14. Jan Matejko. Obraz jako narracja historyczna.

Obrazy Matejki

Friedrich Nietzsche, O pożytkach i szkodliwości historii dla życia, w: tegoż, Niewczesne rozważania

konteksty:Maria Poprzęcka, Pochwała malarstwa. Studia z historii i teorii sztuki, Gdańsk 2000.

Jarosław Krawczyk, Jan Matejko. Mistrz Legendy św. Stanisława, Warszawa 1998.

zagadnienia: historia monumentalna, antykwaryczna i krytyczna – Matejko jako kustosz pamięci i mitu narodowego – maniera-historia-sentyment

- Dyskusja w grupie

- Elementy wykładu

- Analiza materiałów wizualnych

- Krótka praca analityczna, interpretacja wybranego obrazu (6-7 stron)

- Aktywność na zajęciach

- Do dwóch nieobecności w semestrze

Tytuł zajęć: Obrazy romantyczne