Historia nowożytna Polski - ćwiczenia [2900-LZ-HNWPL-C] Semestr letni 2023/24
Ćwiczenia, grupa nr 1

Wątkiem przewodnim zajęć będzie aktywność obywatelska w epoce wczesnonowożytnej. Najwięcej uwagi poświęcimy udziałowi szlachty w życiu publicznym państwa, śledząc jednocześnie ewolucję instytucji ustrojowych (sejmu i sejmików), za pośrednictwem których szlachetni urodzeni obywatele realizowali swoje prawa polityczne. Omawiać będziemy również rozwój aspiracji politycznych mieszczan, ich starania o poprawę

położenia swego stanu, reformę ustroju miejskiego i udział w życiu publicznym Rzeczypospolitej.

Podczas zajęć uczestnicy zapoznają się z różnymi typami źródeł, które wykorzystywane są w badaniach aktywności społecznej i kultury politycznej Królestwa Polskiego oraz Rzeczypospolitej Obojga Narodów w epoce wczesnonowożytnej (XVI – XVIII w.). Celem wspólnej pracy jest pogłębianie kompetencji warsztatowych studentek i studentów w zakresie analizy, interpretacji i tworzenia narracji historycznej. Uczestnicy będą wykonywać niektóre zadania w parach lub grupach.

Poniżej przedstawiam sześć bloków tematycznych, które realizować będziemy podczas kolejnych spotkań. Zakładam możliwość wprowadzenia niewielkich korekt do sylabusa w przypadku, gdy jakiś problem wymagać będzie poświęcenia dodatkowego czasu na dogłębne omówienie.

1. System wartości i obywatelskie wzory w czasach ostatnich Jagiellonów.

Źródła:

a) Mowa Jana Sierakowskiego na sejmie piotrkowskim 1548 w: Diariusze sejmów koronnych 1548, 1553, 1570 r., wyd. J. Szujski, „Scriptores Rerum Polonicarum”, t. I, Kraków 1872, s. 161 – 164

Dostępne w wersji cyfrowej, m.in.: http://dir.icm.edu.pl/pl/Scriptores_Rerum_Polonicarum/Tom_1/1

b) Jan Sierakowski, Żegnanie posłów od Rycerstwa Króla Jmci na sejmie 1548, tamże, s. 253 – 256;

c) Mowa Hieronima Ossolińskiego na sejmie krakowskim w 1553 r., w: tamże, s. 1–8;

d) Mowa Mikołaja Sienickiego na sejmie krakowskim w 1553 r., w: tamże, s. 17–21.

Na podstawie mów sejmowych Jana Sierakowskiego, Mikołaja Sienickiego i Hieronima Ossolińskiego podejmiemy próbę rekonstrukcji szlacheckiego systemu wartości, zwracając szczególną uwagę na idee partycypacji i relacje władza – naród polityczny.

Opracowania:

A. Sucheni-Grabowska, Spory królów ze szlachtą w złotym wieku, Kraków 1988 (seria „Dzieje narodu i państwa polskiego”)

J. Choińska-Mika, Obywatele u władzy: narodziny, rozkwit i zmierzch szlacheckiej republiki, „Klio” t.26 (3), 2013, s. 23 - 54

Wersja cyfrowa: https://apcz.umk.pl/KLIO/article/view/KLIO.2013.032/2652

2. Polsko-litewskie spory o kształt unii.

Źródło:

Augustyn Rotundus Mieleski, Rozmowa Polaka z Litwinem, wyd. J. Korzeniowski, Biblioteka Pisarzów Polskich nr 11, Kraków 1890

Wersje cyfrowe: https://archive.org/details/rozmowapolakazl00korzgoog

https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=1212

Tekst Rotundusa jest polemiką ze Stanisławem Orzechowskim, który wypowiadając się na temat przyszłej unii Korony i Litwy, przedstawił szereg krytycznych uwag pod adresem obywateli Wielkiego Księstwa. Analiza „Rozmowy” prowadzić będzie do odtworzenia istoty polsko – litewskiego sporu oraz argumentacji obu stron. Omawiać będziemy również kontekst polityczny i uwarunkowania debaty o przyszłym związku.

Opracowania:

 Frost R. I., Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej tom I. Powstanie i rozwój 1385–1569, Poznań, 2018.

 Rachuba A., Kiaupienė J., Kiaupa Z., Historia Litwy: dwugłos polsko-litewski, DiG, Warszawa, 2008

3. Obywatele w obliczu bezkrólewia.

Źródła:

a) konfederacja generalna 1573 [w:] Volumina Constitutionum, t. II (1550 – 1609), vol. 1 (1550 – 1585), s. 306 – 307; także w: Volumina Legum, t. II, Petersburg 1859, s.124-125

b) Porządek na sejmie walnym do obierania Pana i króla naszego. Uniwersał poborowy [w:] Volumina Legum, t.II, s.125- 130 Volumina Legum dostępne w wersji cyfrowej, m.in. http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=64472

c) Napominanie braciej stanu rycerskiego, w: Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, wyd. J. Czubek, Kraków 1906, s. 209 – 214

Dostępne w wersji cyfrowej, m.in.: http://dir.icm.edu.pl/Pisma_polityczne/209

Omawiać będziemy wyzwania, jakie stanęły przed elitami politycznymi państwa wraz z bezpotomną śmiercią Zygmunta Augusta oraz rozwiązania polityczno-ustrojowe, które wypracowano, by bezpiecznie przeprowadzić Rzeczpospolitą przez trudny czas bezkrólewia.

Opracowania:

S. Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988 (seria: Dzieje narodu i państwa polskiego);

E. Dubas-Urwanowicz, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach, Białystok 1998.

Wersja cyfrowa: http://otworzksiazke.pl/ksiazka/koronne_zjazdy_szlacheckie/

4. Partycypacja obywatelska w praktyce.

Źródła:

a) Instrukcja królewska na sejmiki przed sejmem 1597 r. w: „Scriptores Rerum Polonicarum”, t. 20, s. 322 – 331

Wersje cyfrowe: http://dir.icm.edu.pl/pl/Scriptores_Rerum_Polonicarum/Tom_20/322

https://bc.radom.pl/dlibra/doccontent?id=45513

b) Instrukcja sejmiku proszowickiego 27 stycznia 1597, w: Akta sejmikowe województwa krakowskiego. T. 1, 1572-1620 / wyd. Stanisław Kutrzeba, Kraków 1932, s. 209 - 218

Wersja cyfrowa: https://crispa.uw.edu.pl/object/files/100463/display/Default

c) Instrukcja sejmiku przedsejmowego województw poznańskiego i kaliskiego, 12 stycznia 1597, w:  Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. 1: 1572– 1632, cz.1, wyd. W. Dworzaczek, Poznań 1957, s. 199 - 202

Wersja cyfrowa:

https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=281951&from=FBC

Przedmiotem analizy będą mechanizmy konsultacji politycznej i komunikacji między społecznościami lokalnymi a władzą, udział sejmików w kształtowaniu polityki państwa.

Opracowania:,

W. Czapliński, Sejm w l. 1587 – 1696, w: Historia sejmu polskiego t. 1, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, pod. red. J. Michalskiego, Warszawa 1984, s. 217 - 300.

5. Kryzys systemu parlamentarnego w czasach saskich i projekty naprawy.

Źródła:

a) J. Kitowicz, Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, wyd. R. Polak, Wrocław 1951 (lub późniejsze wydania. Rozdziały: o sejmach, o sesjach prowincjonalnych, o senatus konsyliach

Wersja cyfrowa: https://literat.ug.edu.pl/kitowic/index.htm

b) Stanisław Konarski, O skutecznym rad sposobie i inne pisma polityczne. Wstęp i objaśnienia Władysław Konopczyński, Warszawa 2005 (możliwe wcześniejsze wydania)

Cz. I par. 21 (konkluzja), s. 99 – 119

Cz. II. Par. 19 („Pożytki”), 20 („Obiekcje”) s. 167 - 182

Podczas zajęć rozważać będziemy przyczyny i przejawy kryzysu staropolskiego sejmowania, oceniając je z perspektywy współczesnych uczestników życia publicznego. Jak funkcjonował system parlamentarny w czasach saskich, co daniem współczesnych należało zmienić, a co

warte było kontynuacji? To jedne z wielu pytań, które pojawią się podczas analizy tekstów Kitowicza i Konarskiego.

Opracowania:

J. Michalski, Sejm w l. 1587 – 1696, w: Historia sejmu polskiego t. 1, Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, pod. red. J. Michalskiego, Warszawa 1984, s. 300 – 350.

6. Aktywność obywatelska mieszczan w czasie Sejmu Czteroletniego.

Źródła:

a) Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego, Wrocław 1959, nr. 14,15,37, 38, 39,40, 41, 42, 43, 44, 55, 58 – udostępnione zostaną uczestnikom zajęć na dysku.

b) Prawo o miastach 17 kwietnia 1791 https://pl.wikisource.org/wiki/Prawo_o_miastach_(1791)

Omawiać będziemy przygotowania elit miejskich do tzw. Czarnej procesji oraz postulaty, które zamierzano przedstawić Sejmowi. Porównamy, które z tych postulatów udało się zrealizować.

Opracowania:

M. Bogucka, H. Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa, 1986 (fragmenty dotyczące sytuacji miast w XVIII w.)

Zajęcia mają charakter konwersatoryjno-warsztatowy, polegać będą na wspólnej lekturze i analizie wybranych typów źródeł, dotyczących aktywności obywatelskiej w Królestwie Polskim i Rzeczypospolitej Obojga Narodów (XVI – XVIII w.). Studentki i studenci rozwijać będą kluczowe kompetencje warsztatu historyka w zakresie analizy i interpretacji, a także umiejętności prezentacji swojej opinii, argumentacji z wykorzystaniem odwołań do literatury i źródeł.

Podstawowym kryterium formalnym zaliczenia zajęć jest odpowiednia frekwencja – dopuszczalne są dwie nieobecności. Pierwsza nieobecność – bez konieczności „odrabiania”, drugą natomiast należy zaliczyć w trybie indywidualnym w formie pisemnej lub ustnej (do ustalenia z Prowadzącą).

Przy wystawianiu oceny brany będzie pod uwagę merytoryczny udział w zajęciach, tj. znajomość źródeł i literatury, jakość wykonywanych zadań indywidualnych i grupowych, uczestnictwo w dyskusji (umiejętność argumentacji z odniesieniami do literatury i źródeł).

Uwaga: w przypadkach ekstraordynaryjnych (np. przewlekła choroba) przewiduję możliwość indywidualnego zaliczania zajęć w trybie uzgodnionym ze studentką/studentem oraz Kierownikiem studiów.

prof. Jolanta Choińska-Mika