„Scandinavian Exceptionalism”? Kultura, prawo, przestępczość w Norwegii i norweskiej części Arktyki – wybrane problemy [3401-0SE-OG] Semestr zimowy 2024/25
Konwersatorium, grupa nr 1

Kurs „Scandinavian Exceptionalism”? Kultura, prawo, przestępczość w Norwegii i norweskiej części Arktyki – wybrane problemy składa się z następujących obszarów problemowych, uporządkowanych tematycznie, realizowanych w określonej kolejności, umożliwiającej powiązanie treści oraz systemowe spojrzenie na omawianą problematykę.

Wykaz obszarów problemowych:

1. Na tropach skandynawskiej tożsamości – ze wstępu do kulturoznawstwa skandynawskiego

Celem zajęć jest odpowiedź na pytanie, co ukształtowało tożsamość Skandynawów - poprzez zarysowanie fenomenów kulturowo-społeczno-historycznych, które przez wieki odgrywały znaczącą rolę w procesie kształtowania się dzisiejszych społeczności państw skandynawskich. Na spotkaniu omówimy podstawy teoretyczne kulturoznawstwa skandynawskiego oraz genezę „mentalności norweskiej”. Zajęcia te stanowić będą podstawę do dalszych rozważań w zakresie aksjologii rozwiązań prawnych obowiązujących w Królestwie Norwegii oraz egzekwowania przepisów obowiązującego prawa w praktyce. Zajęcia z udziałem gościnnym mgr Pawła Kaźmierczaka z Katedry Historii Skandynawii i Europy Środkowo-Wschodniej – Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

2. Ultima thule – historyczne, geograficzne i prawnoustrojowe uwarunkowania Królestwa Norwegii

Na spotkaniu omówimy „kroki milowe” w historycznym rozwoju Królestwa Norwegii, przeanalizujemy także uwarunkowania geograficzne tego państwa, jak również podstawowe założenia ustrojowe, obowiązujące współcześnie w Norwegii. Zajęcia z udziałem gościnnym mgr Pawła Kaźmierczaka z Katedry Historii Skandynawii i Europy Środkowo-Wschodniej – Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

3. „Frihet, forbrytelse og straff (…)”³ („Wolność, przestępstwo i kara”) – czyli o tym dlaczego w podręczniku do prawa karnego pierwszym i najważniejszym słowem w tytule jest wolność?

Na zajęciach przeanalizujemy najważniejsze założenia norweskiego podejścia do przestępczości, kierując się zasadą, że „sposób traktowania przestępców jest wskaźnikiem poziomu kultury danego społeczeństwa” (Płatek 2007: 22). Porozmawiamy także o tym dlaczego skandynawskie – w tym także norweskie podejście do przestępczości i kształtowania systemu reakcji na nią, zdaje się hołdować regule, że „za pomocą środków karnych można wymierzyć karę, ale niekoniecznie rozwiązać problem” (Płatek 2007: 33-38). Omówimy najważniejsze prawa człowieka zdefiniowane w Konstytucji Norwegii (Kongeriket Norges Grunnlov) – w tym prawa związane z wymiarem sprawiedliwości oraz przeanalizujemy podstawowe założenia norweskiego kodeksu karnego (katalog kar i innych form reakcji na przestępstwa, w tym rozwiązanie zastosowane wobec sprawcy zamachu na wyspie Utøya - Andersa Breivika).

4. Jak wygląda przestępczość i karanie w Norwegii, czyli co nam mówią dane Statistisk sentralbyrå (SSB)?

Podczas zajęć przyjrzymy się strukturze przestępczości w Norwegii, z uwzględnieniem norweskich zasad rejestracji przestępstw. Sprawdzimy także jakie najczęściej przestępstwa popełniają w Norwegii Polacy (i czy różnimy się pod tym względem od Norwegów?). Przeanalizujemy także strukturę orzekanych w Norwegii kar. Zastanowimy się także wspólnie jak wysoka jest w Norwegii „cena” pozostania na wolności w przypadku skazania, w tym sprawdzimy, czy „legendy” o wysokości norweskich grzywien są prawdziwe.

5. „Normalitetsprinsippet” (zasada normalności) to podstawa! Norweski system penitencjarny i obraz populacji więziennej

Na spotkaniu omówimy najważniejsze założenia systemowe i organizacyjne norweskiego systemu penitencjarnego, w tym obowiązujące w tym obszarze – a nietypowe - zasady: tzw. zasadę normalności oraz regułę zakładającą rezygnację z noszenia broni przez personel więzienny. Porozmawiamy o obrazie populacji więziennej – w nawiązaniu do uwarunkowań demograficznych populacji Norwegii. I choć norweskie więzienia są często postrzegane jako idealne, wręcz modelowe – na koniec – odkryjemy także „ciemne strony” norweskich zakładów karnych i przyjrzymy się najważniejszym problemom, przed którymi staje współcześnie norweski system penitencjarny.

6. „Pasterze reniferów” - kim są Saamowie w Norwegii?

Na zajęciach zapoznamy się z historią, kulturą i nietypowym statusem prawnym Saamów (Sámi People) – a więc ludności rdzennej zamieszkałej na terenie Norwegii. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, czy faktycznie powinniśmy utożsamiać Saamów z „pasterzami reniferów”i dlaczego nazywanie Saamów Lapończykami jest obraźliwe. Porozmawiamy także o wierzeniach Saamów, modelu saamskiej rodziny oraz saamskim języku i rzemiośle. Przyjrzymy się temu jak przez lata zmieniały się relacje na linii Saamowie-Norwegia i jak wpłynęły one na obecny status prawny Saamów,w tym przyznane im prawa i to jak ludność ta jest współcześnie postrzegana i traktowana w Norwegii.

7. Mroczne tajemnice Arktyki – przemoc wobec Saamów (Sámi People) i wyzwania w obszarze jej diagnozowania

Na zajęciach zwrócimy uwagę na relacje istniejące na linii Samowie - Norwegia i ich konsekwencje dla rozwoju, szacowania i badania zjawiska przemocy (w tym przemocy seksualnej) wobec i wśród ludności rdzennej. Porozmawiamy o tym, czy przynależność do Sámi People zwiększa ryzyko stania się ofiarą przemocy i dlaczego przemoc stanowi tabu w saamskiej kulturze. Omówimy także najważniejsze przeszkody i wyzwania, przed którymi staje kryminolog chcący badać zjawisko przemocy wobec/wśród ludności rdzennej w norweskiej części Arktyki.

8. „Spowiedź” Ole Henrika Hætta’y - „podwójne karanie”, czyli codzienność osadzonych należących do mniejszości rdzennej w norweskich więzieniach

Na spotkaniu omówimy sytuację saamskich osadzonych przebywających w norweskich zakładach karnych w odniesieniu do ratyfikowania przez Norwegię Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ludności tubylczej i plemiennej w krajach niezależnych, Deklaracji Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczącej praw ludów rdzennych (United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples A/RES/61/295) oraz przyjęcia Sameloven - aktu prawnego przyznającego Saamom szczególne uprawnienia w obszarze wymiaru sprawiedliwości i więziennictwa. Porozmawiamy o tym, jakie faktyczne problemy w zakresie respektowania praw ludności rdzennej ujawniła „spowiedź” saamskiego więźnia - Ole Henrika Hætta’y i z jaką reakcją spotkało się to wydarzenie ze strony władz norweskich, a zwłaszcza służby więziennej. Pod dyskusję poddamy także społeczne i kulturowe konsekwencje prowadzonej współcześnie przez Norwegię polityki w zakresie poszanowania praw ludności rdzennej w obszarze oddziaływań penitencjarnych.

9. Przestępczość w okolicach Bieguna Północnego? Przypadek archipelagu arktycznego Svalbard

Na zajęciach spróbujemy odpowiedź na pytanie, czy na przysłowiowym „końcu świata” istnieje przestępczość, a jeśli tak, to jaka? ? Obszarem naszej analizy będzie archipelag arktyczny Svalbard, położony w odległości około 1200 km od Bieguna Północnego. Na spotkaniu zwrócimy uwagę na nietypowe uwarunkowania prawne, geograficzne i demograficzne Svalbardu, podejmując próbę oceny, czy mogą one wpływać na popełniane w archipelagu przestępstwa? W szczególny sposób zwrócimy uwagę na potencjalne zachowania godzące w przyrodę i środowisko oraz skandynawską koncepcję „nie karania za wszelką cenę”, która wyraża się w przyznawaniu priorytetu działaniom promujących zrównoważony rozwój oraz naprawienie szkód środowiskowych.

10. „Svalbard fristed for voldsmenn?” („Svalbard azylem dla sprawców przemocy?”) Przemoc w bliskich związkach i problem ochrony imigrantów jako ofiar przemocy w archipelagu arktycznym Svalbard

Podczas spotkania przeanalizujemy wybrane zagadnienia związane z problemem przemocy w bliskich związkach i ochrony ofiar przemocy mieszkających w archipelagu arktycznym Svalbard, które nie posiadają obywatelstwa norweskiego. Spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, jakie rozwiązania proponuje w tym obszarze Norwegia i na ile wpisują się one w politykę poszanowania praw migrantów i ich humanitarnego traktowania, która z założenia stanowić ma jeden z elementów kształtujących politykę zrównoważonego rozwoju.

11. Od łowców skór do zmian klimatu? O prawnych, kryminologicznych, kulturowych i środowiskowych konsekwencjach obecności człowieka w naturalnym środowisku występowania niedźwiedzi polarnych

Na spotkaniu skoncentrujemy się na omówieniu prawnych, kryminologicznych, kulturowych oraz środowiskowych następstw ekspansji człowieka w Arktyce – naturalnym środowisku występowania niedźwiedzi polarnych. Rozważania prowadzić będziemy przede wszystkim w odniesieniu do norweskiej części Arktyki – Svalbardu, będącego siedliskiem tych drapieżników. W szczególny sposób zwrócimy uwagę na kwestie środowiskowe i klimatyczne, w tym konsekwencje stosowania antropogenicznych źródeł żywności i podejmowane przez Norwegię działania na rzecz ochrony niedźwiedzi polarnych.