Współczesne kierunki badań w geografii społeczno-ekonomicznej i gospodarce przestrzennej

obowiązkowe

40-godzinny wykład

stosowane metody dydaktyczne: Uczestnictwo w wykładach, aktywność w trakcie zajęć, pozytywne zaliczenie w terminie lub poprawkowe

A. Geografia polityczna - historia subdyscypliny i wybrane kierunki badań

Podwójna natura polityki i jej konsekwencje praktyczne; zarys historii geografii politycznej (ze szczególnym uwzględnieniem Polski) i główne kierunki badawcze w polskiej geografii politycznej, w tym główne spory i ich konsekwencje dla subdyscypliny oraz polskiej polityki zagranicznej i geopolityki; różnice i podobieństwa między szkołą polską, niemiecką i anglosaską w geografii politycznej; badania nad strukturą społeczności międzynarodowej i terminologią używaną do jej opisania; znaczenie toponomastyki w badaniach geograficznych i historycznych.

B. Specyfika badań w krajach rozwijających się.

Specyfika badań w krajach rozwijających się. Dlaczego badania jakościowe są ważne i jakie trudności stoją przed badaczami europejskimi kiedy chcą realizować projekty w krajach globalnego Południa.

C. Zagadnienie turystyki zrównoważonej

W jakich okolicznościach pojawiła się idea obecnej koncepcji turystyki zrównoważonej (wtedy nazywanej turystyką alternatywną) i jaka była jej geneza filozoficzno-historyczna i społeczno-ekonomiczna (oraz „geograficzna"). Jak ewoluowały pojęcia związane z koncepcją turystyki zrównoważonej oraz jak obecnie rozumiany jest zakres turystyki zrównoważonej. Jak pojęcie to jest nadużywane w badaniach naukowych, a przede wszystkim w środkach masowego przekazu, polityce itp. Omówienie na przykładach "dobrych praktyk" i "złych praktyk".

D. Ewolucja podejść i metod w geografii społecznej

Zróżnicowane podejściach/tradycjach badawczych w geografii społecznej, o badaniach prowadzonych w Polsce oraz w Europie Zachodniej, Ameryce Północnej (uwarunkowaniach i współczesnych problemach badawczych itp.). Druga część wykładu dotyczyłaby problematyki prowadzenia badań porównawczych (na przykładzie badań segregacji mieszkaniowej i polityki mieszkaniowej w Berlinie i Warszawie, koncentrując się na sytuacji migrantów).

E. Reformy terytorialne samorządów lokalnych w Europie - wyzwanie przyczynowości w badaniach porównawczych

Badania reform terytorialnych samorządów lokalnych w Europie, w szczególności problem przyczynowości w naukach społecznych. Omówienie badań zmierzających do ustalenia konsekwencji łączenia (i dzielenia) gmin i stosowaniu w tym celu metod quasi-eksperymentalnych. Poszukiwanie wyjaśnień reform terytorialnych w międzynarodowych badaniach porównawczych na podstawie metody QCA (qualitative comparative analysis).

F. Modelowanie przestrzennego rozmieszczenia wyrobów azbestowych wykorzystywanych w Polsce

Problematyka azbestowa w Polsce i na świecie. Uczenie maszynowe w modelowaniu procesów. Szacowanie ilości na podstawie opracowanego modelu uczenia maszynowego pod nadzorem. Prezentacja uzyskanych wyników z wykorzystaniem narzędzi geoinformatycznych.

G. Problemy metodologiczne w badaniach ludnościowych na przykładzie azjatyckiej części Rosji

Przedstawienie etapów postępowania badawczego w realizacji pracy z zakresu geografii ludności. Wskazanie problemów metodologicznych i poszukiwanie ich rozwiązań w następujących etapach:

- zasadność podjęcia badania, ustalenie problemu badawczego;

- skala badania, regionalizacja, problemy związane z nazewnictwem geograficznym;

- formułowanie hipotez i ich weryfikacja;

- wybór metod badawczych, zasadność użycia metod ilościowych i jakościowych;

- dobór materiałów statystycznych, wiarygodność danych; krytyczna ocena wybranych wskaźników;

- studium przypadku – zasadność przeprowadzenia, przygotowanie i realizacja badań;

H. Optymalizacja redakcji map w skalach przeglądowych z wykorzystaniem sztucznej inteligencji.

Generalizacja kartograficzna jest istotnym elementem projektowania map. Generalizacja obejmuje selekcję i uproszczenie informacji geograficznej oraz jej dostosowanie do skali i przeznaczenia mapy. Optymalne i automatyczne metody generalizacji mogą usprawnić i przyspieszyć proces projektowania map. W celu usprawnienia i zautomatyzowania wyboru osiedli i dróg proponuje się zastosowanie metod opartych na sztucznej inteligencji (AI). Na podstawie danych wejściowych i przykładów modele oparte na sztucznej inteligencji mogą eksplorować wiedzę (nowe informacje) i wyciągać wnioski na podstawie prawidłowości wykrytych w danych. Wykład obejmie opracowanie i wykorzystanie wybranych modeli generalizacji opartych na sztucznej inteligencji do optymalizacji i automatyzacji selekcji osadnictwa i sieci dróg. Pokazane zostanie, w jaki sposób wykorzystanie sztucznej inteligencji jako sposobu formalizacji eksperckiej wiedzy kartograficznej uwzględniającej cechy obiektu i kontekst przestrzenny, może być skutecznym podejściem do wieloaspektowego i optymalnego rozwoju metodyki generalizacji osadnictwa i sieci drogowej w skalach przeglądowych.

I. Metody badań jakościowych – dostosowanie do badań foresightowych i miejskich

Foresight i badania miejskie – naukowe podejście do przyszłości. Przegląd metod wykorzystywanych w badaniach foresightowych. Przykłady kreatywnych zastosowań metod jakościowych: badania partycypacyjne, action research, eksperyment naturalny, focusy i warsztaty, wizualizacje i dodatkowe narzędzia w wywiadach.

J. Wykorzystanie danych statystycznych z zakresu turystyki w badaniach geograficznych

Badania statystyczne związane z ruchem turystycznym. Dane Światowej Organizacji Turystyki oraz dane z narodowych urzędów statystycznych. Ekonomiczne znaczenie turystyki oraz sposoby jego określania (udział turystyki w PKB, zatrudnieniu oraz w eksporcie). Źródła danych oraz dostępne bazy danych w Polsce.

K. Geografia Krytyczna

Geografia krytyczna to odłam geografii społecznej, który stosuje geograficzne metody badawcze, aby zrozumieć relacje władzy i nierówności. Geografia krytyczna korzysta między innymi z perspektyw takich jak teoria postkolonialna, feminizm, teoria krytyczna rasy czy studia nad niepełnosprawnościami.

L. Ocena użyteczności (geo)wizualizacji danych w celu budowy zasad komunikacji informacji opartych na dowodach

W trakcie prezentacji danych ilościowych i jakościowych należy uwzględnić możliwości poznawcze i preferencje odbiorców. Badania empiryczne z użytkownikami są zatem sposobem do weryfikacji i rozwoju zasad właściwej komunikacji wizualnej. W trakcie wykładu przedstawione będą badania z użyciem metody eye tracking, którym testowane był problem rozbicia uwagi (ang. ‘split attention’), który znacząco może wpłynąć na użyteczność różnych form wizualizacji danych, zarówno map, jak i wykresów czy diagramów.

M. Geograficzna perspektywa w badaniach nad rozwojem współczesnych miast

Wykład poświęcony jest dwóm kwestiom. Pierwsza to trendy, kierunki i problemy rozwoju miast w kontekście współczesnych wyzwań takich jak m.in. żywiołowa urbanizacja i suburbanizacja, migracje na obszary zurbanizowane, zmiany w bazie rozwoju ekonomicznego miast, nierówności społeczno-przestrzenne w miastach, formowanie się miejskich obszarów funkcjonalnych czy zmiany klimatyczne. Druga kwestia to podejścia i metodyka studiów geograficznych w badaniach miejskich, uwzględniająca formułowanie problemów badawczych, podstawy informacyjne oraz wartości poznawcze i aplikacyjne tych studiów.

N. Teledetekcja – analizy wieloczasowe

Jednym z silnie rozwijanych obecnie kierunków w teledetekcji są analizy wieloczasowe. Wykorzystując zobrazowania danego obszaru wykonane w wielu terminach możemy badać zmiany, ich kierunek, dynamikę, monitorować stan, a także prognozować kierunki przyszłych zmian. Rosnący dostęp do danych obrazowych o różnej rozdzielczości przestrzennej oraz algorytmów do ich przetwarzania ułatwia dostęp badaczom z różnych dyscyplin do samodzielnego prowadzenia badań w tym zakresie. Podczas wykładu zaprezentowane zostaną przykłady w jaki prowadzić analizy w zależności od zakładanego celu.

O. Dyskurs rozwojowy w Ameryce Środkowej

Wykład koncentruje się wokół tematu współczesnego dyskursu wokół rozumienia i wykorzystania „rozwoju”, ze szczególnym uwzględnieniem krajów Globalnego Południa, zwłaszcza Ameryki Środkowej. Przykładem są megaprojekty energetyczne, kopalniane i turystyczne zlokalizowane w tym regionie. Celem wykładu jest próba krytycznego spojrzenia na powszechnie przyjęty paradygmat rozwojowy, związany z dominacją Globalnej Północy. Wprowadza się i omawia pojęcie „epistemologii Południa”, a następnie wyjaśnia pojęcie „ontologii politycznych”. Studenci są zachęcani do aktywnego udziału i dyskusji.

P. Zmiany zagospodarowania przestrzeni w świetle koncepcji systemów eko-społecznych

Zrozumienie złożonego wpływu wzorców osadnictwa ludzkiego na systemy społeczne i naturalne ma kluczowe znaczenie dla natychmiastowych i długoterminowych decyzji politycznych i ochrony ekosystemu. Wzorce użytkowania gruntów można konceptualizować jako formę zintegrowanego systemu naturalno-ludzkiego w regionach miejskich. Jednak istniejące badania naukowe dotyczące rozwoju i rozrastania się miast często pomijają różnorodność instytucjonalną, która istnieje w różnych krajach i regionach. Rozwój i użytkowanie gruntów są kwestiami o podłożu politycznym, a badania rzadko badają wpływ lokalnych instytucji politycznych na zmiany użytkowania gruntów w różnych krajach i w czasie. Na wykładzie zaprezentowane zostaną badania zmian zagospodarowania przestrzeni. Zaprezentowane zostaną, oszacowane w oparciu o literaturę systemów miejskich i społeczno-ekologicznych (SES), czasoprzestrzenne modele interaktywnego wpływu zmiennych społeczno-ekonomicznych i politycznych na intensywność użytkowania gruntów. Rezultaty badań zaprezentowanych na wykładzie uzyskane zostały poprzez wykorzystanie przestrzennego modelowania błędów Durbina i danych przestrzennych zaadaptowanych z bazy danych Corine Land Cover (CLC). Analiza koncentruje się na zmianach użytkowania gruntów w latach 2012–2018, ale zmiany w latach 2006–2012 zostały uwzględnione jako jedna ze zmiennych wyjaśniających.

Q. Specyfika badań środowiska ludzkiego i przyrodniczego w krajach rozwijających się

Specyfika badań środowiska ludzkiego i przyrodniczego w krajach rozwijających się. Szczególna uwaga zostanie poświęcona metodologii badań obszarów cennych przyrodniczo (obszary chronione) oraz izolowanych (oazy). Scenariusze rozwoju oaz w różnych częściach świata oraz ich przemiany: środowiskowe, społeczno-kulturowe oraz funkcjonalno-przestrzenne. Projekty rozwojowe prowadzone na obszarach suchych i półsuchych. Współpraca z jednostkami badawczo-naukowymi w krajach Globalnego Południa, w tym wyzwania dla badaczy prowadzących tam badania. Współczesne trendy badawcze w krajach Globalnego Południa.

R. Współtworzenie polityk publicznych, czyli o włączaniu różnych aktorów w proces budowy i wdrażania polityk publicznych

Czy i ewentualnie w jaki sposób włączać różnych aktorów społeczności lokalnej w tworzenie i wdrażanie polityk publicznych? W szczególności skoncentrujemy się na roli naukowców w procesie tworzenia polityk publicznych. Ich zaangażowanie może znacząco różnić się w zależności od tego, jak sami widzą swoją rolę oraz w jaki sposób ich wiedza i doświadczenie są wykorzystywane przez samorząd lokalny (jako realne narzędzie do radzenia sobie w wyzwaniami – podejście racjonalne – czy do uzasadniania decyzji już wcześniej podjętych, uniknięcia krytyki za niepopularne społecznie decyzje).

S. Ile samorządu w państwie?

Wykład przedstawia trend recentralizacji obserwowany w części krajów europejskich (w tym w Polsce) w ostatnich latach. Omawia metody ograniczania autonomii samorządów w wybranych krajach europejskich ze szczególnym uwzględnieniem Polski. Rozważa zagadnienia metodologiczne dotyczące tego nowego nurtu badawczego.

A. Political geography - history of the sub-discipline and selected research directions

The dual nature of politics and its practical consequences; an outline of the history of political geography (with particular emphasis on Poland) and main research directions in Polish political geography, including the main disputes and their consequences for the sub-discipline as well as Polish foreign policy and geopolitics; differences and similarities between the Polish, German and Anglo-Saxon schools in political geography; research into the structure of the international community and the terminology used to describe it; the importance of toponymics in geographical and historical research.

B. Specificities of research in developing countries

Why is qualitative research so important and what difficulties do European researchers encounter when they want to carry out projects in countries of the global South? Examples of own research in Latin American countries.

C. Sustainable tourism

1) The origins of the concept of sustainable tourism. Philosophical, historical, socio-economic and geographical genesis of it. 2) Evolution of the concept of sustainable tourism from 1980s. 3) The scope of sustainable tourism in present times. 4) How the term of sustainable tourism has abused in the research, mass media, politics, etc. 5) Discussion about "good practices" and "bad practices" in sustainable tourism.

D. Evolution of social geography approaches and methods

The course aims to trace the evolution of approaches and methods in geographic social studies. In the first part changes in research, efforts will be traced, as well as differences in the topics discussed in Poland, Western Europe, and North America. The second part of the lecture will be devoted to present the outcomes research project on housing segregation in Berlin and Warsaw and the challenges of conducting social comparative research.

E. Territorial reforms in European local governments - the challenge of causality in comparative research

The lecture will present some of the methodological problems related to the identification of causal relationships in comparative research on territorial reforms. The scholarly literature on mergers and splits of municipalities is predominantly based on comparative studies. The quantitative comparisons of local jurisdictions in quasi-experimental settings serve to identify precisely the reform outcomes, while the low-N comparisons of countries, more qualitative in its nature, aim at discovering the main drivers of the reforms (or their combinations). We will discuss both types of studies.

F. Modeling the spatial distribution of asbestos products used in Poland

The following issues will be presented: 1) asbestos issues in Poland and in the world, 2) machine learning in process modeling, 3) estimating the quantity on the basis of the developed machine learning model under supervision, 4) presentation of the obtained results using geoinformatics tools.

G. Methodological problems in population studies on the example of the Asian part of Russia.

Presentation of the stages of the research procedure in the implementation of work in the field of population geography. Identifying methodological problems and searching for their solutions at the following stages:

- the legitimacy of undertaking the research, determining the research problem; - the scale of the research, regionalization, problems related to geographical nomenclature;

- formulation of hypotheses and their verification;

- selection of research methods, validity of using quantitative and qualitative methods;

- selection of statistical materials, data reliability; critical assessment of selected indicators

- case study- preparation and implementation of research.

H. Improving map design for maps of small scales using artificial intelligence.

Cartographic generalization is an essential element of map designing. It concerns the selection and simplification of geographic information relative to the map scale and purpose in order to present it at a smaller scale. Optimal and automatic generalization methods can improve and accelerate the map design process. To improve and automate the settlement and roads selection, it is proposed to use the methods based on artificial intelligence (AI). Based on the input data and examples, the machine can explore knowledge (new information) and draw conclusions based on the regularities detected in the data. The lecture will cover the elaboration and use of the selected AI-based generalization models to optimize and automate settlement and roads selection process. It will be shown how the use of AI as a way of the formalization of expert cartographic knowledge taking into account the object features and spatial context can be an effective approach for the multi-aspect and optimal settlement and road network generalization methodology development.

I. Qualitative research methods – adaptations to foresight and urban studies

Foresight and urban studies – a scientific enquiry into the future. A review of methods used in foresight studies. Examples of creative adaptations of qualitative methods: participatory methods, action research, natural experiment, focus groups and workshops, visualizations and other techniques used in interviews.

J. The use of tourism statistics in geographical research.

Statistical research related to tourist movement. World Tourism Organization data and data from national statistical offices. The economic importance of tourism and the ways of defining it (share of tourism in GDP, employment and exports). Data sources and available databases in Poland.

K. Critical Geography

Critical geography is a branch of human geography that applies geographic research methods to understand power relations and inequalities. Critical geography employs perspectives from various areas, such as postcolonial theory, feminism, critical race theory, and disability studies, among others.

L. Usability evaluation of (geo)visualization of data in order to develop evidence-based information visual communication

While designing quantitative and qualitative data presentation it is necessary to keep in mind the cognitive capabilities and preferences of users. Empirical experimentation with users is therefore an optimal approach for verifying and developing rules of proper visual communication. During the lecture there will be presented the eye tracking user study that focused on split attention issue that may considerably affect usability of various visualization types: maps as well as graphs or diagrams.

M. Geographical perspective in research on the development of contemporary cities

The lecture is devoted to two issues. The first one covers trends, directions and problems of urban development in the context of contemporary challenges, such as spontaneous urbanization and suburbanization, migrations to urbanized areas, changes in the basis of economic development of cities, socio-spatial inequalities in cities, formation of urban functional areas or climate change. The second issue is the approach and methodology of geographical studies in urban research, taking into account the formulation of research problems, information bases and the cognitive and application values of these studies.

N. Remote sensing – multi temporal analyses

One of the currently strongly developed directions in remote sensing are multi temporal analyses. By using the images of a given area acquired in different dates, we can study changes, their direction, dynamics, monitor the state, and forecast the directions of future changes. The growing access to image data with a variety of spatial resolutions and to algorithms for their processing facilitates the access of researchers from various disciplines to independently conduct research in this area. During the lecture, examples of how to conduct analyzes depending on the assumed goal will be presented.

O. Development discourse in Central America

The lecture focuses on the topic of the contemporary discourse around the understanding and use of "development", with particular emphasis on the countries of the Global South, especially Central America. An example is the energy, mining and tourism megaprojects located in this region. The aim of the lecture is to take a critical look at the generally accepted development paradigm associated with the dominance of the Global North. The concept of "south epistemology" is introduced and discussed, and then the concept of "political ontologies" is clarified. Students are encouraged to actively participate and discuss.

P. Examining Land Use Changes through the Socio-Ecological Systems Concept

Understanding the complex impact of human settlement patterns on social and natural systems is critical for immediate and long-term policy decisions and ecosystem conservation. Land use patterns can be conceptualised as a form of an integrated natural-human system in urban regions. However, existing scientific research on urban development and growth often overlooks the institutional diversity that exists in different countries and regions. Development and land use are politically motivated issues, and research rarely examines the impact of local policy institutions on land-use change across countries and over time. The lecture will present research on changes in land use. Space-time models of the interactive impact of socio-economic and political variables on land use intensity, estimated on the basis of the literature on urban and socio-ecological systems (SES), will be presented. The results of the research presented in the lecture were obtained by using spatial modelling of Durbin errors and spatial data adapted from the Corine Land Cover (CLC) database. The analysis focuses on land-use changes between 2012 and 2018, but changes between 2006 and 2012 were included as one of the explanatory variables.

Q. The specificity of geographical research on human and natural environment in developing countries

The specificity of geographical research on human and natural environment in developing countries. Particular attention will be given to the methodology of research on environmentally valuable areas (protected areas) and isolated areas (oases). History of oases research in various parts of the world and their transformations: environmental, socio-cultural, functional and spatial. Development projects in dry and semi-dry areas. Cooperation with research and scientific institutions in the countries of the Global South, including challenges for researchers conducting field research there. Contemporary research trends in the countries of the Global South.

R. The engagement of different stakeholders in policy making

How can different actors contribute to the design and implementation of public policies at the local level? We will mainly focus on the engagement of researchers with policymaking, which differs depending on how the researchers want to position themselves amidst policy and how the policymakers want to utilize the academic expertise (e.g. to guide strategic decisions, support a predetermined position or cover the unpopular decision already taken).

S. How much decentralization in the state?

The lecture presents the trend of recentralization observed in some European countries (including Poland) in recent years. The methods of limiting the autonomy of local governments in selected European countries are presented, with particular emphasis on Poland. Methodological issues concerning this new research trend are considered.