Powieść. Historia środowiskowa

fakultatywne

Konwersatorium przeznaczone dla osób zainteresowanych problematyką historii środowiskowej oraz nowych kierunków i metod w historycznokulturowych odczytaniach literatury (przede wszystkim wieku XIX).

w sali

Zajęcia poświęcone historii środowiskowej w odniesieniu do wieku XIX.

„Ludzie zawsze dokonywali transformacji środowiska” – pisze Jason W. Moore w pracy Antropocen czy kapitałocen. Natura, historia i kryzys kapitalizmu. Zdanie to należy do kategorii zdań, które stają się oczywiste, ale dopiero po ich sformułowaniu. „Od roku 1450 przekształcenia inicjowane przez człowieka mierzymy w dekadach” – dodaje ten sam autor. Wypada tu zacytować Mickiewicza: „A przecież wokoło nich ciągnęły się lasy

Litewskie, tak poważne i tak pełne krasy!/Czeremchy oplatane dzikich chmielów wieńcem,/Jarzębiny ze świeżym pasterskim rumieńcem,/Leszczyna jak menada z zielonymi berły,/Ubranymi jak w grona, w orzechowe perły;/A niżej dziatwa leśna: głóg w objęciu kalin,/Ożyna czarne usta tuląca do malin (…)” i skonfrontować ten szeroki, epicki opis z Pana Tadeusza z kolejnymi zdaniami z pracy Moore’a: „Lasy i gaje są wycinane z powodu nieskończonego zapotrzebowania na drewno do budowy, do maszyn i wytopu metali” oraz „Moim zdaniem w latach 1500-1650 w dorzeczu Wisły doszło do deforestacji rzędu miliona ha, a możliwe, że jego dwukrotności”.

Ta konfrontacja epickiego opisu z ekonomiczno-środowiskową konstatacją o deforestacji prowadzi nas w stronę pytania o faktyczny przebieg kapitalizacji natury na ziemiach polsko-litewskich (czyli w obrębie granic przedrozbiorowej Rzeczypospolitej). Literatura polska, która w okresie intensywnej modernizacji dostarczała solidnej porcji wyobrażeń o świecie wydaje się nieść opowieść o rzeczywistości dziewiczych puszcz i lasów, środowisku „matecznikowym” – nietkniętym wielkimi procesami wyrębu, kapitalizacji drewna czy osuszania bagien. Choć – jeśli zrobimy solidną inwentaryzację nawet Mickiewiczowskiej puszczy – okaże się ona nie tak znów dziewicza. Czeremchy, jarzębiny, leszczyny, głóg czy kaliny nie są roślinami pierwotnej puszczy, ale roślinami wyrębu. Już ten dość wczesny zapis (jesteśmy przecież w latach 30. XIX wieku) okazuje się rodzajem maskarady: nie utrwala on obrazów nienaruszalnej „odwieczności” natury, ale odwołując się do czytelniczych nadziei – referuje obrazy eksploatacji i zmiany przebrane jedynie w kostium nienaruszalności.

Literatura jest ważnym źródłem wiedzy o doświadczeniach historycznych społeczności. Nie chodzi ojej dosłownie odczytywane, „realistyczne” obrazy, o których wiemy już dziś doskonale, że odległe były od kategorii mimesis. Literatura nie opowiada nam w żadnym razie o tym „jak było”. Skupia jednak społeczne emocje i przeświadczenia, integruje albo przynajmniej spotyka intuicję i wiedzę epoki, sprawdza rozmaite scenariusze, również scenariusze przyszłości. maskarady, formalne próby i eksperymenty. Temu będziemy się przyglądać na zajęciach.

Vaclav Smil, Energy and Civilisation. A History, MIT 2018.

Marcus Rosenlund, Gdy pogoda zmienia bieg historii, przeł. Agata Teperek, Kraków 2022.

Phil Macnaghten, John Urry, Alternatywne przyrody. Nowe myślenie o przyrodzie i społeczeństwie, przeł. Bogdan Baran, Warszawa 2005.

Krajobrazy. Antologia tekstów, red. Beata Frydryczak i Dorota Angutek, Poznań 2014.

Freeman Tilden, Interpretacja dziedzictwa, przeł. Agnieszka Wilga, Poznań 2019.

Tim Ingold, Splatać otwarty świat, przeł. Ewa Klekot, Kraków 2018.

Beata Frydryczak, Krajobraz. Od estetyki the picturesque do doświadczenia topograficznego, Poznań 2013.

Antropocen czy kapitałocen. Natura, historia i kryzys kapitalizmu, red. Jason W. Moore, przeł. Krzysztof Hoffmann, Patryk Szaj, Weronika Szwebs, Poznań 2021.

Wiedza - absolwent/ka zna i rozumie:

- swoistość nauk o kulturze, subdyscypliny tych nauk i ich rozległe związki z innymi naukami humanistycznymi i społecznymi także w perspektywie historycznej;

- w stopniu pogłębionym współczesne teorie kultury oraz jej mediów (kultura wizualna, teatr i performans, słowo) i związanych z nimi praktyk kulturowych;

- metodologie nauk o kulturze i powiązane z nimi metody badawcze.

Umiejętności - absolwent/ka potrafi:

- wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje z różnorodnych źródeł i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych oraz właściwie i twórczo prezentować ich wyniki;

- interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny;

- określać znaczenie medialnego charakteru praktyk i przekazów kulturowych dla ich treści i funkcji;

- wykorzystywać metodologię badawczą oraz narzędzia (także cyfrowe) nauk humanistycznych oraz prezentować i syntetyzować uzyskane tymi metodami dane; dostosować istniejący lub stworzyć nowe narzędzia badawcze dla celów własnych badań;

- wykorzystywać posiadaną wiedzę, by formułować i testować hipotezy z zakresu nauk o kulturze;

- napisać rozprawę naukową, samodzielnie formułując problem badawczy, dobierając źródła i literaturę naukową oraz odpowiednią metodologię; poprawnie w mowie i na piśmie formułować wypowiedzi i sądy;

- zabierać głos w dyskusji wobec różnorodnych odbiorców, mówiąc zrozumiale i poprawnie; samodzielnie poprowadzić debatę naukową lub dyskusję publiczną;

-ciągle dokształcać się i rozwijać intelektualnie oraz zawodowo; ukierunkowywać innych w tym zakresie.

Kompetencje społeczne - absolwent/ka jest gotów/gotowa do:

- krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści;

- przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz zasięgania opinii ekspertów;

- dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju;

- uczestnictwa w debacie publicznej;

- wykazywania troski o dziedzictwo kulturowe i świadomości jego znaczenia dla życia społecznego; aktywnego działania na rzecz jego zachowania.

Metody dydaktyczne:

- moderowana dyskusja;

- omawiane prezentacje studenckie.

Kryteria oceniania:

- aktywny udział w zajęciach;

- przygotowanie eseju końcowego.

Nie dotyczy.