Historia kultury skandynawskiej

obowiązkowe

Zajęcia mają na celu wprowadzenie do kultur krajów nordyckich. Nie jest wymagana zastana wiedza profesjonalna o państwach, społeczeństwach i kulturach obszaru nordyckiego, ani znajomość języków tego regionu. Od osób uczestniczących w zajęciach nie oczekuje się również doświadczenia terenowego, czyli podróży po Skandynawii i Arktyce.

w sali

Zajęcia mają na celu syntetyczne przybliżenie najważniejszych zagadnień z historii krajów i kultur nordyckich, zarówno z uwzględnieniem tropów wspólnej tożsamości północnoeuropejskiej, jak i lokalnych oraz etnicznych zróżnicowań. Kryteriami porządkowania materiału (historycznego, socjologicznego, politycznego i artystycznego) będzie z jednej strony proces cywilizacji, tj. analiza kulturowych uwarunkowań skandynawskiego modelu demokracji, państwa opiekuńczego, społeczeństwa dobrobytu, a z drugiej - kształtowanie się politycznej, etnicznej i kulturowej mapy współczesnej Skandynawii (rozpatrywane w szerokim kontekście kulturowym i społecznym dążenia do niezależności poszczególnych krajów). Wiedza ta zostanie skonfrontowana ze współczesnymi dyskursami nordyckimi i wyzwaniami społecznymi.

Tematy zajęć wraz z kluczowymi zagadnieniami:

1. Północne krajobrazy kulturowe.

Definicje Północy. Kultura typu skandynawskiego i zagadnienie nordyckiej wspólnoty kulturowej.

2. Północ w lustrze międzykulturowym.

Skandynawowie w badaniach międzykulturowych. Historia relacji polsko-nordyckich. Autostereotypy nordyckie a historie kulturowe. Różnice kulturowe wewnątrz regionu nordyckiego.

3. Starożytności nordyckie.

Wikingowie: organizacja społeczna, obyczaje, podboje. Staroskandynawska religijność. Mitologia, runy i sagi.

4. Wokół integracji skandynawskiej.

Dziedzictwo Unii Kalmarskiej w perspektywie "długiego trwania". Skandynawizm, Rada Nordycka i inne struktury nordyckie. Norden a świat bałtycki.

5. Specyfika nordycka w kulturze wizualnej i popularnej.

Wprowadzenie do sztuki, designu i kina skandynawskiego. Fenomen Eurowizji w krajach skandynawskich.

6. Terytoria osobne Norden: Grenlandia, Svalbard, Wyspy Owcze, Wyspy Alandzkie, Sapmi. Krytyka postkolonialna w debacie społecznej i działaniach muzealnych.

7. Rola wyobrażeń o dziedzictwie chłopskim w konstruowaniu idei narodowej w Skandynawii. Wierzenia, języki, architektura i muzealnictwo.

8. Geneza i krytyka modelu państwa opiekuńczego w Skandynawii. "Dom Ludu", idea równości i prawa dziecka. Przykłady nordyckiej literatury dziecięcej (baśnie Andersena, Dzieci z Bullerbyn, Pippi, Muminki).

9. Związek Skandynawów z naturą. Praktyki friluftsliv, kulturowa historia sauny, "dziewicza przyroda" w narodowym brandingu krajów nordyckich.

10. Polska "kolonizacja" Skandynawii. Migracja Polaków do krajów nordyckich w XXI wieku. Casus islandzki.

Szczegółowy plan i rytm realizacji wymienionych tu tematów przedstawiony zostanie na zajęciach.

Wszystkie lektury obowiązkowe będą udostępniane osobom uczestniczącym w zajęciach w postaci plików PDF za pośrednictwem Google Classroom w zakładce "Materiały" z podziałem na tematy (lub/i daty poszczególnych spotkań). Szczegółowa lista lektur zostanie udostępniona grupie na początku semestru.

1. Bukowiecki, Łukasz: Czas przeszły zatrzymany. Kulturowa historia skansenów w Szwecji i w Polsce. Warszawa 2015 (fragmenty).

2. Ciesielski, Zenon: Dzieje kultury skandynawskiej, Gdańsk 2016 (fragmenty).

3. Gerner, Kristian: Region bałtycki. Spojrzenie geokulturowe, "Herito" 2015, nr 20.

3. Klinge, Matti: Północ, natura, ubóstwo – tło nordyckiej tożsamości, w: tegoż, Fińska tradycja. Eseje o strukturach i tożsamościach, Północy, przeł. Jarosław Suchoples, Wrocław 2006.

4. Piotrowski, Bernard: Tradycje jedności Skandynawii: od mitu wikińskiego do idei nordyckiej, Poznań 2006 (fragmenty).

5. Schab, Sylwia: Północ/Norden — rozważania o nordyckim dyskursie wspólnotowym, w: . W. Polsk – skandinaviska möten. Spotkania polsko – skandynawskie, red. Barbara Törnquist-Plewa. Lund 2011, 1–20. On-line: https://journals.lub.lu.se/sl/article/view/9870/8326

6. Pessel, Włodzimierz Karol: Czerwono-biali i Biało-Czerwoni. Dania, Polska, Północ - problemy sąsiedztwa kulturowego, Warszawa 2019, 26-110.

Literatura dodatkowa:

1. Bagińska, Agnieszka i Głowacki, Wojciech: Przesilenie. Malarstwo Północy 1880–1910, [katalog wystawy] Muzeum Narodowe w Warszawie. Warszawa 2022.

2. Konopka, Emiliana: Carl i Karin Larsson – twórcy szwedzkiego „domu idealnego”?. „Studia Scandinavica”, 3(23), 2019, 95–114.

3. Konopka, Emiliana: Czy obrazy wnętrz Vilhelma Hammershøia są hyggelige? Duński malarz pomiędzy międzynarodowym malarstwem nastrojowym a narodowym autostereotypem. W. Tygiel Skandynawistyczny 2 Antologia Studencko-Doktorancka Instytutu Skandynawistyki i Fennistyki Uniwersytetu Gdańskiego. Tom IX, red. Maria Sibińska. Gdańsk 2023, 107–126.

4. Konopka, Emiliana: Antropologia sztuki rdzennej ludności regionu nordyckiego: reprezentacja Kalaallit Nunaat i Sápmi w muzeach skandynawskich. “Porta Aurea”, (22), 2023, 154–171.

I. Osoby studiujące po ukończeniu kursu posiadają podstawową wiedzę z zakresu kultur obszaru nordyckiego (kultury islandzkiej, duńskiej, szwedzkiej, norweskiej, fińskiej), a także rozumieją specyfikę terytoriów o szczególnym statusie, takich jak Grenlandia, Wyspy Owcze czy Sapmi (eksterytorialna kraina ludu Saami). Znają znaczenie dziedzictwa okresu przedpaństwowego (wikińskiego) ze szczególnym uwzględnieniem mitologii, religijności i literatury o rodowodzie oralnym. Przyswoiły kluczowe terminy skandynawistyczne (filologiczne), a także z zakresu nauk o kulturze i społecznych nauk sąsiednich (socjologia, politologia) niezbędne w badaniach regionu skandynawskiego.

II. Osoby studiujące po ukończeniu kursu potrafią identyfikować podstawowe zjawiska i procesy z dziedziny historii kultury skandynawskiej, jednocześnie sytuując je na tle współczesności. Po zapoznaniu się z literaturą przedmiotu (lekturą obowiązkową) nabyły narzędzia umożliwiające zrozumienie, analizę oraz kulturoznawczą interpretację tekstów kultur europejskiej Północy, w takim stopniu, by w interpretacjach tych uwzględniać jak najszersze konteksty społeczne, polityczne, symboliczne i artystyczne. Nadto, zdają sobie sprawę z uwarunkowań recepcji treści kultur obszaru nordyckiego w kulturze polskiej, zarówno w przeszłości, jak i w czasach współczesnych.

III. Osoby będące absolwentami kursu są przygotowane do łączenia kompetencji kulturoznawczych ze skandynawistycznymi, a także dalszego, indywidualnego poszerzania wiedzy o kulturach i krajach nordyckich; umiejętności te zaprezentują w przygotowywanych przez siebie pracach zaliczeniowych.

Podstawowym warunkiem zaliczenia semestru jest uczestniczenie w zajęciach. Nieobecności należy usprawiedliwiać u prowadzącego zajęcia. Osoba studiująca ma prawo do dwóch usprawiedliwionych lub nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze. Osoba mająca od trzech do pięciu nieobecności w semestrze musi

nadrobić je w sposób określony przez osobę prowadzącą zajęcia. Nieobecności (nawet usprawiedliwione!) na więcej niż pięciu zajęciach skutkują niedopuszczeniem do zaliczenia zajęć (jedynie osoby z przyznaną Indywidualną Organizacją Studiów w oparciu o opinię BON mogą mieć zwiększony limit nieobecności, jednak nie więcej niż do 50 proc).

Weryfikacja efektów uczenia się jest dwojaka. Na ocenę końcową składa się:

- aktywność na zajęciach (egzekwowana będzie znajomość lektury obowiązkowej) i wygłoszenie ok. 10-minutowej prezentacji - 40%,

- krótka praca zaliczeniowa (ok. 4-5 stron znormalizowanego komputeropisu) w formie recenzji problemowej wybranego tekstu kultury skandynawskiej - 60%.

Wyjaśnienie: przez "recenzję problemową" należy rozumieć taką prezentację dowolnie wybranego przez siebie materiału, które uwzględni dystynktywne cechy kultur skandynawskich lub powiązania ze skandynawskimi dyskursami (współczesnymi) lub / i procesami historyczno-kulturowymi. Prace mogą dotyczyć filmów, dzieł literackich, muzycznych, plastycznych, w tym obiektów muzealnych. Indywidualne tematy prac zostaną omówione na zajęciach, co zarazem tworzyć będzie instruktywny dla całej grupy przegląd zainteresowań poszczególnych osób uczestniczących w kursie.

Podczas przygotowywania pracy zaliczeniowej zabrania się wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji do korekty i redakcji tekstu. Na Uniwersytecie Warszawskim sposób wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w pracach zaliczeniowych określają zapisy § 3 i 4 uchwały nr 98 Uniwersyteckiej Rady ds. Kształcenia z dnia 8 grudnia 2023 roku.

Szacunkowy nakład pracy osób uczestniczących w zajęciach określa się następująco: udział w zajęciach trwających jeden semestr (30 godzin) - 1 ECTS, regularne przygotowanie do zajęć - 1 ECTS, przygotowanie i udział w zaliczeniu - 1 ECTS. Łącznie 3 ECTS, co stanowi ekwiwalent 90 godz. pracy w skali semestru.