Metodyka języka polskiego w liceum (kształcenie językowe)

obowiązkowe
uprawnienia pedagogiczne

w sali

Celem ćwiczeń jest przygotowanie studentów do prowadzenia lekcji z zakresu kształcenia językowego w szkole ponadpodstawowej. W trakcie zajęć omawiane są różnice między szkolnym a akademickim ujęciem poszczególnych zagadnień z wiedzy o języku oraz rozwijane umiejętności potrzebne nauczycielowi poloniście do realizacji celów dydaktycznych związanych z kształceniem językowym (rozwijaniem świadomości językowej oraz umiejętności wypowiadania się uczniów w mowie i piśmie) na III etapie edukacji.

Ćwiczenia poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:

1. Wprowadzenie: organizacja procesu dydaktycznego w szkole ponadpodstawowej (najważniejsze dokumenty polonisty: podstawa programowa, standardy wymagań egzaminacyjnych), egzamin dojrzałości.

2. Elementy pragmatyki w szkole ponadpodstawowej (m.in. sytuacja komunikacyjna, intencja). Akty mowy. Funkcje języka i wypowiedzi (interpretacja szkolna na tle ujęć akademickich). Dostosowywanie środków językowych do sytuacji, odbiorcy i celu (intencji) wypowiedzi.

3. Elementy retoryki (m.in. teza, argument, wniosek). Perswazja i manipulacja językowa. Odróżnianie faktów i opinii. Autoprezentacja.

4. Kształcenie umiejętności pisania dłuższych form wypowiedzi w szkole ponadpodstawowej (ze szczególnym zwróceniem uwagi na zróżnicowanie gatunkowe i stylistyczne oraz kompozycję, spójność i organizację tekstu). Dobór i metody analizy tekstów wzorcowych. Ocenianie prac uczniów.

5. Kultura języka w szkole ponadpodstawowej (podstawowe terminy, kryteria oceny poprawności językowej, poprawność a sprawność językowa, klasyfikacja i poprawa błędów językowych). Etyka i estetyka zachowań językowych (kłamstwo, agresja, eufemizmy i wulgaryzmy). Korzystanie ze słowników.

6. Zagadnienia fleksyjne. Funkcje i nacechowanie stylistyczne różnych form fleksyjnych poszczególnych części mowy.

7. Metodyka składni wypowiedzeń złożonych. Przeciwdziałanie monotonii składniowej i błędom w wypowiedziach uczniów szkół ponadpodstawowych. Interpunkcja w wypowiedzeniu złożonym.

8. Zagadnienia słowotwórcze (niekonsekwencje terminologiczne i interpretacyjne; słowotwórstwo na usługach literatury, dowcipu, reklamy). Wyrazy rodzime i zapożyczone.

9. Słownictwo jako system (pola leksykalno-semantyczne, polisemia a homonimia, synonimia, antonimia i hiperonimia) i jako tworzywo tekstu (słowo w tekście artystycznym).

10. Zróżnicowanie współczesnej polszczyzny. Nacechowanie terytorialne, stylistyczne, chronologiczne słownictwa (m.in. wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy). Szkolna charakterystyka odmian i stylów języka polskiego. Stylizacja.

11. Historia języka polskiego (z elementami gramatyki historycznej) w szkole ponadpodstawowej (pochodzenie polskiego języka literackiego, rozwój słownictwa na wybranych przykładach; objaśnianie najważniejszych zmian w systemie języka polskiego).

12. Językowy obraz świata utrwalony w związkach frazeologicznych, konstrukcjach słowotwórczych i znaczeniach słów.

Integralną część zajęć stanowią hospitacje lekcji w szkołach ponadpodstawowych, podczas których studenci mają okazję zweryfikować swoją wiedzę teoretyczną z praktyką pracy nauczycielskiej Hospitacje lekcji podlegają omówieniu podczas zajęć audytoryjnych.

Podstawa programowa, wybrane podręczniki i programy oraz informatory o egzaminie maturalnym.

1. E. Bańkowska, Rozprawka – przygoda człowieka rozumnego [w:] Na językoznawczych ścieżkach, red. 2. A. Mikołajczuk, R. Pawelec, Warszawa 2007.

3. Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole. Szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne, red. A. Mikołajczuk, J. Puzynina, Warszawa 2004.

4. A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005 (r. 8 Typy błędów językowych; r. 13 Estetyka słowa. Brutalizacja języka publicznego. Grzeczność językowa).

5. D. Bartol-Jarosińska, Zagadnienia leksykalno-semantyczne [w:] Nauka o języku dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1997.

6. D. Zdunkiewicz-Jedynak, ABC stylistyki [w:] Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

7. E. Wierzbicka, ABC dobrego mówcy [w:] Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

8. Gatunki wypowiedzi w szkole [w:] Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów, red. E. Bańkowska, A. Mikołajczuk, Warszawa 2003.

9. H. Zgółkowa, Retoryka w zreformowanej szkole. Diagnozy i perspektywy [w:] Retoryka dziś, red. R. Przybylska, W. Przyczyna, Kraków 2001.

10. H. Jadacka, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005 (cz. III Składnia, zwłaszcza: Szyk wyrazów w zdaniu; Użycie imiesłowowych równoważników zdania).

11. J. Podracki, Składnia polska, Warszawa 1997.

12. M. Trysińska, Słowotwórstwo w podręcznikach gimnazjalnych (ocena komponentu informacyjnego) [w:] Podręczniki do kształcenia polonistycznego w zreformowanej szkole – koncepcje, funkcje, język, red. H. Synowiec, Kraków 2007.

13. M. Nagajowa, Sztuka dobrego pisania i mówienia. Poradnik językowy dla młodzieży, Warszawa 2003.

14. R. Grzegorczykowa, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy [w:] Język a kultura, t. 4, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991.

15. R. Grzegorczykowa, Pojęcie językowego obrazu świata [w:] Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991.

16. S. Bortnowski, Warsztaty dziennikarskie, Warszawa 1999.

17. M. Bańko, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.

18. S. Gala, Z dydaktyki języka ojczystego w szkole, Łódź 1996 – artykuły dotyczące nauczania fleksji i słowotwórstwa.

19. R. Grzegorczykowa, Wykłady z polskiej składni, Warszawa 2011.

20. Nauka o języku dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 1999.

21. S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, Warszawa 2009.

22. Wybrane słowniki języka polskiego

Podczas pierwszych zajęć prowadzący w porozumieniu z grupą może zmodyfikować powyższą listę, np. rozszerzyć ją o teksty omawiające zagadnienia zgodne ze szczególnymi potrzebami i zainteresowaniami studentów.

W zakresie wiedzy Student/Studentka zna i rozumie:

 treść podstawowych dokumentów oświatowych (zwłaszcza podstawy programowej do języka polskiego na III etapie edukacji), metody kształcenia polonistycznego, konstrukcję programów, zasady planowania lekcji i metody

 metody aktywizacji uczniów, a także integrację wewnątrz- i międzyprzedmiotową;

 terminologię stosowaną w dydaktyce polonistycznej w celu analizy rozmaitych rozwiązań metodycznych;

 opis gramatyczny języka polskiego (w tym jego przeszłości), zwłaszcza w funkcjonalnym aspekcie językoznawstwa polonistycznego oraz własności szkolnych gatunków wypowiedzi;

 metody zapobiegania błędom popełnianym przez uczniów;

 metody stymulowania aktywność poznawczej uczniów i popularyzowania wiedzy;

 metody kształtowania umiejętności współpracy pomiędzy uczniami, w tym grupowego rozwiązywania problemów oraz budowania systemu wartości i rozwijania postaw etycznych uczniów, a także kształtowania ich kompetencji komunikacyjnych i nawyków kulturalnych;

 metody projektowania działań edukacyjnych dostosowanych do zróżnicowanych potrzeb i możliwości uczniów, odkrywania oraz rozwijania ich predyspozycji i uzdolnień oraz przygotowywaniem do udziału w konkursach i olimpiadach przedmiotowych;

 sposoby i znaczenie oceniania osiągnięć szkolnych uczniów, w tym rolę diagnozy wstępnej i oceniania kształtującego w kontekście efektywności nauczania, rodzaje i sposoby przeprowadzania sprawdzianów, zwłaszcza egzaminu maturalnego.

Odniesienie do szczegółowych efektów uczenia się z rozporządzenia MNiSW z 25 lipca 2019 r.:

D.1/E.1.W1, D.1/E.1.W2, D.1/E.1.W3, D.1/E.1.W4, D.1/E.1.W5, D.1/E.1.W6, D.1/E.1.W7, D.1/E.1.W8, D.1/E.1.W9, D.1/E.1.W10, D.1/E.1.W11, D.1/E.1.W12, D.1/E.1.W13, D.1/E.1.W14, D.1/E.1.W15, C.W5, C.W6

W zakresie umiejętności Student/Studentka potrafi:

 realizować proces dydaktyczny, uwzględniając stan badań naukowych i trafnie dobierając metody nauczania oraz funkcjonalnie organizując pracę uczniów – uwzględniając ich potrzeby oraz indywidualne predyspozycje, w tym zaplanować pracę z uczniem zdolnym;

 zaplanować proces kształcenia sprawności językowych uczniów oraz ocenić edukacyjną efektywność tych działań, kontrolować i oceniać postępy uczniów w zakresie wypowiedzi ustnych i pisemnych na III etapie edukacji;

 integrować wiedzę i umiejętności z różnych działów nauki o języku i literaturze, dążyć do systematyzacji i funkcjonalizacji wiedzy;

 przeprowadzić lekcje języka polskiego oraz przedstawić metodyczną oraz merytoryczną analizę swoich lub obserwowanych działań dydaktycznych.

Odniesienie do szczegółowych efektów uczenia się z rozporządzenia MNiSW z 25 lipca 2019 r.:

D.1/E.1.U1, D.1/E.1.U2, D.1/E.1.U3, D.1/E.1.U4, D.1/E.1.U5, D.1/E.1.U6, D.1/E.1.U7, D.1/E.1.U8, D.1/E.1.U9, D.1/E.1.U10, D.1/E.1.U11, C.U3, C.U5, C.U8

W zakresie kompetencji społecznych Student/Studentka jest gotów/gotowa do:

 świadomego, twórczego i odpowiedzialnego poszukiwania najlepszych rozwiązań dydaktycznych, stymulującym postępy uczniów, zwłaszcza rozwój kompetencji i sprawności językowych, w celu umożliwienia im pełnego uczestnictwa w życiu społecznym;

 pobudzania w uczniach ciekawości, popularyzowania wiedzy, kształtowania nawyku samodzielnego uczenia się przez całe życie, także w perspektywie rozwoju osobistego i zawodowego;

 dostosowania metod nauczania do zróżnicowanych potrzeb uczniów, uczenia współpracy, kształtowania postaw etycznych (także w odniesieniu do odpowiedzialnego korzystania z mediów cyfrowych).

Odniesienie do szczegółowych efektów uczenia się z rozporządzenia MNiSW z 25 lipca 2019 r.:

D.1/E.1.K1, D.1/E.1.K2, D.1/E.1.K3, D.1/E.1.K4, D.1/E.1.K5, D.1/E.1.K6, D.1/E.1.K7, D.1/E.1.K8, D.1/E.1.K9, C.K1

Grupa zajęć z rozporządzenia MNISW w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela z 25 lipca 2019 r.: D

Nakład pracy:

Udział w zajęciach: 30 godzin

Przygotowanie do zajęć (w tym czytanie wskazanej literatury, przygotowanie zadań cząstkowych, referat, udział w hospitacjach): 45 godzin

Przygotowanie pracy zaliczeniowej: 15 godzin

Podstawa zaliczenia:

1. Obecność na zajęciach (dopuszczalne dwie nieobecności).

2. Aktywny udział w zajęciach.

3. Wykonywanie prac cząstkowych (np. ocena wypracowania uczniowskiego, opracowanie konspektu lekcji) oraz przygotowanie i wygłoszenie referatu.

4. Pisemna praca zaliczeniowa.

Praktyki zawodowe w liceum - 150 godz., w tym minimum 50 lekcji przeprowadzonych samodzielnie przez studenta.