Socjologia dewiacji i kontroli społecznej

obowiązkowe

w sali

Po ukończeniu kursu student wykaże się znajomością założeń i rozwiązań proponowanych w różnych socjologicznych teoriach i koncepcjach dewiacji i kontroli społecznej oraz umiejętnością wykorzystania zdobytej wiedzy w krytycznej analizie zjawisk dewiacyjnych (uwarunkowań, obrazu, następstw) oraz ich społecznej kontroli (jej stylu, strategii, środków, efektów).

WYKŁAD:

Nauka a inne typy wiedzy o rzeczywistości społecznej. Pojęcia dewiacji społecznej i kontroli społecznej w socjologii i innych naukach społecznych. Ewolucja teoretycznych koncepcji natury ludzkiej, porządku społecznego, natężenia i rozprzestrzenienia dewiacji w społeczeństwie, społecznej genezy zjawisk dewiacyjnych, kontroli społecznej i jej roli w generowaniu i przeciwdziałaniu dewiacji. Propozycje reorientacji teoretycznych: stanowisko wobec norm, standardów, stereotypów i wszelkiego typu konwencji w studiach nad zjawiskami identyfikowanymi i traktowanymi jako patologia, dewiacja, problem społeczny. Współczesne ujęcia problematyki kontroli społecznej w socjologii: funkcje, instrumenty, techniki kontroli społecznej. Kontrola społeczna a stratyfikacja społeczna, instytucja społeczna, sytuacja społeczna, rola społeczna, tożsamość, ideologia, światopogląd. Strategie kontroli społecznej w perspektywie teoretycznej i empirycznej; modele współzależności dewiacji społecznej i kontroli społecznej. Założenia nowej perspektywy badawczej – wielopoziomowa teoria dewiacji, socjologia cenzury. Kontrola społeczna a zmiana społeczna. Badania empiryczne dewiacji społecznej i kontroli społecznej; refleksje o metodzie.

ĆWICZENIA:

Metamorfozy form i sposobów organizacji władzy do karania w końcu XVIII w. Trzy technologie władzy karnej: prawo monarchiczne i kara jako zemsta suwerena, projekt prawników-reformatorów civitate poenali, projekt instytucji przymusu – reformatorium.

E. Durkheima socjologiczna analiza faktów społecznych. Fakty normalne i fakty patologiczne - weryfikacja kryteriów podziału. Definicja, społeczne znaczenie i funkcje zbrodni.

F. Znanieckiego pojęcie normalności cywilizacyjnej. Kategorie normalności, nienormalności częściowej i zboczenia. Charakterystyka zboczeńców podnormalnych i nadnormalnych. Role nonkonformistów w społeczeństwie.

Rola struktury kulturowo-społecznej w generowaniu zachowań dewiacyjnych. Pojęcie anomii. Wpływ anomii na przystosowanie jednostki w społeczeństwie. Typy przystosowania: konformizm i nonkonformizm (innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt).

Założenia teorii interakcjonizmu symbolicznego. Pojęcia: jaźni, czynności, przedmiotu, interakcji społecznej, działań połączonych. Dewiacja społeczna w perspektywie interakcjonizmu symbolicznego.

Podstawowe założenia i twierdzenia koncepcji naznaczania społecznego. Prekursorzy i kontynuatorzy koncepcji naznaczania społecznego.

Propozycje reorientacji teoretycznych: stanowisko wobec norm, standardów, stereotypów i wszelkiego typu konwencji w studiach nad zjawiskami identyfikowanymi i traktowanymi jako patologia, dewiacja, problem społeczny.

Nowa perspektywa w analizie współczesnych zjawisk dewiacyjnych i ich społecznej kontroli - przykłady badań.

Współczesne ujęcia problematyki dewiacji i kontroli społecznej w socjologii i w badaniach z zakresu nauk społecznych.

Bilans nakładu pracy studenta

Studia stacjonarne i niestacjonarne wieczorowe:

godziny kontaktowe (wykład i ćwiczenia) – 60 godz.

przygotowanie referatów/esejów – 10 godz.

przygotowanie do zajęć i egzaminu – 50 godz.

Razem: 120 godz.

Studia niestacjonarne zaoczne:

godziny kontaktowe (wykład i ćwiczenia) – 30 godz.

przygotowanie referatów/esejów – 10 godz.

przygotowanie do zajęć i egzaminu – 80 godz.

Razem: 120 godz.

Wykład: literatura uzupełniająca

Kwaśniewski, Jerzy (1983) Społeczeństwo wobec dewiacji, Wydawnictwa UW;

Cohen, Stanley (1985) Visions of Social Control, Polity Press;

Zamecka, Joanna (1989) Niektóre socjologiczne koncepcje kontroli społecznej, Prace IPSiR Tom 11;

Summner, Colin (1994) The Sociology of Deviance, Open University Press;

Zamecka, Joanna (1997) Marginalizujące funkcje instytucji kontroli społecznej, /w:/ K. Frieske, Ofiary sukcesu. Zjawiska marginalizacji społecznej w Polsce IS UW;

Kwaśniewski, Jerzy (1998) Dewiacja społeczna, /w:/ Encyklopedia Socjologii, Oficyna Naukowa;

Kurczewski, Jacek (1999) Kontrola społeczna, /w:/ Encyklopedia Socjologii, Oficyna Naukowa;

Kwaśniewski, Jerzy (2000) Patologia społeczna, /w:/ Encyklopedia Socjologii, Oficyna Naukowa.

Ćwiczenia:

Foucault, Michel (1993), Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Altheia-Spacja, Warszawa, cz. II, rozdz. I Karanie uogólnione, ss. 85-122; rozdz. II. Łagodność kar, ss. 123-157;

Durkheim, Emile (1968, 2000), Zasady metody socjologicznej, PWN Warszawa, rozdz. III. Zasady rozróżniania faktów normalnych i patologicznych, ss. 72-108;

Znaniecki, Florian (1974, 2001), Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, PWN Warszawa, 2001, rozdz. V.: Ludzie zboczeńcy, ss. 304-343;

Merton, Robert K. (1982) Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN Warszawa, rozdz. VI Struktura społeczna i anomia, ss. 195-222, rozdz. VII Teoria struktury społecznej i anomia. Kontynuacje, ss. 224-253;

Blumer, Herbert (1975) Implikacje socjologiczne myśli George'a Herberta Meada, /w:/ W. Derczyński i in. /wybór/: Elementy teorii socjologicznych, PWN Warszawa, ss. 70-84;

Welcz, Zbigniew (1985) Powstanie i rozwój teorii naznaczania społecznego /w:/ Studia Socjologiczne Nr 1, ss. 65-86;

Goffman, Erving (2005) Piętno, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk., ss. 31-190;

Becker, Howard (2001) Outsajderzy. Studia z socjologii dewiacji, PWN Warszawa;

Haney, C., Banks, C., Zimbardo, Ph. G. (2000, 2002) Więźniowie i strażnicy - badanie w symulowanym więzieniu, /w:/ E. Aronson, Człowiek - istota społeczna. Wybór tekstów, PWN, ss. 83-101;

Rosehan, David L. (1978) O ludziach normalnych w nienormalnym otoczeniu, /w:/ K. Jankowski (red.) Przełom w psychologii, Czytelnik, Warszawa, ss. 49-82;

Zelakeviciute V., Jewdokimow B. (2002) Psychuszki /w:/ Karta 34, ss. 58-123;

Kwaśniewski, Jerzy (1992) Ontologiczny status patologii społecznej, /w:/ A.Kojder, J. Kwaśniewski (red. red.) Między autonomią a kontrolą, PTS-UW, Warszawa, ss. 113-122;

Czykwin, Elżbieta (2007) Stygmat społeczny, rozdz. 7. Stygmatyzacja jako ponaddyscyplinarna perspektywa badań.

WYKŁAD. Po ukończeniu zajęć student :

1. Rozróżnia potoczne i naukowe próby opisu, wyjaśniania i prognozowania zjawisk dewiacyjnych

2. Rozpoznaje kulturowe, naukowe i prawne podstawy strategii i metod przeciwdziałania, rozwijane w ramach społecznej kontroli zjawisk dewiacyjnych

3. Identyfikuje problemy i dylematy związane z naukowymi studiami, w tym badaniami empirycznymi zjawisk dewiacji i ich społecznej kontroli

4. Analizuje zjawiska identyfikowane społecznie jako dewiacyjne oraz środki i metody ich społecznej kontroli poprzez odwołanie do wiedzy o tych zjawiskach rozwijanej w różnych perspektywach i teoriach socjologicznych.

5. Rozpoznaje złożoność problematyki dewiacji społecznej i kontroli społecznej w wymiarze teoretycznym (nauka) i praktycznym (rola zawodowa w systemie społecznej kontroli).

6. Identyfikuje zagrożenia i szkody powiązane z dewiacją społeczną, jak również z nieskutecznymi sposobami jej przeciwdziałania.

7. Jest przygotowany do aktywnego uczestniczenia w zespołach i organizacjach, których celem jest doskonalenie walorów merytorycznych i etycznych programów przeciwdziałania.

8. Przyjmuje wobec podopiecznych i ich problemów postawy wolne od uprzedzeń i stereotypów.

ĆWICZENIA. Po ukończeniu zajęć student:

1. Rozpoznaje założenia przyjmowane w różnych podejściach i koncepcjach teoretycznych wyjaśniających fenomen dewiacji społecznej.

2. Identyfikuje implikacje tych założeń dla propozycji skutecznej kontroli społecznej i przeciwdziałania dewiacji rekomendowanych w różnych podejściach i koncepcjach teoretycznych.

3. Rozróżnia środki i metody społecznej kontroli zjawisk dewiacyjnych poprzez odwołanie do wiedzy rozwijanej w różnych perspektywach i teoriach socjologicznych,

4. Krytycznie analizuje i ocenia skuteczność form i metod kontroli społecznej (racjonalność, ekonomiczność, etyczność).

5. Rozróżnia potoczne i naukowe podstawy projektów i propozycji przeciwdziałania dewiacji rozwijane w systemach jej społecznej kontroli

7. Jest przygotowany do pracy zawodowej z osobami doświadczającymi problemów w związku z ich zaangażowaniem w zachowania dewiacyjne.

8. Przyjmuje wobec podopiecznych i ich problemów rzeczowe i niestygmatyzujące postawy wolne od uprzedzeń i stereotypów.

WYKŁAD. Metoda oceniania:

Egzamin pisemny w postaci odpowiedzi na pytania problemowe.

Kryteria oceniania:

Wykazany egzaminem stopień:

- wiedzy w zakresie socjologicznych koncepcji dewiacji i kontroli społecznej, ich ewolucji w trakcie rozwoju socjologii jako dyscypliny naukowej, ciągłości i zmiany stanowisk socjologów wobec szczegółowych zagadnień,

- umiejętności krytycznej analizy założeń odnoszących się do zjawiska dewiacji społecznej i jej społecznej kontroli przyjmowanych różnych perspektywach teoretycznych rozwijanych w socjologii,

- umiejętności wykorzystania zdobytej wiedzy do opisu i wyjaśnienia zjawisk dewiacyjnych i ich społecznej kontroli z wielu różnych perspektyw teoretycznych,

- kompetencji w formułowania propozycji doskonalenia skuteczności programów przeciwdziałania zjawiskom dewiacyjnym oraz roli pracowników socjalnych w interdyscyplinarnych zespołach tworzących i wdrażających takie programy.

ĆWICZENIA. Metody oceniania:

1. Udział w dyskusjach na zajęciach

2. Prezentacja referatu/opracowanie eseju na temat wybranego zagadnienia.

Kryteria oceniania:

Wykazany w dyskusjach na ćwiczeniach oraz w przygotowanym referacie lub eseju stopień:

- wiedzy w zakresie społecznych determinantów dewiacji analizowanych w poszczególnych podejściach teoretycznych,

- wiedzy w zakresie naukowych podstaw projektów i propozycji przeciwdziałania dewiacji rozwijanych w systemie jej społecznej kontroli,

- umiejętności formułowania problemów badawczych dotyczących wyjaśniania przyczyn powstawania, rozpoznawania przejawów i następstw zjawisk dewiacyjnych oraz narzędzi i metod ich społecznej kontroli z wykorzystaniem założeń rozwijanych w różnych perspektywach teoretycznych,

- kompetencji w postaci rzeczowego i etycznego podejścia do identyfikowania źródeł, symptomów i następstw problemów doświadczanych przez osoby zaangażowane w zachowania dewiacyjne i ich społeczne otoczenie, w tym przyjmowania niestygmatyzujących (nie utrwalających dewiacji, a zmierzających do jej ograniczenia, porzucenia) postaw wobec dewiantów społecznych tzn. postaw wolnych od uprzedzeń i stereotypów.