Antropologia kultury z elementami antropologii słowa

obowiązkowe

w sali

Kurs wiedzy antropologicznej (oparty na autorskim programie i podręczniku „Antropologia kultury”), zapoznający z podstawowymi zjawiskami, pojęciami i kategoriami analizy kultury. Prezentacja różnorodnych stanowisk i orientacji antropologicznych (wzbogaconych o perspektywę socjologii i historii kultury), ujęć najnowszych i klasycznych. W drugim semestrze zostaną szerzej rozwinięte pojęcia i zjawiska dotyczące antropologii słowa, przede wszystkim kultury oralnej i kultury pisma (w oparciu o podręcznik "Antropologia słowa").

1. Pojęcie kultury

Zagadnienia: pojęcia natury i kultury, "duch" i "intelekt" wobec kultury; kultura jako kreacja zbiorowa, materialne i niematerialne aspekty kultury, "obiektywność" kultury i jej elastyczność; jednostka i społeczeństwo jako podmioty kultury; kultura jako sztuczne środowisko człowieka, zorganizowane zachowania i instytucje kultury, jej symboliczne aspekty; regularności kulturowe, kultura a struktura społeczna; kultura jako atrybut kondycji ludzkiej, uniwersalia kulturowe; czynniki wrodzone i czynniki nabyte a kultura, kondycja kulturowa i kondycja biologiczna człowieka, antropologia wobec dziedzictwa nauk przyrodniczych (socjobiologia, genetyka).

2. Wzory kultury

Zagadnienia: różnorodność kultur, jej interpretacja antropologiczna i biologiczna; integracja kultury, jej konfiguracja; pojęcie wzoru kultury i jego przykłady: wzór "apolliński" (Zuni) i "dionizyjski" (Kwakiutlowie); jednostka i zbiorowość a wzór kultury; zagadnienie wzoru kultury w społeczeństwie rozwiniętym, system ideologiczny jako wzór kultury; wzorce, normy i czynności, ład aksjonormatywny.

3. Czas

Zagadnienia: czas świecki i czas święty, odwracalność i cykliczność czasu świętego, reaktualizacja mitów – funkcja ontofaniczna i wzorotwórcza; antropomorficzność i lokalność czasu cyklicznego, chrystianizacja czasu: od "świata bez historii" do "historii świętej", od czasu świętego do roku liturgicznego, czas wsi i czas miasta – "czas Kościoła" i "czas kupca"; teologiczne i teleologiczne modele czasu – ich przezwyciężanie: laicyzacja, mechanizacja, kwantyfikacja, zegar jako figura przeżywania czasu, Darwinowskie otwarcie czasu linearnego; czas jako ruch i czas jako wielkość samodzielna, organiczne i funkcjonalne rozumienie czasu; koncepcje hipotetycznego czasu uniwersalnego: matematyczny, absolutny czas Newtona, czas kosmiczny; Einstein: czas wobec ruchu i grawitacji, nowa wizja kosmosu, relatywność czasu.

4. Przestrzeń

Zagadnienia: ustanowienie świata i przestrzeń święta, "nasz świat" i "zaświat", kosmos i chaos, osiedlenie jako uświęcenie, punkt stały – punkt oparcia, środek świata i jego symbolika; ciało i schemat orientacji przestrzennej: "góra – dół", "tył – przód", "prawo – lewo", ciało i miary przestrzeni, zaimki osobowe i przestrzeń; przestrzeń jako ekstensja organizmu, kategoryzacja przestrzeni, dystanse: intymny, indywidualny, społeczny, publiczny.

5. Ciało

Zagadnienia: człowiek jako całość fizjo-psycho-socjologiczna; ciało – pierwsze narzędzie człowieka, techniki ciała – tradycyjne działania skuteczne, klasyfikacja technik ciała, przekazywanie technik ciała: prestiż i tresura; rola twarzy w kontaktach społecznych: maska mimiczna a "nagość twarzy"; twórcza i komunikacyjna funkcja rąk; historyczna zmienność stosunku kultury do nagości, otwartość i intymność; "naiwny" a "sentymentalny" stosunek kultury do nagości ciała.

6. Osoba – osobowość – charakter społeczny

Zagadnienia: pojęcie osoby i jego ewolucja: od identyfikacji z maską – przez osobę prawną, moralną i duchową – do kategorii filozoficznej; psychika a osobowość w koncepcji psychoanalitycznej, rola kompleksu Edypa w kształtowaniu superego, zakaz kazirodztwa – kultura jako rezultat obrony "ja" przed popędami, wpływ interakcji społecznych na kształtowanie osobowości; międzykulturowe i wewnątrzkulturowe zróżnicowanie charakteru, charakter społeczny jako internalizacja zadań wyznaczonych przez system społeczny, dynamika związków między charakterem a procesem społecznym, sytuacją ekonomiczną i ideologią, osobowość – między zdeterminowaniem a wolnością.

7. Małżeństwo – rodzina – pokrewieństwo

Zagadnienia: małżeństwo – jego seksualne, prokreacyjne, ekonomiczne, prawne i rytualne aspekty; społeczne uwarunkowania małżeństwa: zakaz kazirodztwa, egzogamia, endogamia; formy małżeństwa: poliandria, poligynia, monogamia; rodzina i system pokrewieństwa: klany, połowy i klasy krewnych, krytyka hipotez pierwotnego promiskuityzmu i małżeństwa grupowego; cechy dystynktywne rodziny, zakaz kazirodztwa i elementarna organizacja społeczna, małżeństwo jako więź grupowa, związek rodziny i społeczeństwa globalnego.

8. Pierwotne i wtórne związki społeczne

Zagadnienia: wspólnota i stowarzyszenie – podstawowe typy więzi i wzory grup społecznych, konstytutywne cechy wspólnoty i stowarzyszenia oraz ich główne formy; pojęcie grupy pierwotnej i jej przykłady, grupa pierwotna jako moralna jedność i ideał moralnej jedności, zespół i świadomość zespołu; więź osobista i ideologiczna, grupy pierwotne a struktura społeczna; identyfikacja negatywna i pozytywna, tożsamość grupowa a powinności obywatelskie, charakterystyka poczucia przynależności grupowej.

9. Kultura tradycyjna

Zagadnienia: umysłowość pierwotna jako umysłowość prelogiczna, mistyczny charakter wyobrażeń zbiorowych (obraz, podobizna, imię, nazwa, cień, sen), prawo partycypacji, związki totemiczne; oralność, autorytet tradycji – autorytet starości, konformizm; folklor, pamięć gimny, pamięć rodzinna, wartość "starej prawdy" i tradycji autochtonicznej.

10. Kultura rycerska, kultura szlachecka

Zagadnienia: powstanie feudalizmu europejskiego; osobista więź międzyludzka w społeczeństwie feudalnym: rola lenna i wasalstwa; idea umowy a rycerstwo i szlachectwo; hołd lenny i pasowanie na rycerza – symbolika więzi feudalnych; bycie rycerzem jako zawód i bycie szlachcicem jako wyznacznik pozycji społecznej; przekształcenie rycerstwa w szlachtę; rycerstwo jako instytucja i rycerstwo jako mit, sakralizacja rycerstwa – narodziny ideału, honor jako najwyższa wartość etosu rycerskiego; miłość dworna jako inicjacja; rycerskość dzisiaj; braterstwo klasowe i odpowiedzialność rodowa; rycerstwo i szlachta jako kultura afektów i emocji.

11. Kultura mieszczańska

Zagadnienia: bourgeois – typ społeczny i wzór kultury, zasługa osobista, własność i wolność, indywidualizm ekonomiczny i polityczny, interes a więzy uczuciowe i związki międzyludzkie, instrumentalizacja relacji międzyludzkich, pojęcie homo oeconomicus; utylitaryzm, życie metodyczne, pracowitość i oszczędność, etyka protestancka i postawa purytańska, religijność źródła postaw kapitalistycznych, kapitalizm irracjonalno-spekulacyjny i racjonalny – oparty na racjonalnej organizacji wolnej pracy oraz na racjonalnej strukturze prawa i administracji, powstanie mieszczaństwa kapitalistycznego i proletariatu jako dwu klas związanych z racjonalną organizacją wolnonajemnej pracy; od postawy purytańskiej do postawy konsumpcyjnej, od kultury mieszczańskiej do kultury masowej.

12. Kultura masowa

Zagadnienia: zjawisko aglomeracji, masy – jego aspekty obiektywne i subiektywne, pojęcie "masy" a pojęcie "tłumu", mentalność i postawa człowieka masowego; kultura masowa – produkowana, standaryzowana, homogenizowana; infantylizacja wizji świata, korupcja twórczości, depersonalizacja więzi międzyludzkich; kultura masowa – kultura czasu wolnego, rozrywka jako wartość sama w sobie, wszechobecność widowiska, zabawowa koncepcja życia.

13. Alternatywy

Zagadnienia: alternatywność jako próba wyjścia poza społeczeństwo: kontestacja obowiązujących modeli życia, bezpośrednie doświadczenie, kontakt z naturą; alternatywność jako próba reformy społeczeństwa: tworzenie nowych i bezpośrednich więzi międzyludzkich, przekształcanie siebie i przekształcanie własnego otoczenia; doświadczenie transcendentalne jako spełnienie wewnętrznej przemiany; święto jako spełnienie i przekroczenie sztuki; utopia powszechnej twórczości.

14. Rozumienie kultury

Zagadnienia: świat ludzki jako produkt ludzkiej twórczości, wartości jako regulatory tej twórczości, ich historyczna relatywność; rozumienie wytworów kultury i ich interpretacja; typ idealny, "idealne pojęcie graniczne" jako narzędzie rozumienia; współczynnik humanistyczny – subiektywny oraz intersubiektywny aspekt rzeczywistości kulturowej; relatywizm kulturowy jako założenie poznawcze i postawa praktyczna; normatywna podstawa relatywizmu; rewolucja russoistyczna – identyfikacja z innym jako punkt wyjścia nauk humanistycznych; zakwestionowanie własnej tożsamości jako warunek rozumienia innego; kwestia uniwersalizmu kulturowego: pytanie o tolerancję wobec postaw etnocentrycznych i fundamentalistycznych.

Nakład pracy - 5 ECTS, w tym:

- udział w zajęciach – 2 ECTS

- bieżące przygotowywanie się do zajęć – 2 ECTS

- przygotowanie pracy zaliczeniowej – 1 ECTS

"Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów"; opracowali G. Godlewski, L. Kolankiewicz, A. Mencwel, P. Rodak; Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005

"Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów"; opracowali G. Godlewski, A. Mencwel, R. Sulima; Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004

Po zakończeniu kursu student/studentka zna podstawowe pojęcia z zakresu kulturoznawstwa. Rozumie i potrafi opisać specyfikę antropologicznego ujęcia kultury. Posiada umiejętność analizy różnych zjawisk życia społecznego – zarówno współczesnych, jak i historycznych form kulturowych – za pomocą narzędzi antropologii kultury. Podczas interpretowania różnego rodzaju tekstów uwzględnia kontekst kulturowy. Prezentuje postawę pełną otwartości oraz tolerancji dla odmienności. Jest gotów/gotowa do właściwej oceny znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych.

Kontrola aktywności na zajęciach, pisemna praca roczna (analiza wybranych zjawisk kultury współczesnej).

Dopuszczalne są 2 nieusprawiedliwione nieobecności w semestrze, każda kolejna nieobecność wymaga zaliczenia podczas dyżuru. Nieobecność na 50 proc. zajęć jest podstawą niezaliczenia przedmiotu.

Podczas zajęć studenci mogą posługiwać się narzędziami sztucznej inteligencji do tworzenia bibliografii. Wykluczone jest stosowanie narzędzi SI w celach interpretacyjnych, do tworzenia wypowiedzi pisemnej czy do opracowywania fragmentów tekstu.