Historia kultury polskiej XIX w. [3002-1HKP2COD] Semestr zimowy 2023/24
Ćwiczenia, grupa nr 3

Zajęcia będą poświęcone figurom kobiecym (konkretnym bohaterkom, a na ich przykładzie typom czy modelom kobiecości ) w literaturze polskiej XIX wieku (z odniesieniami do kultury europejskiej). Przy tej okazji mówić będziemy o procesach emancypacji, modernizacji, ale tez o utrwalonych wzorcach czy wyobrażeniach tradycyjnych i o ich nośności obecnie. Zajęcia zostaną zilustrowane materiałami wizualnymi (obrazy, fragmenty ekranizacji).

Wybrane lektury:

Maria Janion, Kobiety i duch inności, Warszawa 1996

Monika Rudaś-Grodzka i inne (red.), ...czterdzieści i cztrery. Figury literackie. Nowy kanon, Warszawa 2016

Alicja Urbanik-Kopeć, Matrymonium, O małżeństwie nieromantycznym, Warszawa 2022

Agnieszka Dauksza, Kobiety na drodze. Doświadczenie przestrzeni publicznej w literaturze przełomu XIX i XX wieku, Kraków 2013

1. Polonia / matka Polka

Obrazy: m. in. Malczewskiego, Grottgera, pocztówki patriotyczne, interpretacje współczesne

Teksty: Adam Mickiewicz, Do Matki Polki

Kazimiera Szczuka Matka Polka, w: ...czterdzieści i cztrery. Figury literackie. Nowy kanon, Warszawa 2016

Sławomira Walczewska Damy, rycerze, feministki, Kraków 2000 (fragm.)

konteksty:

Maria Janion, Bogini Wolności (dlaczego rewolucja jest kobietą?), [w:] tejże, Kobiety i duch inności, Warszawa 2006

zagadnienia: figura Polonii – figura Matki Polki – symbolika wizualna – kod mesjanizmu – kobiecość a polskość

2. Dziewica bohater

Obrazy: wizerunki śmierci heroicznej, Grażyna i Emilia Plater

Teksty: Ewa Toniak, “Nic łatwiejszego nad bohaterów miłości”. O “Śmierci pułkownika” Adama Mickiewicza, [w:] tejże, Śmierć bohatera, Gdańsk 2015

Maria Janion Kobieta – Rycerz [w:] tejże, Kobiety i duch inności, Warszawa 2006

konteksty:

Adam Mickiewicz Śmierć pułkownika; Grażyna (fragmenty)

zagadnienia: kobieca śmierć heroiczna – płeć bohatera

3. Dama kameliowa / gruźliczka

Obrazy: Jane Campion Jaśniejsza od gwiazd (2009), fragmenty ekranizacji/inscenizacji Damy kameliowej i Traviaty

Susan Sontag, Choroba jako metafora, Warszawa 1999

konteksty:

Maria Janion, Romantyzm i egzystencja, o Chopinie, Gdańsk 2006

zagadnienia: kreacja romantycznego „ja” – gruźlica jako metafora

4. Halka

Obrazy: fragmenty opery, fotografie z epoki, folklor w malarstwie

Teksty: Ewa Partyga Halka, czyli kobieta, w: tejże, Wiek XIX. Przedstawienia, Warszawa 2016

Katarzyna Czeczot Halka, w: ...czterdzieści i cztrery. Figury literackie. Nowy kanon, Warszawa 2016

konteksty:

Władysław Reymont Chłopi

zagadnienia: szlachta a lud – folklorystyczne klisze kobiecości

5. Wdowa / kobieta pracująca

Obrazy: fotografie po powstaniu styczniowym

Teksty: Eliza Orzeszkowa, Marta (1873)

konteksty:

Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem; Stefan Żeromski Wierna rzeka

Marian Płachecki Wojny domowe. Szkice z antropologii słowa publicznego w dobie zaborów

Grażyna Borkowska, Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej, Warszawa 1996

zagadnienia: żałoba narodowa – rola kobiety po powstaniu styczniowym – sytuacja kobiety samotnej

6. Czytelniczka / heroina romansu

Materiały: „Bluszcz”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Kłosy” etc.;

Teksty: Józef Bachórz, Romantyzm a romanse. Studia i szkice o prozie polskiej w pierwszej połowie XIX wieku, Gdańsk 2005

fragmenty romansu popularnego, np. “Barbara Ubryk”

konteksty:

Jerzy Franke, W kręgu ofiary i poświęcenia (o prasie kobiecej, fragm. o „Bluszczu”)

Papierowi bandyci (antologia powieści brukowej, Łódź 2019, fragmenty)

zagadnienia: prasa ilustrowana, prasa kobieca – powieść w odcinkach – umasowienie wzorców

7. Izabela / anima

Obrazy: fragmenty “Lalki” Hasa i Bera, inscenizacja Wojciecha Kościelniaka

Teksty: Olga Tokarczuk Lalka i perła, Kraków 2001

Inga Iwasiów, Lalka, w: ..czterdzieści i cztrery. Figury literackie. Nowy kanon, Warszawa 2016

Ewa Paczoska, Buduar Izabeli, w: tejże, Lalka, czyli ropad świata, Warszawa 2008

konteksty:

Bolesław Prus, Lalka (fragmenty)

zagadnienia: Izabela Łęcka w świetle psychologii głębi – postaci kobiece u Prusa

8. Konsumentka / kobieta w mieście

Obrazy: Wszystko dla pań (serial BBC, 2012), Jego ekscelencja subiekt (1933)

Teksty: Emile Zola, Wszystko dla pań

Karl Marx, Fetyszyzm towarowy

konteksty:

Anne Friedberg: Mobilne i wirtualne spojrzenie w nowoczesności: „flâneur/flâneuse” [w:] Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna, red. Tomasz Majewski, Warszawa 2009

zagadnienia: flaneuryzm i kleptomania – kobieta w przestrzeni publicznej – narodziny reklamy – fetyszyzm towarowy

9. Salome/ Obca

Obrazy: kobieta orientalna (Gustave Moreau, Jean-Leon Gerome, Henryk Siemiradzki, Franciszek Żmurko etc.); film Ziemia obiecana Wajdy (fragm.)

Teksty: Władysław Reymont Ziemia obiecana (fragm.)

Gustave Flaubert Salambo (fragm.)

konteksty:

Edward Said, Orientalizm, Warszawa 2007

Timothy Mitchell, Egipt na wystawie świata, Warszawa 2001

Linda Nochlin Orient wyobrażony (skrypt do AV)

zagadnienia: kolonializm, orientalizacja kobiet – kobieta jako “inna”

10. Mieszczanka

Obrazy: Filip Bajon, Panie Dulskie (2015), wybrane inscenizacje Zaposkiej (ale i dramat/spektakl Jana Czaplińskiego Zapolska Superstar, czyli jak przegrać żeby wygrać)

Teksty: Gabriela Zapolska, wybrany dramat

Elżbieta Kaczyńska, Straszni mieszczanie i jeszcze strasznjiejsza drobnomieszczańskość, w: tejże, Pejzaż miejski z zaściankiem w tle, Warszawa 1999

konteksty:

Witold Rybczyński, Dom. Krótka historia idei, Warszawa 1996

Agata Chałupnik Sztandar ze spódnicy, Warszawa 2004

zagadnienia: mieszczaństwo – „dulszczyzna” – kobiety w domu i emancypacja – sylwetka Zapolskiej

11. Histeryczka

Obrazy: zdjęcia Charcota, obrazy Muncha i Weissa, Niebezpieczna metoda, reż. David Cronenberg (2011);

Teksty: Stanisław Przybyszewski Śnieg

Dorota Sajewska Języki histerii [w:] tejże, Chore sztuki, Kraków 2004

konteksty:

Paweł Dybel Urwane ścieżki. Przybyszewski – Freud – Lacan, Kraków 2000

zagadnienia: obrazy histerii – psychoanaliza – medykalizacja kobiecej histerii

12. Odmieniec

Obrazy: Białe małżeństwo, reż. Magdalena Łazarkiewicz (1992)

Teksty: Maria Janion, Gdzie jest Lemańska? [w:] tejże, Kobiety i duch inności, Warszawa 1996

Maria Komornicka, Utwory poetyckie

konteksty:

Izabela Filipiak, Obszar odmienności. Rzecz o Marii Komornickiej, Gdańsk 2006

Otto Weininger, Płeć i charakter

zagadnienia: transgresje tożsamości – psychoanaliza – postać Marii Komornickiej

Wspólna analiza tekstów (przesyłanych elektronicznie), dyskusja, elementy wykładu.

Zajęcia będą oceniane na podstawie frekwencji, aktywności oraz semestralnej pracy zaliczeniowej.

Tytuł zajęć: "Bohaterki. Literackie wizerunki kobiet".