Polsko-litewskie związki literackie i kulturalne w latach 1864-1939

ogólnouniwersyteckie

Zajęcia poświęcone są prezentacji polsko-litewskich związków literackich i kulturalnych w latach 1864-1939, z uwzględnieniem zmian kulturowo-światopoglądowych, jakie zaszły w tym czasie w relacjach obu narodów. Uczestnicy zajęć poznają rolę i miejsce „tematów z Litwą w tle” w dorobku polskich twórców omawianego okresu, jak też regionalne oblicze pozytywizmu, modernizmu i awangardy na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego (prasa, teatr, sztuka).

w sali
zdalnie

Zajęcia poświęcone są prezentacji polsko-litewskich związków literackich i kulturalnych w latach 1864-1939, z uwzględnieniem zmian kulturowo-światopoglądowych, jakie zaszły w tym czasie w relacjach obu narodów. Uczestnicy zajęć poznają rolę i miejsce „tematów z Litwą w tle” w dorobku polskich twórców omawianego okresu, jak też regionalne oblicze pozytywizmu, modernizmu i awangardy na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego (prasa, teatr, sztuka). Dyskusja na zajęciach ma prowadzić do lepszego zrozumienia specyfiki relacji kulturowych i sposobów interpretacji literatury rozpatrywanych w kontekście litewskiego odrodzenia narodowego.

Zajęcia mają za zadanie:

• pogłębiać wiedzę zdobytą podczas kursów historii i literatury polskiej (w zakresie regionalnych wersji pozytywizmu, modernizmu i awangardy);

• ukazać rolę literatury w budowaniu i utrwalaniu dziewiętnastowiecznych mitów kulturowych po stronie polskiej i litewskiej;

• syntetycznie ukazać podobieństwa i różnice w traktowaniu w/w problematyki w literaturze obu narodów, wynikające z gatunku, stylu, rodzaju narracji, kierunku literackiego czy uwarunkowań historycznych.

W części wstępnej zostanie przedstawiony historyczny kontekst polsko-litewskich związków literackich i kulturowych (geneza i znaczenie), w tym specyfika polskich strategii mitologizowania historii i przestrzeni Litwy. Uczestnicy zajęć poznają rolę i miejsce „tematów z Litwą w tle” w dorobku rodzimych twórców omawianego okresu, jak też regionalne oblicze pozytywizmu, modernizmu i awangardy na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego (z uwzględnieniem prasy, życia teatralnego i artystycznego). Podczas analizy wybranych utworów studenci doskonalą umiejętności krytycznej interpretacji tekstów i poznają możliwości zastosowania pojęć z innych obszarów nauk humanistycznych przydatnych do oceny zjawisk literackich. Ponadto uczestnicy zapoznają się z podstawowymi (klasycznymi) i nowymi opracowaniami z zakresu objętego tematyką zajęć, ze szczególnym uwzględnieniem badań komparatystycznych.

W efekcie student zyskuje rozpoznanie następujących zagadnień:

1. metodologia badań związków literackich i kulturowych, stosowalnych wobec literatury 2. poł. XIX w. i pierwszych dziesięcioleci w. XX (stan i perspektywy badań, nowe opracowania, przyjęte w refleksji literaturoznawczej metody analizy, opisu i interpretacji zjawisk istotnych dla rozwoju kultury polskiej i litewskiej w tym okresie);

2. sposoby funkcjonowania w polskiej literaturze i sztuce l. 1864-1939 dziedzictwa ideowego „litewskiej szkoły” romantyzmu i kierunki jego modyfikacji w świetle założeń światopoglądowych i estetycznych pozytywizmu, modernizmu i awangardy;

3. rola ścisłego związku literatury i sztuki (malarstwa, muzyki, teatru, fotografii) w kształtowaniu typowych dla omawianego okresu postaw światopoglądowych i estetycznych w kulturze polskiej i litewskiej.

Zakres tematów:

1. Zajęcia organizacyjne – wprowadzenie do problematyki dot. polsko-litewskich związków literackich i kulturalnych w latach 1864-1939

2. Powstanie r. 1863 na Litwie w literaturze i malarstwie (M. Konopnicka, J. Biliūnas, A. Grottger, St. Witkiewicz)

3. Litwa J. I. Kraszewskiego

4. Literacko-krajoznawcze podróże po Litwie (K. Tyszkiewicz, Z. Gloger)

5. Wokół stereotypowych obrazów Litwina i Koroniarza w literaturze polskiej (E. Orzeszkowa, H. Sienkiewicz)

6. J. Mačiulis (Maironis) w kręgu polskiej literatury i kultury

7. Obraz Litwy na kartach polskiej prozy popularnej (M. Rodziewiczówna)

8. Pozytywizm na Litwie (E. Jeleńska-Dmochowska)

9. Artyści polsko-litewscy (sztuka słowa, malarstwo i fotografia w l. 1864-1939)

10. Kraków i Wilno – stolice polsko-litewskiej moderny (almanach „Gabija”, antologia „Żórawce”, kabarety „Zielony balonik”, „Banda”, „Ach”)

11. Dzieciństwo w krainie nad Issą (wokół „Doliny Issy” Cz. Miłosza)

12. (Litewskie) Kowno a (polskie) Wilno – środowiska literackie I (regionalizm w poezji grupy „Żagary”)

13. (Litewskie) Kowno a (polskie) Wilno – środowiska literackie II („Cztery wiatry”, „Trzeci Front”, „Granit”)

14. Polska i litewska satyra w okresie międzywojennym XX w. (szopki akademickie, klub „Smorgonia”, wybór wileńskiej satyrycznej poezji K. I. Gałczyńskiego, „Kuntaplis”)

Literatura obowiązkowa:

1.1. M. Jackiewicz, Literatura polska na Litwie XVI-XX wieku, Olsztyn 1993. (fragmenty)

M. Jackiewicz, Literatura litewska w Polsce w XIX i XX wieku, Olsztyn 1999. (fragmenty)

2.1. M. Konopnicka, Z teki Grottgera, wybór tekstów, ilustracji, wstęp i nota edytorska J. Leo, Warszawa 1992 (lub inne)

J. Biliunas, Smutna opowieść, przeł. A. Lau-Gniadowska, [w tegoż:] Smutna opowieść i inne opowiadania, przeł. A. Lau-Gniadowska, Warszawa 1956.

2.2. I. Szulska, Echa powstańczego cyklu Artura Grottgera „Lithuania” w literaturze polskiej i litewskiej drugiej połowy XIX wieku (na wybranych przykładach), „Niepodległość i Pamięć”, r. XXI, 2014, nr 1–2 (45– 46), s. 357–378.

3.1. J. I. Kraszewski, Kunigas. Powieść z podań litewskich, wstęp S. Świerzewski, red. J. L. Kowalczyk, Warszawa 1955. (lub inne)

3.2. T. Bujnicki, Litewscy „barbarzyńcy” w powieściach historycznych Kraszewskiego, [w:] Europejskość i rodzimość. Horyzonty twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego, red. W. Ratajczak, T. Sobieraj, Poznań 2006.

4.1. Z. Gloger, Niemen, [w tegoż:] Dolinami rzek: opisy podróży wzdłuż Niemna, Wisły, Bugu i Biebrzy, Warszawa 1903.

4.1. K. Tyszkiewicz, Wilija i jej brzegi, Vilnius 2008 (fragmenty)

4.2. B. K. Obsulewicz, Zygmunt Gloger i Litwa, [w:] Kalbų ir literatūrų funkcionavimas Lietuvoje: Lietuvių-lenkų moksliniai ir kultūriniai ryšiai - Funkcjonowanie języków i literatur na Litwie. Litewsko-polskie związki naukowe i kulturowe, pod red. M. Dawlewicza, I. Fedorowicz, A. Kalėdy, Wilno - Vilnius 2014.

5.1. E. Orzeszkowa, „Pokociło się” i „Dam nogę”. Scena z życia dwóch braci, Wilno 1880 [1881].

5.1. H. Sienkiewicz, Dzwonnik, [w tegoż:] Wybór nowel i opowiadań, wstęp T. Bujnicki, Biblioteka Narodowa seria I 231, Wrocław 1992 (lub inne)

5.2. K. Buchowski, Wzajemne postrzeganie do przełomu XIX i XX w., Narodziny litewskiej mitologii w polskiej kulturze, Mity u podstaw litewskiego ruchu narodowego, [w tegoż:] Litwomani i polonizatorzy: mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok 2006.

6.1. Maironis, Znad Biruty (wyd. dowolne)

6.1. Maironis, Jaunos dienos, [w tegoż:] Pavasario balsai (wyd. dowolne, przekład na j. polski)

6.1. A. Mickiewicz, Oda do młodości (wyd. dowolne)

6.2. M. Pokorska-Iwaniuk, Związki Maironisa z kulturą i literaturą polską, [w:] Literatūrų ir kalbų funkcionavimas Lietuvoje: lietuvių-lenkų moksliniai ir kultūriniai ryšiai/ Funkcjonowanie języków i literatur na Litwie: litewsko-polskie związki naukowe i kulturowe, opr. i red. M. Davlevič, I. Fedorovič, A. Kalėda, Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla – Wydawnictwo Uniwersytetu Wileńskiego, 2014, s. 176-190.

7.1. M. Rodziewiczówna, Szary proch (wydanie dowolne)

7.2. J. Szcześniak, Drzewo wiecznie szumiące, niepotrzebne nikomu. Kresy w powieściach Marii Rodziewiczówny, Lublin 1998.

7.2. E. Paczoska, Pogranicza i ograniczenia. Pozytywiści wobec kresów, [w:] Pozytywizm i negatywizm. My i wy po stu latach, red. B. Mazan przy współpracy S. Tyneckiej-Makowskiej, Łódź 2005.

8.1. E. Jeleńska, Panienka, Warszawa 1991. (fragmenty)

8.1. E. Jeleńska, Przed świtem, [w tejże:] Bociany, Warszawa 1908 (1907).

8.2. I. Szulska, Przykładem i piórem. Codzienność Emmy Jeleńskiej-Dmochowskiej (1864-1919) w świetle twórczości i dokumentów epoki, [w:] Kresowianki. Krąg pisarek heroicznych, red. K. Stępnik i M. Gabryś, seria „Obrazy Kultury Polskiej”, Lublin 2006.

8.2. A. Romanowski, Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864-1904, seria „Z Prac Katedry Kultury Literackiej Pogranicza Instytutu Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego”, „Biblioteka Literatury Pogranicza” t. 5, Kraków 2003. [fragmenty]

9.1. M. K. Čiurlionis, Sonata, [w:] R. Okulicz-Kozaryn, Litwin wśród spadkobierców Króla Ducha: twórczość Čiurlionisa wobec Młodej Polski, Kraków 2007.

9.1. J. Bułhak, Pejzaż Wilna. Wędrówki fotografa w słowie i obrazie, Wilno 2012. [fragmenty]

9.2. Wileńskie środowisko artystyczne, 1919-1945: malarstwo, grafika, rzeźba, rysunek, fotografia: Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Olsztynie, czerwiec-sierpień 1989 r.: [kat. wystawy] / [oprac. katalogu: K. Brakoniecki… [et al.] ; Biuro Wystaw Artystycznych w Olsztynie. Olsztyn: Biuro Wystaw Artystycznych, 1989.

10.1. Żórawce, przed. J. Jankowskiego, Wilno 1910. [wybór]

10.2. A. Romanowski, Grupy literacko-artystyczne, [w tegoż:] Młoda Polska wileńska, Kraków 1999.

10.2. M. Kvietkauskas, Polifonia literatury w Wilnie okresu wczesnego modernizmu 1904-1915, przeł. B. Kalęba, Kraków 2012 (wybrane fragmenty)

11.1. Cz. Miłosz, Dolina Issy (wydanie dowolne), film „Dolina Issy” w reż. T. Konwickiego (1982)

11.2. R. Chodźko, Potęga prywatnej doliny Czesława Miłosza i Tadeusza Konwickiego, [w:] Pogranicza, cezury, zmierzchy Czesława Miłosza. Studia, pod red. A. Janickiej, K. Korotkicha, J. Ławskiego, Warszawa-Białystok 2012, s. 183-202.

12.1. Żagary. Antologia poezji, wstęp T. Bujnicki, opr. J. Fazan, K. Zajas, Biblioteka Narodowa seria I 335, wyd. 1, Wrocław 2019 [wybór]

12.2. Żagary. Środowisko kulturowe grupy literackiej, pod red. T. Bujnickiego, K. Biedrzyckiego, J. Fazana, Kraków 2009. [fragmenty]

13.1. K. Binkis, Salem Alejkum!, Niemiecka wiosna, Duonelaitisowy; J. Tysliava, Jesienna audycja; K. Boruta, Z tłumem, A. Žukauskas, Odległa wieś, [w:] Widziałem świat: skrypt do kursu historii literatury litewskiej, koncepcja całości, wybór, przekłady z j. litewskiego, opr. B. Kalęba; opr. fragmentów „Kroniki Bychowca“, „Kroniki“ Stryjkowskiego i „Postylli“ M. Daukszy J. Niedźwiedź, Kaunas - Vilnius 2014, s. 49-55.

13.2. M. Jackiewicz, A. Kalėda, Dzieje literatury litewskiej, t. 2, Warszawa 2002. [fragmenty]

14.1. Wybór tekstów z l. 1933-1940 przygotowany przez prowadzącą (m.in. „Kuntaplis”, wybór wileńskiej satyrycznej poezji K. I. Gałczyńskiego).

14.2. M. Kozłowska, O Wilnie i śmiechu wileńskim (Regionalna satyra i humor poetycki (1920-1939) - rekonesans); J. S. Ossowski, Wileńskie satyry Gałczyńskiego, [w:] Poezja i poeci w Wilnie lat 1920-1940. Studia, pod red. T. Bujnickiego i K. Biedrzyckiego, Kraków 2003.

Literatura uzupełniająca:

T. Bujnicki, Literackie obrazy pogranicza. Litewski raj i krwawy mit Ukrainy, [w:] Krainy utracone i pozyskane. Problem w literaturach Europy Środkowej, pod red. K. Krasuskiego, seria „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach” nr 2308, Katowice 2005.

B. Kalęba, Rozdroże. Literatura polska w kręgu litewskiego odrodzenia narodowego, seria „Biblioteka Literatury Pogranicza”, t. 24, red. A. Romanowski, Kraków 2016.

M. Litwinowicz-Droździel, O starożytnościach litewskich: mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kraków 2008.

Ostatni obywatele Wielkiego Księstwa Litewskiego, red. T. Bujnicki i K. Stępnik, seria „Obrazy Kultury Polskiej”, Lublin 2005.

B. Speičytė, Przełom w tradycji. Maironis a polska poezja romantyczna, przeł. I. Fedorowicz, „Wiek XIX” 2017.

I. Szulska, Litwa Józefa Ignacego Kraszewskiego, Warszawa 2011.

Student będzie potrafił:

W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA

1. opisać i poddać pogłębionej, wszechstronnej analizie genezę oraz kierunki rozwoju polsko-litewskich związków literackich i kulturowych w latach 1864-1939,

2. interpretować utwory literackie z perspektywy różnych koncepcji metodologicznych, ze znajomością najnowszych kierunków refleksji literaturoznawczej,

W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA UMIĘJĘTNOŚCI

3. analizować utwór literacki w kontekście literatury danego czasu, z uwzględnieniem historyczno-społecznego tła epoki, formułować na jego temat kompetentną wypowiedź naukową,

4. przygotować referat w oparciu o samodzielnie zgromadzoną bibliografię,

5. posiadać umiejętność, wyciągania wniosków, dyskutowania, formułowania sądów i argumentacji wypowiedzi poświęconych zagadnieniom historycznoliterackim,

W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA POSTAWY

6. postrzegać polską literaturę o tematyce litewskiej jako wypadkową literatury i kultury danego czasu,

7. postrzegać literaturę jako ważne narzędzie do poznawania specyfiki kulturowej danej społeczności, rozumieć zależność między literaturą i innymi dziedzinami życia.

Zajęcia prowadzone w sali lub formie zdalnej (w zależności od aktualnych rozporządzeń) z wykorzystaniem narzędzi informatycznych Google Meet, narzędzi webowych i aplikacji. Wdrażana będzie praca w grupie, rozwijane umiejętności interpretacji tekstów naukowych podczas dyskusji, wygłaszanie i obrona własnych opinii na wybrany temat z zakresu literaturoznawstwa, umiejętność przygotowania wybranego zagadnienia badawczego w formie referatu z wykorzystaniem dostępnym technik multimedialnych.

Ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność) – 50%, prezentacja referatu – 40%, kontrola obecności – 10 %.

-