Wilno XX wieku: panorama życia towarzyskiego, literackiego i kulturalnego miasta

ogólnouniwersyteckie

Zajęcia mają za zadanie:

• pogłębiać wiedzę zdobytą podczas kursów historii, literatury i kultury polskiej (w zakresie regionalnych wersji modernizmu, awangardy i kierunków rozwoju literatury drugiej połowy XX wieku);

• ukazać rolę literatury w budowaniu i utrwalaniu różnych jakościowo obrazów Wilna w obrębie wielokulturowej przestrzeni obecnej stolicy Litwy;

• syntetycznie ukazać podobieństwa i różnice w traktowaniu w/w problematyki w literaturze (i kontekstowo kulturze) różnych narodów, wynikające z gatunku, stylu, rodzaju narracji, kierunku literackiego czy uwarunkowań historycznych.

Uczestnicy zajęć poznają rolę i miejsce „tematów z Wilnem w tle” na podstawie wyboru dzieł literackich powstałych w j. polskim, litewskim i jidysz w wieku XX (teksty napisane w innych językach niż polski udostępniane są w przekładzie).

w sali

Uczestnicy zajęć poznają rolę i miejsce „tematów z Wilnem w tle” w dorobku współtwórców panoramy literacko-kulturalnej miasta w wieku XX (spojrzenia polskie, litewskie, żydowskie). Analizie i interpretacji poddane zostaną: obrazy Wilna i jego mieszkańców utrwalone w literaturze, relacjach osobistych i sztuce, wielokulturowość miasta (interferencje motywów, obszary konfliktów), przestrzenie mityczne i symboliczne, rodzajowe i gatunkowe realizacje wizji miasta (obiegowe i oryginalne), geopoetyka jako sposób ujęcia kulturowych obrazów Wilna. Problematyka miejska zostanie omówiona na szerszym tle historyczno-społecznym, z uwzględnieniem dziejów rozwoju lokalnej prasy kulturalnej, zjawisk życia teatralnego i artystycznego w obrębie kultury wysokiej i popularnej minionego stulecia.

Zajęcia mają za zadanie:

• pogłębiać wiedzę zdobytą podczas kursów historii, literatury i kultury polskiej (w zakresie regionalnych wersji modernizmu, awangardy i kierunków rozwoju literatury drugiej połowy XX wieku);

• ukazać rolę literatury w budowaniu i utrwalaniu różnych jakościowo obrazów Wilna w obrębie wielokulturowej przestrzeni obecnej stolicy Litwy;

• syntetycznie ukazać podobieństwa i różnice w traktowaniu w/w problematyki w literaturze (i kontekstowo kulturze) różnych narodów, wynikające z gatunku, stylu, rodzaju narracji, kierunku literackiego czy uwarunkowań historycznych.

Uczestnicy zajęć poznają rolę i miejsce „tematów z Wilnem w tle” na podstawie wyboru dzieł literackich powstałych w j. polskim, litewskim i jidysz w wieku XX (teksty napisane w innych językach niż polski udostępniane są w przekładzie). Analizie i interpretacji poddane zostaną: obrazy Wilna i jego mieszkańców utrwalone w literaturze, relacjach osobistych i sztuce, wielokulturowość miasta (interferencje motywów, obszary konfliktów), przestrzenie mityczne i symboliczne, rodzajowe i gatunkowe realizacje wizji miasta (obiegowe i oryginalne), geopoetyka jako sposób ujęcia kulturowych obrazów Wilna. Problematyka miejska zostanie omówiona na szerszym tle historyczno-społecznym, z uwzględnieniem dziejów rozwoju lokalnej prasy kulturalnej, najciekawszych zjawisk życia teatralnego i artystycznego zarówno w obrębie kultury wysokiej, jak i popularnej minionego stulecia.

Podczas analizy wybranych utworów studenci doskonalić będą umiejętności krytycznej interpretacji tekstów i poznawać możliwości zastosowania pojęć z innych obszarów nauk humanistycznych przydatnych do oceny zjawisk literackich. Ponadto uczestnicy zapoznają się z podstawowymi (klasycznymi) i nowymi opracowaniami z zakresu objętego tematyką zajęć, ze szczególnym uwzględnieniem badań komparatystycznych.

Nakład pracy studenta:

– udział w zajęciach – 1 ECTS

– bieżące przygotowywanie się do zajęć – 1 ECTS

– przygotowanie prezentacji/pracy zaliczeniowej – 1 ECTS.

W efekcie student zyskuje rozpoznanie następujących zagadnień:

1. metodologia badań problematyki urbanistycznej w literaturze i kulturze, metody geopoetyki we współczesnych teoriach i praktykach literackich, stosowalne wobec vilnian powstałych w XX w. (stan i perspektywy badań, nowe opracowania, przyjęte w refleksji literaturoznawczej metody analizy, opisu i interpretacji zjawisk istotnych dla rozwoju kilku kultur koegzystujących w jednej przestrzeni);

2. sposoby funkcjonowania w literaturze, egodokumentach i sztuce XX wieku różnych obrazów Wilna (rola środków wyrazu, strategie opisu, narzędzia perswazji artystycznej),

a także kierunki modyfikacji tradycji miejskiego dyskursu w świetle ewolucji założeń światopoglądowych i estetycznych modernizmu, awangardy i postmodernizmu;

3. rola ścisłego związku literatury i sztuki (malarstwa, teatru, fotografii) w kształtowaniu specyficznej, lokalnej przestrzeni kulturowej Wilna w wieku XX.

Zakres tematów:

1. Wilno u progu XX wieku (wprowadzenie do problematyki)

2. Wilno salonów i przedmieść (M. Jałowiecki, J. Mineyko, Wł. Gutowski)

3. Modernizm(y) Wilna (ogólna charakterystyka, twórcy, reprezentatywne dzieła)

4. Ku pięknu: lokalna prasa artystyczna („Żórawce”, „Tygodnik Wileński”, „Vaivorykštė”)

5. Wileński śmiech Belle Époque (kabaret „Ach”, prasa satyryczna polski i litewska początku XX w.)

6. Wilno – środowiska literackie (regionalizm w poezji grupy „Żagary”)

7. Wileńscy żartownisie w międzywojniu

8. Życie artystyczne międzywojennego Wilna (fotografia, teatr Reduta, malarstwo)

9. Kultura litewska i żydowska w Wilnie w dobie międzywojnia

10. Obraz miasta i wilnian w poezji i satyrze lat 1950-1990

11. Wilno jako obiekt nostalgii (Cz. Miłosz – T. Venclova)

12. „Wileński poker” R. Gavelisa

13. Śladami lokalnej bohemy artystycznej („Tula” J. Kunčinasa, poetyckie vilniana końca XX w.)

14. Temat proponują uczestnicy zajęć (prezentacje zaliczeniowe)

Literatura obowiązkowa:

2. Wilno salonów i przedmieść (M. Jałowiecki, J. Mineyko, Wł. Gutowski)

2.1. M. Jałowiecki, Na skraju Imperium, wybór i układ tekstu M. Jałowiecki, Warszawa: Polonika, 2021. [fragment]

2.1. J. Mineyko, Zamieszkanie w Wilnie, 1905-1914, [w tegoż:] Wspomnienia z lat dawnych, opr. M. Wrede, przy współpr. M. Sierockiej-Pośpiechowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1997. [fragment]

2.1. Wł. Gutowski, Pilne sprawy, Mój przyjaciel, Karnawał, [w tegoż:] Szarzyzny Wilna, Wilno: Druk. „Związek Drukarzy” w Wilnie, 1911.

2.2. M. Kvietkauskas, Przełom XIX i XX wieku – preludium modernizmu [cz.: Miasto i literatura – związek z przełomu stuleci; Mieszczaństwo wileńskie – nowe dyskursy], [w tegoż:] Polifonia literatury w Wilnie okresu wczesnego modernizmu 1904-1915, przeł. B. Kalęba, Kraków: Universitas, 2012, s. 47-61.

3. Modernizm(y) Wilna (charakterystyka, twórcy, reprezentatywne dzieła)

3.1. St. Szadurska, Fale, Wilno: Druk J. Zawadzkiego, 1906 [wybór]

3.1. K. Žegota [K. Puida], Laboremus, [w tegoż:] Ruduo, k. I, Vilnius: „Vilniaus Žinių” spaustuvė, 1906. [w przekładzie na j. polski]

3.1. J. Biliūnas, Płomień szczęścia, [w tegoż:] Smutna opowieść i inne opowiadania, tłum. A. Lau-Gniadowska, Warszawa: Czytelnik, 1956, s. 147-150.

3.2. A. Romanowski, Młoda Polska wileńska, Kraków: Universitas, 1999. [fragmenty]

3.2. M. Kvietkauskas, Polifonia literatury w Wilnie okresu wczesnego modernizmu 1904-1915, przeł. B. Kalęba, Kraków: Universitas, 2012. [wybrane fragmenty]

4. Ku pięknu: lokalna prasa artystyczna („Żórawce”, „Tygodnik Wileński”, „Vaivorykštė”)

4.1. Żórawce, przed. J. Jankowskiego, Wilno 1910; „Tygodnik Wileński” (1911) [wybór numerów]

4.2. A. Romanowski, Młoda Polska wileńska, Kraków: Universitas, 1999 [rozdz.: Czasopiśmiennictwo]

5. Wileński śmiech Belle Époque (kabaret „Ach”, prasa satyryczna polski i litewska pocz. XX wieku)

5.1. [M. Minkiewicz, St. Bohusz-Siestrzeńcewicz], ACH!! Żart sceniczny w jednym akcie: rzecz grana w Wilnie 19 stycznia 1909 roku

https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/17660/edition/26827/content

5.1. Wybór tekstów i ilustracji prasowych przygotowany przez prowadzącą („Plotka Wileńska”, „Ežys”, „Brukowiec”).

5.2. I. Fedorowicz, Śmiech jako broń zniewolonych. O wileńskiej prasie humorystycznej z lat 1907-1909, [w:] Europejskość ojczyzn: litewsko-polskie związki literackie, kulturowe i językowe: materiały międzynarodowej konferencji naukowej, Wilno. 23-24 października 2008 roku, pod red. M. Dawlewicza, Wilno: Wydawnictwo Uniwersytetu Wileńskiego, 2009, s. 130-145.

6. Wilno – środowiska literackie (regionalizm w poezji grupy „Żagary”)

6.1. Żagary. Antologia poezji, wstęp T. Bujnicki, opr. J. Fazan, K. Zajas, Biblioteka Narodowa seria I 335, wyd. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2019. [wybór]

6.2. Żagary. Środowisko kulturowe grupy literackiej, pod red. T. Bujnickiego, K. Biedrzyckiego, J. Fazana, Kraków: Universitas, 2009. [fragmenty]

7. Wileńscy żartownisie w międzywojniu

7.1. VII Szopka Akademicka vulgo Betlejki Wileńskie, juże po raz 7 [...] przez scholarów Facultatis Artizm Almae Matris Vilnensis [...] zdziałane [...], Wilno [1928].

7.1. Wybór satyr T. Bujnickiego i K. I. Gałczyńskiego przygotowany przez prowadzącą.

7.2. M. Kozłowska, O Wilnie i śmiechu wileńskim (Regionalna satyra i humor poetycki (1920-1939) – rekonesans); J. S. Ossowski, Wileńskie satyry Gałczyńskiego, [w:] Poezja i poeci w Wilnie lat 1920-1940. Studia, pod red. T. Bujnickiego i K. Biedrzyckiego, Kraków: Universitas, 2003.

7.2. A. Szawerna-Dyrszka, Śmiech katastrofisty. Teodor Bujnicki w kręgu Żagarów, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007. [fragmenty].

8. Życie artystyczne międzywojennego Wilna (fotografia, teatr Reduta, malarstwo)

8.1. J. Bułhak, Pejzaż Wilna. Wędrówki fotografa w słowie i obrazie, Wilno: Wydawnictwo Polskie w Wilnie, 2012. [fragmenty]

8.2. Wileńskie środowisko artystyczne, 1919-1945: malarstwo, grafika, rzeźba, rysunek, fotografia: Galeria Sztuki Współczesnej BWA w Olsztynie, czerwiec-sierpień 1989 r.: [kat. wystawy] / [oprac. katalogu: K. Brakoniecki… [et al.]; Biuro Wystaw Artystycznych w Olsztynie. Olsztyn: Biuro Wystaw Artystycznych, 1989.

8.2. Z. Osiński, Pamięć Reduty. Osterwa, Limanowski, Grotowski, seria „Terytoria Teatru”, Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria, 2003. [fragmenty]

9. Kultura litewska i żydowska w Wilnie doby międzywojnia

9.1. Antologia poezji litewskiej, wyboru celniejszych utworów dokonała, przeł. z lit. oraz słowem o rozwoju literatury litewskiej opatrzyła z podaniem przypisów biograficznych

J. Wichert-Kajruksztisowa; z przedm. A. Górskiego, Warszawa: Instytut Popierania Nauki, 1939. [wybór]

9.1. D. Kac, Wilno Jerozolimą było: rzecz o Abrahamie Sutzkeverze, przedmowa Cz. Miłosz, Wyd. 2 popr., Sejny: Pogranicze, 2004. [wybór]

9.1. Wybór utworów literackich litewskich i żydowskich (w przekładzie na j. polski) przygotowany przez prowadzącą.

9.2. T. Bujnicki, Polskojęzyczne pisarstwo Litwinów w Wilnie. Rekonesans; A. Lapinskienė, Litewskie życiu literackie w międzywojennym Wilnie, [w:] Życie literackie i literatura w Wilnie XIX-XX wieku, pod red. T. Bujnickiego i A. Romanowskiego, Kraków: Collegium Columbinum, 2000, s. 177-185; 241-264.

10. Obraz Wilna i wilnian w poezji i satyrze lat 1950-1990

10.1. Widziałem świat: skrypt do kursu historii literatury litewskiej, koncepcja całości, wybór, przekł. z jęz. lit., oprac. B. Kalęba; oprac. fragm. Kroniki Bychowca, Kroniki Sryjkowskiego i Pstylli Mikołaja Daukszy J. Niedźwiedź; Kaunas: Vytauto Didžiojo universitetas; Vilnius: "Versus aureus" leidykla, 2014. [wybór wierszy]

10.1. Šluota. Beczka w gabinecie, przedm. i wybór tekstów J. Bulota, wybór rys. A. Pakalnis, tłum. A. Stoberska, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1989. [wybór]

10.2. A. Kalėda, Mityczne miasto (Literackie obrazy Wilna), [w tegoż:] Od M. do M. Szkice o literaturze polskiej i litewskiej, red. A. Rembiałkowska, Warszawa 2005: Galeria Polskiej Książki „Ex-Libris”, s. 61-76.

11. Wilno jako obiekt nostalgii (Cz. Miłosz – T. Venclova)

11.1. Cz. Miłosz, Miasto bez imienia, [w tegoż:] Wiersze, t. 1-2, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1985.

11.1. T. Venclova, Cz. Miłosz, Dialog o Wilnie, [w tychże:] Powroty do Litwy, wybrała, oprac. i ułożyła w tom B. Toruńczyk; współpr. M. Nowak-Rogoziński, Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich, 2011, s. 44-81.

11.2. Cz. Miłosz, T. Venclova, Powroty do Litwy, wybrała, oprac. i ułożyła w tom B. Toruńczyk; współpr. M. Nowak-Rogoziński, Warszawa: Fundacja Zeszytów Literackich, 2011. [wybór]

12. „Wileński poker” R. Gavelisa

12.1. R. Gavelis, Wileński poker, przeł. K. Pecela, Wojnowice: Kolegium Europy Wschodniej, 2017 (lub 2019).

12.2. T. Dalecka, Próba „odczytania” Wilna (na podstawie powieści Ričardasa Gavelisa „Wileński poker”), „Acta litteraria comparativa” 2009, vol. 4, s. 206-215.

13. Śladami lokalnej bohemy artystycznej („Tula” J. Kunčinasa, poetyckie vilniana końca XX w.)

13.1. J. Kunčinas, Tula, z j. litewskiego przeł. A. Rybałko, Sejny: „Pogranicze”, 2002. [fragment]

13.1. Wybór polskiej i litewskiej poezji ostatniej dekady XX przygotowany przez prowadzącą.

13.2. M. Kowerko-Urbańczyk, Wilno jako projekt nienostalgiczny. Litewska proza wobec wielokulturowości i palimpsestowości Wilna, „Porównania” 2013, s. 87-102.

14. Temat proponują uczestnicy zajęć (prezentacje zaliczeniowe).

Literatura uzupełniająca (w j. polskim)

K. Buchowski, Litwomani i polonizatorzy. Mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2006.

A. Kalėda, Ieškant poetinės Vilniaus tapatybės – W poszukiwaniu poetyckiej tożsamości Wilna – In search of poetical identity of Vilnius, Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla, 2016.

M. Kozłowska, O „polifonię głosów zbiorowych”. Wileńska krytyka teatralna 1906-1940, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003.

M. Niemojewski, Zwierciadła i drogowskazy: litewskie almanachy literackie w I połowie XX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2005.

Życie literackie i literatura w Wilnie XIX-XX wieku, pod red. T. Bujnickiego i A. Romanowskiego, Kraków: Collegium Columbinum, 2000.

Student będzie potrafił:

W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA

1. opisać i poddać pogłębionej analizie ewolucję obrazów Wilna, utrwalonych w wybranych dziełach literatury polskiej, litewskiej i żydowskiej powstałych na przestrzeni XX w.

2. interpretować utwory literackie z perspektywy różnych koncepcji metodologicznych, ze znajomością najnowszych kierunków refleksji literaturoznawczej,

W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA UMIĘJĘTNOŚCI

3. analizować utwór literacki w kontekście literatury danego czasu, z uwzględnieniem historyczno-społecznego tła epoki, formułować na jego temat kompetentną wypowiedź naukową,

4. przygotować referat w oparciu o samodzielnie zgromadzoną bibliografię,

5. posiadać umiejętność, wyciągania wniosków, dyskutowania, formułowania sądów i argumentacji wypowiedzi poświęconych zagadnieniom historycznoliterackim,

W ZAKRESIE KSZTAŁTOWANIA POSTAWY

6. postrzegać literaturę o tematyce wileńskiej jako wypadkową kultury danego czasu, zależną od rozwoju kierunków estetycznych i warunków historyczno-społecznych

7. postrzegać literaturę jako ważne narzędzie do poznawania specyfiki kulturowej danej społeczności, rozumieć zależność między literaturą i innymi dziedzinami życia.

Zajęcia prowadzone w sali. Wdrażana będzie praca w grupie, rozwijane umiejętności interpretacji tekstów naukowych podczas dyskusji, wygłaszanie i obrona własnych opinii na wybrany temat z zakresu literaturoznawstwa, umiejętność przygotowania wybranego zagadnienia badawczego w formie referatu z wykorzystaniem dostępnym technik multimedialnych.

Ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność), prezentacja referatu. Uczestnicy zajęć mają prawo do 2 nieobecności w semestrze, każda kolejna powinna być zaliczona w sposób uzgodniony z prowadzącą.

-